Mobbing: Η ηθική και ψυχολογική παρενόχληση στον χώρο εργασίας και οι επιπτώσεις στην επιχείρηση

Στο πλαίσιο αυτό, ο όρος mobbing εφαρμόζεται στο χώρο εργασίας για να δηλώσει την επιθετική και απειλητική συμπεριφορά ενός ή περισσοτέρων μελών της ομάδας, των «θυτών», σε βάρος ενός ατόμου, του «στόχου» ή «θύματος», που σταδιακά αποβάλλεται από τον κύκλο παραγωγής, ενώ καταρρακώνεται η προσωπική και επαγγελματική του εικόνα.

Περιστασιακά, το mobbing μπορεί να εφαρμοστεί σε ομάδες ατόμων. Στα ελληνικά έχει αποδοθεί με διάφορες λέξεις και περιφραστικές εκφράσεις, όπως εκφοβισμός, ηθική παρενόχληση, εργασιακή υπονόμευση, εργασιακή ψυχολογική κακομεταχείριση κτλ. Επειδή καμία δεν αποδίδει με ακρίβεια τη σημασία του φαινομένου, σε αυτό το άρθρο θα διατηρήσουμε τον όρο mobbing.

Ο Heinz Leymann άρχισε τις μελέτες του στις αρχές της δεκαετίας του '80 και ο ίδιος πρώτος περιέγραψε σε γενικές γραμμές το mobbing, ερευνώντας τα διάφορα χαρακτηριστικά του, συμπεριλαμβανομένης της επιδημιολογίας, των επιπτώσεων στην υγεία και την πρόληψη.

Οι επιπτώσεις στην επιχείρηση

Το mobbing δεν δηλητηριάζει μόνο τον εργαζόμενο-στόχο, αλλά και όλο το εργασιακό κλίμα, καθώς παρατηρούνται μειωμένη αφοσίωση, υψηλά επίπεδα αποχής, απώλεια κινήτρων, οράματος, ενθουσιασμού, δημιουργικότητας, πίστης, ικανοποίησης και ήθους.

Αναφορικά με την παραγωγικότητα, υπολογίζεται ότι το επίπεδο απόδοσης του θύματος μειώνεται κατά 80%, ενώ παράλληλα η υποψία του εκφοβισμού καθιστά όλους τους εργαζόμενους αφυπνισμένους σε μη παραγωγικές διεργασίες, μπερδεμένους και εξαντλημένους. Οι εσωτερικές και εξωτερικές συγκρούσεις συνηγορούν στον αυξανόμενο αριθµό ατυχημάτων, τη μείωση των προδιαγραφών ποιότητας, την αδυναµία τήρησης προθεσμιών, την ελλιπή εξυπηρέτηση πελατών και συνεπώς στη μη-ικανοποίησή τους.

Ο οικονομικός προϋπολογισμός της επιχείρησης κλονίζεται από τις υψηλές δαπάνες λόγω των επαναλαμβανόμενων ή μακροχρόνιων αναρρωτικών αδειών, των ασφάλιστρων και των  αποζημιώσεων. Μάλιστα, ο Σουηδός οικονομολόγος Johanson (όπως αναφέρεται από τον Leymann) υπέδειξε ότι θα κόστιζε λιγότερο στην επιχείρηση η θεραπευτική αποκατάσταση του θύματος και η αναδιοργάνωση του εργασιακού πλαισίου, από την καταβολή των παραπάνω δαπανών.

Οι επιπτώσεις όμως του mobbing δεν περιορίζονται αποκλειστικά στο εσωτερικό πλαίσιο, αλλά εξωτερικεύονται καθώς πλήττεται η φήμη, η δημόσια εικόνα και η εμπιστοσύνη της εταιρίας.

Οι κοινωνικές επιπτώσεις

Ο Διεθνής Οργανισμός Εργασίας αναφέρει ότι σε παγκόσμιο επίπεδο τα 3/4 των εργαζομένων που επιζητούν ιατρική υποστήριξη έχουν συμπτώματα που σχετίζονται με την έλλειψη ικανοποίησης από την εργασία. Για αυτόν το λόγο τα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη αναγνωρίζουν πλέον το σύνδρομο mobbing ως επαγγελματική νόσο.

Η αυτοβοήθεια

Μπορεί να είναι χρήσιμο να προσκληθεί ο ασθενής να συμμετάσχει σε μια ομάδα αυτοβοήθειας, όπου θα μπορέσει να μοιραστεί την εμπειρία του με άλλους ομοιοπαθείς και με τους οποίους θα μπορέσει να ανταλλάξει απόψεις, να βρει λύσεις, να ενισχύσει την αυτοπεποίθησή του, να λάβει κατευθύνσεις από υγειονομικούς και νομικούς έμπειρους σε αυτόν τον τομέα.

Η γνωσιακή-συμπεριφοριστική αντιμετώπιση

Πολλά από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα θύματα του mobbing, δημιουργούνται από τον τρόπο που αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους και τις εμπειρίες. Η γνωσιακή-συμπεριφοριστική θεωρία βασίζεται στην ιδέα ότι οι άνθρωποι δεν ενοχλούνται τόσο από τα ίδια τα γεγονότα, όσο από την εντύπωση που σχηματίζουν για αυτά. Έτσι, όπου υπάρχει συναισθηματική διαταραχή, μοιραία υπάρχουν και παράλογες πεποιθήσεις.

Βασικός στόχος της θεραπείας είναι η αποσαφήνιση των εσφαλμένων γνωσιακών διεργασιών που αποτελούν τον πυρήνα των δυσλειτουργικών πεποιθήσεων, οι πιο συχνές των οποίων είναι: «Πρέπει να έχω κάνει κάποιο λάθος για να μου συμβεί αυτό. Κάποιος έπρεπε να παρέμβει για να το σταματήσει. Δεν θα το ξεπεράσω ποτέ. Όλοι με μισούν».

Οι παράλογες πεποιθήσεις οδηγούν σε δυσπροσαρμοστική συμπεριφορά, που με τη σειρά της πυροδοτεί λιγότερο φιλικές αντιδράσεις από τους άλλους, επιβεβαιώνοντας την αρχική υπόθεση. Αυτές οι πεποιθήσεις μπορούν να υποστούν επεξεργασία μέσω γνωσιακών τεχνικών, καθώς το άτομο ενθαρρύνεται να τις αντιμετωπίσει σαν υποθέσεις παρά σαν γεγονότα, δίνοντας το κίνητρο να εξεταστούν σε σύγκριση με την πραγματικότητα.

Πηγές

• Khoo, S.B. (2010). Academic mobbing: Hidden health hazard at workplace. Malaysian Family Physician, 5(2), 61-67.
• Κοΐνης, Α., & Σαρίδη, Μ. (2013). Τo mobbing στον εργασιακό χώρο. Επιπτώσεις mobbing στο χώρο της υγείας. Ανασκοπική µελέτη.  Ελληνικό Περιοδικό της Νοσηλευτικής Επιστήµης, 6(1), 36-48.
• Κωνσταντινίδης, Μ. (2011). Εργασιακή παρενόχληση: Μια πρόταση έρευνας και παρέµβασης. Υγιεινή και Ασφάλεια της Εργασίας, 47, 4-11.
• Leymann, H. (1996). The Content and Development of Mobbing at Work. European Journal of Work and Organizational Psychology, 5(2), 165-184
• Μαλικιώση-Λοΐζου, Μ. (2012). Συμβουλευτική Ψυχολογία. Αθήνα: Πεδίο.
• Σάκουλα, Z., Μπελαλή, Κ., & Σταθαρού, A. (2014). Σύνδρομο mobbing. Διεπιστημονική Φροντίδα Υγείας, 6(3), 123-127
• Σινανίδου, Μ., (2011)Mobbing ή ψυχολογική βία στον εργασιακό χώρο -  Burnout  ή Εργασιακό άγχος.  Πώς να διώξουμε  το άγχος από τη ζωή μας! Η προστασία του εργαζόμενου στο χώρο εργασίας, Συμβουλευτική, 68,3-10.
• Tehrani, N. (2003). Counselling and rehabilitating employees involved with bulling. In S.Einarsen et al. (Eds), Bulling and Emotional Abuse in the Workplace (p. 270-284). London: Taylor & Francis.