«Ελαττωματικά» νοητικά μοντέλα και στρατηγική αδράνεια

Στις αναγνωριστικές συζητήσεις με πιθανούς πελάτες μου, διαφαίνεται ότι συχνά το «στρατηγικό πρόβλημά» τους είναι η έλλειψη ευθυγράμμισης της τρέχουσας στρατηγικής της επιχείρησης με την αγορά της, δηλαδή το διαρκώς μεταβαλλόμενο εξωτερικό της περιβάλλον. Σε πολλές περιπτώσεις το πραγματικό πρόβλημα οφείλεται στην υπερ-προσήλωση στο τρέχον στρατηγικό πλάνο που οδηγεί σε αυτό που η βιβλιογραφία του management ονομάζει στρατηγική αδράνεια (strategic inertia) και χαρακτηρίζεται από business-as-usual προσεγγίσεις με λύσεις-«συνταγές» σε προβλήματα που φαίνονται ίδια όπως στο παρελθόν, αλλά των οποίων η φύση έχει πλέον αλλάξει, άρα απαιτούν νέους τρόπους αντιμετώπισης. Το παραπάνω ακατάλληλο νοητικό μοντέλο έχει 3 συνέπειες:

1. Εμποδίζει τους managers να αναγνωρίσουν το πρόβλημα,
2. Καθυστερεί τις απαιτούμενες και επείγουσες αλλαγές στην στρατηγική της επιχείρησης και
3. Οδηγεί στην λήψη αποφάσεων που είναι πρακτικά αναποτελεσματικές στο μεταβαλλόμενο επιχειρηματικό περιβάλλον.   

Η στρατηγική αδράνεια όμως, είναι περισσότερο το αποτέλεσμα μιας αποτυχημένης στρατηγικής διαδικασίας παρά η αφετηρία της. Όλα ξεκινούν όταν συμβαίνει μια αλλαγή στο εξωτερικό περιβάλλον της επιχείρησης, π.χ. μία σημαντική τεχνολογική καινοτομία, ένα νέο trend ή μια νέα κοινωνική νόρμα. Αυτή η αλλαγή μπορεί να εκληφθεί από τους managers είτε ως ασήμαντη είτε ως σημαντική «απειλή» για την βιωσιμότητα της επιχείρησης. Στην πρώτη περίπτωση,  το άγχος είναι μικρό γιατί οι managers είτε έχουν υπερβολική αυτοπεποίθηση στην λήψη των αποφάσεων τους (overconfidence bias) λόγω προηγούμενης ανάλογης εμπειρίας, είτε επικεντρώνονται στα δεδομένα  που επιβεβαιώνουν την άποψη τους (confirmation bias) για την συνέχιση της τρέχουσας στρατηγικής. Το αποτέλεσμα είναι συνήθως μηδαμινή αντίδραση που κρύβει το πρόβλημα «κάτω από το χαλάκι» και μεταθέτει την αντιμετώπισή του για αργότερα.

Στην περίπτωση που η αλλαγή εκλαμβάνεται ως σοβαρή «απειλή», το άγχος αυξάνεται και οι managers υιοθετούν μηχανισμούς αντιμετώπισης και μετριασμού του στρες: αφιερώνουν περισσότερους πόρους ελπίζοντας να ανατρέψουν την κατάσταση, (κλιμάκωση της δέσμευσης - escalation of commitment), καθυστερούν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα αναβάλλοντας την λήψη αποφάσεων (procrastination), μετακυλούν την λήψη αποφάσεων σε άλλους (shifting responsibility γνωστό και ως “buck-passing”) ή ενισχύουν και επιλέγουν αβασάνιστα την «λιγότερο κακή» επιλογή ανάμεσα στις διαθέσιμες, που συνήθως είναι η επιλογή του business-as-usual. Οι μηχανισμοί αυτοί μειώνουν την «απειλή» από το επιχειρηματικό περιβάλλον στο επίπεδο της ασήμαντης που περιγράφηκε παραπάνω, και οδηγούν εκ νέου στην στρατηγική αδράνεια.

Στα νοητικά μοντέλα που προαναφέρθηκαν, θα πρέπει να προσθέσουμε και άλλο ένα επίπεδο επηρεασμού της διαδικασίας λήψης στρατηγικών αποφάσεων, αυτό του προσωπικού πλαισίου (framework) που επηρεάζεται από τον ρόλο που έχουν και το Τμήμα στο οποίο ανήκουν οι managers. Δηλαδή, το πρόβλημα/«απειλή» αλλιώς θα εκληφθεί και θα αντιμετωπισθεί από το Τμήμα Marketing, αλλιώς από το Οικονομικό Τμήμα και αλλιώς από το Τμήμα R&D.

Αυτό λοιπόν που χρειάζεται, είναι μια στρατηγική διαδικασία (όχι στρατηγική) που:

• Διασφαλίζει την σωστή, διαρκή αξιολόγηση και ενσωμάτωση του business intelligence & vigilance από το εξωτερικό περιβάλλον της επιχείρησης,
• Επιτρέπει την γόνιμη αμφισβήτηση των τρεχουσών και επιτυχημένων συνταγών επιτυχίας, αναγνωρίζοντας τα κοινωνικο-ψυχολογικά εμπόδια που επηρεάζουν τα νοητικά μοντέλα και πλαίσια που χρησιμοποιούμε για την λήψη αποφάσεων.
• Φιλοξενεί και περιλαμβάνει όλες τις διαφορετικές απόψεις για το πώς μια αλλαγή μπορεί να επηρεάσει τις στρατηγικές επιλογές μιας επιχείρησης,
• Αναγνωρίζει ότι καμία επιχειρηματική επιλογή δεν είναι 100% εύρωστη άρα πρέπει πάντα να υπάρχει εναλλακτικός σχεδιασμός για απρόοπτες και δυσμενείς επιχειρηματικές συνθήκες, ή
• Εναλλακτικά επιβεβαιώνει ότι η συνολική τρέχουσα στρατηγική είναι υγιής και μπορεί να ενισχυθεί περισσότερο.

Η εμπειρία της ενασχόλησης με μεθοδολογίες future scenario planning & thinking μας έχει δείξει ότι μπορούν να εξασφαλίσουν την δημιουργία της παραπάνω στρατηγικής διαδικασίας.