Γνωρίζουμε πραγματικά τι είναι Ηγεσία;

Έχουν γραφτεί πολλά για το τι είναι ηγεσία, ρίχνοντας όμως μια εξεταστική ματιά στη λειτουργία της φύσης και του ανθρώπινου εγκεφάλου, θα καταλάβουμε πως η προσέγγιση της καθοδήγησης των ανθρώπων δεν είναι αυτό θα έπρεπε να κυριαρχεί. Όταν ο φύσει ή θέσει ηγέτης συμμετέχει ενεργά στη επίτευξη του σκοπού, σίγουρα διαθέτει ένα χαρακτηριστικό που παρακινεί τους ανθρώπους του να συμμετέχουν κι εκείνοι μαζί του. Αν όμως κάποιος θέλει να είναι σπουδαίος ηγέτης πρέπει να δημιουργεί δυνατότητες για το σύστημα, καθώς και τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτές οι δυνατότητες να ευδοκιμήσουν.

Δημιουργώντας δυνατότητες

Η κβαντική φυσική, η μελέτη του φυσικού κόσμου σε ατομικό και υποατομικό επίπεδο, μας αποκαλύπτει πως εναλλακτικές πραγματικότητες συνυπάρχουν στο χώρο και στο χρόνο, η κάθε μία με τη δική της πιθανότητα πραγματοποίησης. Αυτός ο κόσμος δυνατοτήτων επηρεάζεται από αυτόν που το παρατηρεί. Πιο απλά, όλες οι πιθανές καταστάσεις βρίσκονται σε υπέρθεση, μακριά από την επίγνωσή μας, μέχρι να στρέψουμε τη συνείδησή μας προς το μέρος τους και τότε κάποια από αυτές αναδύεται ως μετρήσιμο (υπαρκτό) χαρακτηριστικό.

Αυτό μπορεί να ερμηνευτεί ως τη δυνατότητα του κάθε ατόμου να καθορίσει τη δική του πραγματικότητα, τα χαρακτηριστικά του κόσμου στον οποίο θέλει να ζει. Δεν είναι όμως τόσο απλό, αντίθετα έχουμε την έκφανση ενός πολύπλοκου κόσμου, καθώς στη συνάρτηση εντάσσονται πολλαπλές συνειδήσεις που η μια επηρεάζει την άλλη και όλες μαζί εκφράζονται ως ένα ολοκληρωμένο (πολύπλοκο) σύστημα. Κάθε φορά που παίρνουμε μια απόφαση, από ένα νέφος δυνατοτήτων (ή πιο σωστά μια κυματοσυνάρτηση) εμείς αντιλαμβανόμαστε μια συγκεκριμένη κατάσταση σε μια στιγμή του χρόνου, σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο.

Όλα αυτά βρίσκονται σε θεωρητικό επίπεδο, βασίζονται όμως σε πραγματικές πειραματικές έρευνες που προσφέρουν μια άλλη προοπτική και σκέψη για το πώς διαμορφώνεται το περιβάλλον γύρω μας. Το ερώτημα είναι, πώς μπορούμε να αξιοποιήσουμε τα δεδομένα εκείνα που δεν υπόκεινται στη συνείδησή μας, αυξάνοντας έτσι την επίγνωση μας για τον κόσμο και παράλληλα τις πιθανότητες για επιτυχία; Η απάντηση βρίσκεται μάλλον στην ομαδικότητα, στη δύναμη του συνόλου.

Η ομαδικότητα και η ανάπτυξη του κάθε μέλους ξεχωριστά καλλιεργούν έναν κόσμο πολλαπλών δυνατοτήτων μέσα από τη δυναμική τους συνύπαρξη και συνεργασία. Χρειαζόμαστε ο ένας τον άλλον για να αντισταθμίζουμε τις αδυναμίες μας και μαζί να συνθέσουμε και να αντιληφθούμε μια πιο ευρεία εικόνα. Η νευροεπιστήμη μας προσφέρει πλέον ισχυρές αποδείξεις για το γεγονός ότι ενέχεται και στη φύση του εγκεφάλου μας να λειτουργεί καλύτερα σε ομαδικό πλαίσιο και να μας κάνει πιο δημιουργικούς και παραγωγικούς.

Ο ρόλος του ηγέτη

Επιστρέφοντας στο θέμα του ηγέτη και του ρόλου του μέσα στον οργανισμό, είναι σημαντικό να τονίσουμε πως η μεταμόρφωση δεν (καθ)οδηγείται, είναι κάτι που απλά συμβαίνει. Αναδύεται μέσα από τη δυναμική συνύπαρξη των παραγόντων ενός συστήματος, όπως οι άνθρωποι και το περιβάλλον. Κατά συνέπεια, ένα πιο ελεύθερο σύστημα δημιουργεί περισσότερες ιδέες και λύσεις, άρα και περισσότερες εναλλακτικές. Καθώς το κάθε μέλος έχει τη δυνατότητα να προσφέρει τη δική του προοπτική, το σύστημα μπορεί να δουλεύει σε παράλληλους κόσμους δυνατοτήτων, αυξάνοντας έτσι τις πιθανότητες επιτυχίας του οργανισμού. Δεν είναι θέμα ηγεσίας, λοιπόν, έχει να κάνει με την προσαρμογή των ανθρώπων, ως σύνολο, στις δυναμικές της αλληλεπίδρασής τους σε ένα συγκεκριμένο χωροχρονικό πλαίσιο.

Οι άνθρωποι είναι η πηγή ενέργειας που διατηρούν τον οργανισμό και εκεί πρέπει να επικεντρωθούμε. Κάθε σύστημα χρειάζεται ενέργεια που αντλεί κυρίως από το εξωτερικό περιβάλλον, διαφορετικά η εντροπία (η απώλεια ενέργειας προς το περιβάλλον) θα φέρει την καταστροφή. Πιο συγκεκριμένα, η ενέργεια αυτή ‘μεταφέρεται’ μέσα από πληροφορίες, γνώσεις και δεξιότητες, ενώ κάθε μέλος του οργανισμού είναι φορέας αυτής της δύναμης. Φανταστείτε το κάθε άτομο σαν ένα ‘ενεργειακό καλώδιο’ που συνδέει το περιβάλλον με τον οργανισμό, τον συντηρεί και τον εξελίσσει. Για να είναι όμως αποτελεσματική αυτή η ‘σύνδεση’ πρέπει οι βασικοί παράγοντες του συστήματος (οι άνθρωποι) να είναι ελεύθεροι να μεταφέρουν αυτήν την ενέργεια και να ‘πειραματιστούν’ με αυτά που μπορούν να συνεισφέρουν, αξιοποιώντας έτσι τις δυνατότητές τους.

Γι’ αυτό ένας ηγέτης πρέπει να καλλιεργήσει ένα προστατευτικό κλίμα στα πιθανά λάθη και να κατανοήσει πως και μέσα από τις ατέλειες έρχεται τελικά η ανάπτυξη. Μια επιχείρηση είναι ένας ζωντανός οργανισμός και ως τέτοιος γνωρίζει εκ φύσεως πώς να αναπτυχθεί προς δικό του όφελος. Ο ηγέτης λοιπόν δε βρίσκεται εκεί τόσο για να δείξει το δρόμο, να καθοδηγήσει, αλλά να διατηρήσει τις ισορροπίες μεταξύ τάξης και χάους. Στην ‘κόψη’ αυτής της σχέσης συντηρείται η ζωή. Επίσης, ας έχουμε υπόψη πως ακόμα κι αν ελέγχουμε τις αποφάσεις μας, δεν καθορίζουμε απαραίτητα το αποτέλεσμα. Η αλήθεια, μάλιστα, είναι πως όσο περισσότερο προσπαθούμε να ελέγξουμε το σύστημα τόσο περισσότερο ευάλωτο είναι στις περιβαλλοντικές αλλαγές και αναταράξεις, χάνοντας την έμφυτη ικανότητά του για εξέλιξη και προσαρμογή.

Η αβεβαιότητα και η πολυπλοκότητα που ενυπάρχουν στη λειτουργία του φυσικού μας κόσμου δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται ως εμπόδια. Αντίθετα, βοηθούν ένα σύστημα και τα μέλη του να είναι δεκτικά σε καινοτόμες ιδέες και προτάσεις που θα οδηγήσουν σε νέους και δημιουργικούς δρόμους εξέλιξης. Το μόνο που χρειάζεται είναι να δείξουμε την ανάλογη εμπιστοσύνη στις δυναμικές του συστήματος που αναδύονται μέσα από την αλληλεπίδραση και τη συνεργασία των ανθρώπων που το αποτελούν.

Αυτός λοιπόν είναι ο πρωταρχικός ρόλος ενός ηγέτη, να είναι αυθεντικός, αληθινός, να δημιουργεί τις κατάλληλες και υποστηρικτικές συνθήκες, να εμπιστεύεται και να αγαπά τους ανθρώπους του. Είναι αυτός που συντηρεί και υποστηρίζει το σύστημα, έχοντας ως ευθύνη να διατηρεί ένα σημείο ισορροπίας, ενώ παράλληλα το αφήνει ελεύθερο να εξελιχθεί όπως εκείνο γνωρίζει καλύτερα προς όφελός του. Θα μπορούσαμε ίσως να χρησιμοποιήσουμε και μια άλλη λέξη για να περιγράψουμε αυτήν την αρμοδιότητα, αντί για leader να ονομάζεται sustainer και αντί για leadership, το πεδίο μελέτης και εφαρμογής του, να ονομάζεται sustainership.