Οι 6 μύθοι και (3+1+3)… αλήθειες στη διαδοχή των οικογενειακών επιχειρήσεων

Κι αυτό γιατί: α) ο σχεδιασμός της διαδοχής είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα στις επιχειρήσεις και β) μια επιτυχημένη επιλογή διαδόχου είναι το τελικό κριτήριο μιας επιτυχημένης επιχειρηματικής διαδρομής του ιδρυτή της οικογενειακής επιχείρησης.

Είχε άδικο; Δυστυχώς ή ευτυχώς, όχι.

Κι αυτό γιατί για πολύ μεγάλο αριθμό οικογενειακών επιχειρήσεων σ’ ολόκληρο τον κόσμο – και φυσικά και στην Ελλάδα - η μεταβίβαση στην επόμενη γενιά είναι η ύστατη πρόκληση για την εξασφάλιση της συνέχειάς της και της επιβίωσής της. Άλλωστε, οι παγκόσμιες στατιστικές επιβεβαιώνουν το πρόβλημα της ΣΩΣΤΗΣ ΔΙΑΔΟΧΗΣ στις οικογενειακές επιχειρήσεις: 3 (μόνον!) στις 10 οικογενειακές επιχειρήσεις επιβιώνουν και συνεχίζουν στη δεύτερη γενιά και μόνον 1 στις 10 οικογενειακές επιχειρήσεις καταφέρνει να περάσει στην τρίτη γενιά. Πόσες καταλήγουν στην τέταρτη γενιά; Μόνον 3 στις 100 παρακαλώ! Αυτό το στοιχείο είναι γνωστό ως «κανόνας 3-1-3». Τα απογοητευτικά αυτά στατιστικά στοιχεία μπορούν άραγε να ανατραπούν; Η απάντηση είναι κατηγορηματικά ΝΑΙ, αρκεί να υπάρξει έγκαιρος και σωστός σχεδιασμός για το θέμα.

Κάτι ακόμη που δεν πρέπει να μας διαφεύγει για τις οικογενειακές επιχειρήσεις, είναι η τεράστια σημασία τους για την παγκόσμια οικονομία. Με δεδομένο ότι οι οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία των επιχειρήσεων στο σύνολο των οικονομιών όλων των χωρών παγκοσμίως, αντιλαμβάνεται κανείς πόσο σημαντική είναι η υλοποίηση μιας σωστής διαδικασίας διαδοχής και εξασφάλισης της συνέχειας για μια οικογενειακή επιχείρηση.

Στο πλαίσιο αυτό, η διεθνής εμπειρία και βιβλιογραφία, μας υποδεικνύει κάποιους μύθους που κυριαρχούν στον κόσμο των οικογενειακών επιχειρήσεων και οι οποίοι είναι δυνατόν να υπονομεύσουν την προσπάθεια μιας οικογένειας να υλοποιήσει μια σωστή διαδικασία διαδοχής και εν τέλει να ζημιωθεί από τη μη εξασφάλιση συνέχειας και ανάπτυξης της οικογενειακής επιχείρησης. Οι μύθοι που ακολουθούν επιβεβαιώνονται και στην Ελλάδα. Μια συζήτηση με έναν ιδρυτή ή με έναν διάδοχο ή έναν υποψήφιο διάδοχο, αποδεικνύει αμέσως ότι οι μύθοι αυτοί επιβεβαιώνονται και στη χώρα μας.

Ο πρώτος μύθος λέει ότι οι οικογενειακές επιχειρήσεις διοικούνται «αντιεπαγγελματικά». Μάλιστα, όσοι το υποστηρίζουν αυτό, προσθέτουν ότι, σχεδόν νομοτελειακά, οι οικογενειακές επιχειρήσεις θα αποτύχουν στην τρίτη γενιά. Πώς εξηγείται όμως το γεγονός ότι σήμερα υπάρχουν οικογενειακές επιχειρήσεις με ζωή και επιτυχημένη επαγγελματική πορεία άνω των 150 ή/και 200 ετών στο εξωτερικό, και άνω των 100 ετών στην Ελλάδα; Είναι λοιπόν άλλο πράγμα η ταχύτητα και η ευελιξία στη λήψη των αποφάσεων και άλλο η δήθεν «αντιεπαγγελματική» διαχείριση. Γιατί τις περισσότερες φορές η σύγχυση είναι προφανής: πιθανή αργή διαδικασία λήψης αποφάσεων δεν συνεπάγεται και «αντιεπαγγελματική» διοίκηση. Πολλές φορές μπορεί να σημαίνει «συνετή» (και με το παραπάνω…) διαχείριση της οικογενειακής επιχείρησης.

Ο δεύτερος μύθος λέει ότι μόνον ο ιδρυτής δημιουργεί πλούτο και κανένας άλλος από εκεί και μετά. Σε πλήθος οικογενειών και μάλιστα γνωστών παγκοσμίως οι ιδρυτές τους ήταν απλώς οι πρώτοι από μια σειρά διαδόχων που ακολούθησαν και δημιούργησαν κι αυτοί με τη σειρά τους πλούτο. Μάλιστα, πολλές διεθνείς εμπειρικές έρευνες για τις οικογενειακές επιχειρήσεις, αποδεικνύουν ότι μια οικογενειακή επιχείρηση που θεωρεί ότι είναι «παραγωγική» για την οικογένεια και την κοινωνία, πάντα έχει πολλούς δημιουργούς πλούτου σε συνεχόμενες γενιές.

Ο τρίτος μύθος αφορά τη δήθεν προκαθορισμένη κάμψη ή/και πτώση της οικογενειακής επιχείρησης, όταν αναλάβει τα ηνία η τρίτη γενιά. Είναι ο πιο διαδεδομένος μύθος που υποστηρίζει ότι τα παιδιά και τα εγγόνια ενός ιδρυτή είναι πιθανό να κακοδιαχειρισθούν, ή μάλλον θα κακοδιαχειρισθούν σχεδόν νομοτελειακά, την οικογενειακή επιχείρηση. Αν παρατηρήσουμε προσεκτικά τις οικογενειακές επιχειρήσεις στην Ελλάδα και στον κόσμο, θα παρατηρήσουμε ότι οι οικογένειες ακολουθούν μάλλον έναν κύκλο συνεχούς προσπάθειας για ανάπτυξη, παρά μια πορεία – προφανώς μη συνειδητοποιημένη – γραμμικής παρακμής. Ως εκ τούτου, δεν ισχύει ο συγκεκριμένος μύθος. Οι εξαιρέσεις δεν επιβεβαιώνουν τον κανόνα, ενώ τα «ευφυολογήματα» του τύπου: «Η πρώτη γενιά θέτει τις βάσεις, η δεύτερη δημιουργεί πλούτο και η τρίτη τα τρώει…» δημιουργούν στερεότυπα στην κοινωνία μας που η παγίωσή τους στη συνείδησή μας τροφοδοτεί αρνητικές προκαταλήψεις , ειδικά για τα μέλη της τρίτης γενιάς.

Ο τέταρτος μύθος λέει ότι αν πουληθεί μια οικογενειακή επιχείρηση, τότε η οικογένεια παύει να ασκεί επιχειρηματική δραστηριότητα. Το αντίθετο!!! Η πλειοψηφία των οικογενειών σ’ αυτή την περίπτωση επενδύει σε κάποια άλλη επιχειρηματική δραστηριότητα, συνεχίζοντας έτσι την παράδοση που θέλει την οικογένεια να είναι ιδιοκτήτρια μιας οικογενειακής επιχείρησης.

Ο πέμπτος μύθος λέει ότι ο πλούτος μιας οικογένειας προκύπτει από μια και μόνο επιχειρηματική δραστηριότητα. Κι αυτό είναι λάθος, αφού αν κοιτάξουμε γύρω μας θα διαπιστώσουμε ότι τα κέρδη από την οικογενειακή επιχείρηση επενδύονται τόσο στην ίδια, όσο και σε άλλες επιχειρηματικές δραστηριότητες της οικογένειας. Έτσι, η οικογένεια εξασφαλίζει διαρκώς τη συνεχή δημιουργία πλούτου.

Τέλος, ο έκτος μύθος λέει ότι η επιτυχία μιας οικογενειακής επιχείρησης στις επόμενες γενιές, στηρίζεται στο γεγονός ότι η οικογένεια έχει απομακρυνθεί από τη διοίκηση της οικογενειακής επιχείρησης και ασκεί σχετικά μικρή επιρροή στη λήψη των αποφάσεων. Όσοι υποστηρίζουν αυτό το μύθο, αγνοούν παντελώς ότι οι οικογενειακές επιχειρήσεις στηρίζονται πρωτίστως στις αξίες της οικογένειας και ότι το στιβαρό θεμέλιό τους είναι η οικογενειακή κουλτούρα. Βεβαίως, αρκετές φορές οι οικογενειακές αξίες και πρακτικές μπορούν να υπονομεύσουν τη βιωσιμότητα της οικογενειακής επιχείρησης. Είναι κι αυτό γεγονός αδιαμφισβήτητο. Η συνηθισμένη όμως πρακτική είναι η οικογένεια να προσπαθεί διαρκώς να μειώσει τους τρόπους με τους οποίους η επιχείρηση «στεγνώνει» οικονομικά και στο πλαίσιο αυτό προσπαθεί να μεγαλώσει και να βελτιστοποιήσει τα οφέλη για όλα τα μέλη της οικογένειας.

Σε κάθε περίπτωση, αυτό που αναζητούμε και το έχουμε ανάγκη, είναι η προβολή επιτυχημένων παραδειγμάτων οικογενειακών επιχειρήσεων:

• που μακροημερεύουν,
• που αναπτύσσονται,
• που δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας,
• που γίνονται πραγματικοί καταλύτες κοινωνικής συνοχής ειδικά σε τοπικό επίπεδο και, εν τέλει,
• είναι οι πραγματικοί στυλοβάτες της οικονομίας.

Και τέτοια παραδείγματα οικογενειακών επιχειρήσεων στην Ελλάδα υπάρχουν πολλά. Η πρόκληση για μας είναι να τα ανακαλύψουμε και να τα προβάλουμε με τον σωστό τρόπο.