Παραφράζοντας τον τίτλο (“Η αβάσταχτη ελαφρότητα του Είναι”) βιβλίου του Μίλαν Κούντερα, που απέδρασε από το σωματικό Είναι του κλείνοντας το μάτι στη ζωή πριν λίγες μέρες, παίρνω την ευκαιρία για μια καίρια αναφορά στη σύγχρονη, πολυσυζητημένη τάση της “αναγκαιότητας για προσαρμογή”. Είναι φορεμένη στη λογική των ακολούθων, φυσικά, και όχι εκείνων που οδηγούν τις εξελίξεις.
Ο Κούντερα φεύγοντας, άφησε πίσω του όγκο αξίας συγγραφικού έργου, που μπορεί να βελτιώσει ανθρώπους. Και μένουν σκέψεις, όπως αυτή για το καθ’ έξιν κιτς στοιχείο της εποχής μας, αυτό της “προσαρμοστικότητας”.
Αποσπώ μια τέτοια σκέψη από περιεκτικό δημοσίευμα αναφοράς στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ για τον σπουδαίο συγγραφέα:
Ο Μίλαν Κούντερα
«Η λέξη “κιτς” χαρακτηρίζει τη στάση αυτών που θέλουν πάση θυσία να αρέσουν στους πολλούς. Για να αρέσουν, πρέπει να επιβεβαιώσουν αυτά που θέλει ν’ ακούσει ο κόσμος, να είναι στην υπηρεσία των κοινών τόπων. Το κιτς είναι η μετάφραση της βλακείας των κοινών τόπων στη γλώσσα της ομορφιάς και του συναισθήματος. Μας αποσπά δάκρυα τρυφερότητας για μας τους ίδιους, για τις κοινοτοπίες που σκεφτόμαστε και αισθανόμαστε.
(…) Σήμερα η νεωτερικότητα συγχέεται με την τεράστια ζωτικότητα των μέσων μαζικής ενημέρωσης, και το να είσαι μοντέρνος σημαίνει μια ξέφρενη προσπάθεια να είσαι ενημερωμένος, να προσαρμόζεσαι, να προσαρμόζεσαι ακόμα περισσότερο κι από τους προσαρμοσμένους. Η νεωτερικότητα έχει φορέσει τη στολή του κιτς.
Οι αγέλαστοι, η μη σκέψη των κοινών τόπων και το κιτς είναι το ένα και το αυτό, ο τρικέφαλος εχθρός της τέχνης που γεννήθηκε σαν αντίλαλος του γέλιου του Θεού και κατόρθωσε να δημιουργήσει αυτόν τον μαγευτικό φανταστικό χώρο όπου κανένας δεν είναι κάτοχος της αλήθειας και ο καθένας έχει το δικαίωμα να είναι κατανοητός. (…) Βλέπουμε στον ορίζοντα στρατιές από αγέλαστους που καιροφυλακτούν».
Αυτά έγραφε κατά το σχετικά απομακρυσμένο έτος (για την αποσπασματική ζωή του στιγμιαίου, στον επιταχυντή του σήμερα) 1986 ο Μίλαν Κούντερα στο δοκίμιό του «Η τέχνη του μυθιστορήματος». Το βιβλίο κυκλοφόρησε πρόσφατα και πάλι, λίγο πριν τον θάνατό του σε νέα μετάφραση (Γιάννης Η. Χάρης, εκδόσεις της Εστίας).
Αξίζει να μάθουμε ποιός ήταν ο Κούντερα και ποιά δυναμική έχει στο παρόν η προ-όρασή του (σε …σύγχρονα ελληνικά, “foresight”), καθώς στην επιχειρηματική σκηνή ενδημούν και προσαρμοσμένοι αγέλαστοι καριέρας - εκφραστές του κιτς κάποιας ματαιόδοξης κοινότοπης με πολλά αναμασήματα, κατ’ επίφασιν νεωτερικής κενότητας.
Στελέχη, που κόπτονται για “προσαρμογή”, λειτουργώντας σε όλο το διοικητικό φάσμα, “leaders” και “chief officers” που έχουν μεταγάγει την άσκηση ηγεσίας σε συμμόρφωση και διεκπεραίωση κενή έμπνευσης και πρωτοβουλίας, επαναλαμβάνοντας κοινοτοπίες θυμίζουν τις “αλήθειες του Jacque de La Palice”, στο μοτίβο του τραγουδιού των στρατιωτών του οι οποίοι είχαν θελήσει να αναγγείλουν τον θάνατο του ευγενούς στρατιωτικού (1525) κάπως έτσι:
“Hélas, La Palice est mort,
Il est mort devant Pavie;
Un quart d’ heure avant sa mort
il était encore en vie…”.
Ο De La Palice
Οργανισμοί, θεσμικά κέντρα, επιχειρήσεις και εύτακτοι υπάλληλοι ταχύρρυθμης εκπαίδευσης αλλά όχι παιδείας, αναμηρυκάζουν ανάλογες “αλήθειες” - λαπαλισμούς, στον δρόμο της “προσαρμογής”.
Και την ώρα που τα αποτελέσματα τους διαψεύδουν καθώς λαπαλίζουν για ανάπτυξη, προχωρούν σε διαπιστώσεις του τύπου “λίγο πριν πεθάνει, ήταν ζωντανός”.
Η κιτς “προσαρμοστικότητα” πάει πακέτο με τέτοια ανόητα φληναφήματα και κοινοτοπίες, θυμίζοντας και το πνευματωδώς σαρκαστικό “Λεξικό των κοινών τόπων” του επίσης σπουδαίου μυθιστοριογράφου Gustave Flaumbert (1821-1880), που κάπου εδώ συναντά στην εποχή μας ο Κούντερα με τις σύγχρονες παρατηρήσεις μιας παρακμιακά κοινότοπης αντίληψης και συμπεριφοράς.
Σχόλια