Η αβέβαιη αποτελεσματικότητά των σχημάτων μειωμένου χρόνου εργασίας

Ιδιαίτερα ενδιαφέροντα στοιχεία σχετικά με τα σχήματα μειωμένου χρόνου εργασίας έχει η μελέτη του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ που παρουσίασε πρόσφατα. Απομονώσαμε ορισμένα κομμάτια από το άρθρο του αναλυτή Νάσου Κορατζάνη που έχουν ενδιαφέρον. Η μελέτη επισημαίνει ότι ναι μεν τα προγράμματα λειτουργούν ως «σωσίβια» στην επιχειρηματική και οικονομική κρίση αλλά θα δημιουργήσουν προβλήματα εάν υιοθετηθούν ως μόνιμα σχήματα εργασίας.

Βασικός πυλώνας αντίδρασης της ΕΕ στην πανδημία Covid-19 είναι η προώθηση σχημάτων βραχυχρόνιας εργασίας. Στα βασικά προγράμματα είναι:

1. Το πρόγραμμα SURE ύψους 100 δισ. ευρώ αποσκοπεί στη χορήγηση -χαμηλού σχετικά κόστους- δανείων στα κράτη-μέλη, ώστε εκείνα να καλύψουν χρηματοδοτικά μέρος του μισθού που θα απολεσθεί εξαιτίας της ένταξης των εργαζομένων σε καθεστώς μειωμένου χρόνου εργασίας.
2. Αποτρέπει απολύσεις στηρίζοντας πρόγραμμα Pandemic Crisis Support, χρηματοδοτικής ισχύος 240 δισ. ευρώ, από τον ESM.

Η συνολική χρηματοδοτική ισχύς των δύο σχημάτων ανέρχεται στα 1.824,3 δισ. ευρώ, εκ των οποίων τα 750 δισ. ευρώ αφορούν το Ταμείο Ανάκαμψης της ΕΕ και τα υπόλοιπα 1.074,3 δισ. ευρώ το νέο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο για την περίοδο 2021-2027. Η δημοφιλία των σχημάτων μειωμένου χρόνου εργασίας αυξήθηκε ιδιαίτερα την περίοδο της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, συνιστώντας βασικό εργαλείο για την απορρόφηση των επιπτώσεών της στην απασχόληση και την οικονομική δραστηριότητα. Την περίοδο εκείνη 22 κράτη-μέλη του ΟΟΣΑ εφάρμοσαν για πρώτη φόρα ή αναπροσάρμοσαν σχήματα μειωμένου χρόνου εργασίας, με το μέτρο να κρίνεται αποτελεσματικό, τουλάχιστον ως προς τη συγκράτηση της ανεργίας και της ύφεσης.

Αυτό οφείλεται σε μια σειρά πλεονεκτημάτων που εμφανίζει το συγκεκριμένο μέτρο. Για παράδειγμα, υποστηρίζεται ότι, προσφέροντας στις επιχειρήσεις ευελιξία ως προς την οργάνωση του χρόνου απασχόλησης των εργαζομένων και την αξιοποίηση του παραγωγικού τους δυναμικού, τα σχήματα βραχυχρόνιας εργασίας αποτρέπουν απολύσεις που οφείλονται σε εξωγενείς ή ενδογενείς μεταβολές της ζήτησης. Με αυτό τον τρόπο, επιτρέπουν στις επιχειρήσεις να διατηρήσουν χρήσιμο και καταρτισμένο εργατικό δυναμικό, εμποδίζοντας διαταραχές στην παραγωγική δραστηριότητα και στο κόστος παραγωγής οι οποίες σχετίζονται με τον χρόνο εύρεσης νέου εργατικού δυναμικού και την κατάρτισή του. Τέλος, ως τμήμα μιας ευρύτερης ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας (SURE), τα σχήματα μειωμένου χρόνου εργασίας αναμένεται να έχουν άμεση, εγγυημένη και σχετικά χαμηλού κόστους χρηματοδότηση.

Ταυτόχρονα όμως τα προγράμματα μειωμένου ωραρίου εμφανίζουν και σημαντικά μειονεκτήματα που πιθανόν να περιορίσουν τη συμβολή τους στη στήριξη της απασχόλησης. Το πρώτο έχει να κάνει με τη μικρή χρονική διάρκειά τους, ιδιαίτερα αν λάβει κανείς υπόψη την αβεβαιότητα για το τέλος της πανδημίας, τον αποκλεισμό ένταξης σε αυτά εργαζομένων με καθεστώς μη πλήρους απασχόλησης και τον περιορισμό της απαγόρευσης απολύσεων μόνο στους εργαζομένους που εντάσσονται στα συγκεκριμένα προγράμματα. Ανάχωμα επίσης στην αποτελεσματικότητά τους είναι και η περιορισμένη ισχύς του χρηματοδοτικού τους εργαλείου, έχοντας υπόψη αφενός την ήδη εκτεταμένη εφαρμογή τους σε πολλά κράτη-μέλη πριν την ενεργοποίηση του SURE8 και αφετέρου τη μη θεσμοθετημένη ένταξη του SURE στο επίσημο σύστημα πολιτικών της ΕΕ,9 κάτι που πιθανά να περιπλέξει, εφόσον απαιτηθεί, τη διαδικασία επανενεργοποίησής του.

Επιπλέον, σε αρκετά κράτη-μέλη η αναπλήρωση του μισθού είναι μερική, γεγονός που συνεπάγεται σημαντική οριζόντια απώλεια εισοδήματος για τους εργαζομένους. Η απώλεια αυτή αναμένεται να επιβαρύνει περαιτέρω το ήδη πιεσμένο από τις πολιτικές λιτότητας διαθέσιμο εισόδημα των πολιτών, διαταράσσοντας την εγχώρια δαπάνη, τη χρηματοπιστωτική δομή των νοικοκυριών και άρα τη δυναμική ανάκαμψης της απασχόλησης και του ΑΕΠ. Το δεύτερο μειονέκτημα αφορά τη χαμηλού ρεαλισμού υπόθεση για τον τρόπο με τον οποίο επιδρούν τα προγράμματα βραχυχρόνιας εργασίας στην απασχόληση. Ειδικότερα, καθώς στοχεύουν στην κάλυψη από το κράτος μέρους του απολεσθέντος μισθού των εργαζομένων εξαιτίας της μείωσης των ωρών εργασίας τους, τα σχήματα υιοθετούν εμμέσως την υπόθεση ότι η περιστολή του μισθολογικού κόστους των επιχειρήσεων μπορεί από μόνη της να τονώσει τη ζήτηση εργασίας και να διατηρήσει τον αριθμό των θέσεων απασχόλησης στην οικονομία σταθερό.

Μια τρίτη πηγή προβληματισμού είναι ότι η χρηματοδότηση των σχημάτων βραχυχρόνιας εργασίας γίνεται μέσω δάνειων και όχι επιδοτήσεων. Αυτό, με δεδομένες τις συνθήκες στις αγορές χρήματος, πιθανά να επιδράσει αυξητικά στις μελλοντικές χρηματοδοτικές ανάγκες και το πιστωτικό ρίσκο οικονομιών, όπως, π.χ., η ελληνική, που αντιμετωπίζουν ήδη προβλήματα δημόσιου χρέους και πιστοληπτικής αξιοπιστίας.

Το τέταρτο μειονέκτημα είναι ότι τα σχήματα μειωμένου χρόνου εργασίας στερούνται αναπτυξιακού περιεχομένου και αναπτυξιακής στόχευσης