Ανάπτυξη στην Αφρική: Το παράδειγμα της Κίνας και πως μπορεί να διδαχθεί η Ελλάδα

Οι κινεζικοί όμιλοι εκμεταλλεύονται το φθηνό εργατικό δυναμικό της Αφρικής, τους φυσικούς πόρους και την ανάγκη υποδομών. Πόσο όμως επωφελούνται αυτές οι χώρες, ποια πολιτική επιρροή έχει η Κίνα από τις επενδύσεις της, ποιες οι συγκρούσεις πολιτισμού που ανακύπτουν μεταξύ των ντόπιων και των Κινέζων που ζουν και εργάζονται ήδη σε αφρικανικές χώρες, τόσο μεγάλες όσο και μικρές;

Αφορμή για αυτό το άρθρο στάθηκε η ετήσια συνάντηση των BRICS στο Γιοχάνεσμπουργκ τον Ιούλιο του 2018 (οι BRICS είναι ένας διεθνής πολιτικός οργανισμός των κορυφαίων αναδυόμενων αγορών, που αποτελείται από πέντε χώρες: τη Βραζιλία, τη Ρωσία, την Ινδία, τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας και τη Νότια Αφρική). Λόγω αυτής της συνάντησης, οι πρόεδροι της Κίνας και της Ινδίας φρόντισαν να κάνουν μία περιοδεία σε διάφορες αφρικανικές χώρες πριν από αυτήν, με σκοπό την σύσφιξη των εμπορικών και οικονομικών σχέσεων.

Σε δύο δεκαετίες, η Κίνα έχει γίνει ο σημαντικότερος οικονομικός εταίρος της Αφρικής. Στο εμπόριο, τις επενδύσεις, τη χρηματοδότηση υποδομών και την ενίσχυση, καμία άλλη χώρα δεν έχει τόσο βαθύ και ευρύ δεσμό με την Αφρική. Οι Κινέζοι "δράκοι" - επιχειρήσεις όλων των μεγεθών και τομέων, φέρνουν επενδύσεις κεφαλαίου, τεχνογνωσία διαχείρισης και επιχειρηματική ενέργεια σε κάθε γωνιά της ηπείρου. Με τον τρόπο αυτό συμβάλλουν στην επιτάχυνση της προόδου των οικονομιών της Αφρικής.

Οι Κινέζοι ηγέτες επισκέπτονται την Αφρική πιο συχνά από ό,τι νομίζουμε και όχι πάντα στα μέρη που περιμένουμε. Όταν ο πρόεδρος της Κίνας, ο Xi Jinping, εξελέγη για πρώτη φορά το 2013, η πρώτη του επίσκεψη στο εξωτερικό περιελάμβανε ταξίδι στο Κονγκό και στη Νότια Αφρική. Για άλλη μια φορά, από τότε που επανεξελέγη, το πρώτο του ταξίδι είναι μια περιοδεία σε τέσσερα έθνη της ηπείρου. Μέχρι στιγμής, ο Xi Jinping επισκέφθηκε τη Σενεγάλη, τη Ρουάντα και βρίσκεται στη Νότια Αφρική, την ώρα που γράφεται αυτό το άρθρο, όπου συμμετέχει στη Σύνοδο Κορυφής BRICS. Θα ολοκληρώσει την περιοδεία στον Μαυρίκιο. Η Τανζανία και η Ζάμπια έχουν υποδεχτεί Κινέζους αξιωματούχους τέσσερις και τρεις φορές αντίστοιχα. Ένα "εύθραυστο κράτος" όπως το Τσαντ έλαβε επίσης μια σειρά από επισκέψεις υψηλού επιπέδου από Κινέζους. Η κινεζική ηγεσία έχει επισκεφθεί 26 από τις 33 συνολικά χώρες της Αφρικής που έχουν ταξινομηθεί ως λιγότερο ανεπτυγμένες από τα Ηνωμένα Έθνη.

Η Σενεγάλη έχει εθιστεί στα κινεζικά δάνεια, καθώς η γαλλική κυβέρνηση χαλαρώνει την επιρροή της εκεί. Οι Κινέζοι εργολάβοι συνεχίζουν να κυριαρχούν στις κατασκευές στην Ουγκάντα. Η Κίνα κατέχει πλέον το 70% του εξωτερικού χρέους της Κένιας. Χάρη στην Κίνα, η μεγαλύτερη ζώνη ελεύθερων συναλλαγών (Free Trade Zone) της Αφρικής δημιουργήθηκε στο Τζιμπουτί. Η Ζιμπάμπουε προσπαθεί να μετατραπεί σε κορυφαίο τεχνολογικό hub με τη βοήθεια της Κίνας. Η Κίνα επεκτείνει το στρατιωτικό της αποτύπωμα στην Αφρική, ανακοινώνοντας ότι θα φιλοξενήσει φόρουμ για την άμυνα και την ασφάλεια Κίνας-Αφρικής σύντομα, σηματοδοτώντας την εμβάθυνση της δέσμευσης της στην Αφρική.

Μια συμφωνία ύψους 10 δισεκατομμυρίων δολαρίων της Κίνας για την εξόρυξη βωξίτη στην Γκάνα θα δώσει το 5% στην Κίνα, εκτός από τα υπόλοιπα προνόμια. Υπάρχει ακόμη αυξανόμενη δυναμική για να υιοθετηθεί το γουάν της Κίνας ως αποθεματικό νόμισμα στην Αφρική. Η Αφρική είναι πλέον ο αγαπημένος προορισμός για τους Κινέζους τουρίστες. Ο Πρόεδρος Xi Jinping επισκέφτηκε την Ρουάντα για μία διήμερη κρατική επίσκεψη και παρακολούθησε την υπογραφή 15 διμερών συμφωνιών μεταξύ των δύο εθνών, μεταξύ των οποίων η απαλλαγή από την υποχρέωση θεώρησης διπλωματικών και υπηρεσιακών κατόχων διαβατηρίων, οι πολιτιστικές και επιστημονικές επιχειρήσεις, καθώς και η συνεργασία για την Οικονομική Ζώνη του Μεταξιού. Κάτι αντίστοιχο έχει ξεκινήσει και η Ινδία, η οποία ανοίγει 18 νέες διπλωματικές αποστολές στην Αφρική για να πετύχει μία παρόμοια στρατηγική με την Κίνα.

Όλη αυτή η προσπάθεια της Κίνας της προσδίδει τεράστια οφέλη. Η εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου της Αφρικής ήταν η λύση στο πρόβλημα της Κίνας γύρω από την εύρεση πρώτων υλών από την εγχώρια αγορά, καθώς αυτές δεν επαρκούσαν για την κάλυψη της συνεχούς ανάπτυξη της. Χιλιάδες εργάτες και στελέχη απασχολούνται σε κινεζικά έργα και εταιρίες στην Αφρική. Γίνονται συμφωνίες για αποκλειστική χρήση κινέζικων προϊόντων σε δημόσια έργα, όπως κατασκευή λιμανιών, δρόμων, κτηρίων και έργων υποδομής, ενέργειας και τουρισμού. Ακόμη, οι κινεζικές εξαγωγικές εταιρίες απολαμβάνουν χαμηλούς έως μηδενικούς δασμούς, δημιουργώντας αθέμιτο ανταγωνισμό για τις υπόλοιπες χώρες που εξάγουν προϊόντα και υπηρεσίες στην Αφρική.

Πως μπορεί όμως η Ελλάδα να διδαχθεί από την στρατηγική της Κίνας; Δυστυχώς, η Ελλάδα δεν έχει τους πόρους για επενδύσεις και δάνεια προς τις χώρες της Αφρικής. Πρόσφατα, ο Υφυπουργός Εξωτερικών, κ. Τέρενς Κουίκ, ξεκίνησε μία φιλότιμη αλλά δυστυχώς όχι καλά οργανωμένη προσπάθεια σύσφιξης των σχέσεων της Ελλάδας με την Αφρική. Ο υφυπουργός Εξωτερικών ζήτησε να ανακηρυχθεί το 2018 ως έτος της Ομογένειας της Αφρικής για να έρθει κοντά της ο απανταχού ελληνισμός. Παράλληλα, επισκέφτηκε μία σειρά από χώρες της Αφρικής. Το αρνητικό ήταν η έλλειψη οργάνωσης, συγκεκριμένης ατζέντας και επιχειρηματικών στόχων, με αποτέλεσμα να γίνει ένα εθιμοτυπικό ταξίδι. Θα μπορούσαν να υπογραφούν συμφωνίες με σκοπό την συνεργασία στον τουρισμό, την εκπαίδευση, το εμπόριο, τις κατασκευές κτλ. Επίσης, ένα σημαντικό ζήτημα όπως η ύπαρξη εμπορικών ακολούθων στις πρεσβείες και προξενεία της Ελλάδας στην Αφρική θα έπρεπε να τεθεί προς συζήτηση. Ρόλος αυτών των διπλωματών θα πρέπει να είναι η άμεση συνεργασία με τις ελληνικές εταιρίες, ώστε να τις διευκολύνουν στις εξαγωγικές τους δραστηριότητες, και όχι ο τυπικός που επιτελούν. Βέβαια, θα πρέπει να έχουν εφοδιαστεί από το υπουργείο εξωτερικών με κατάλληλους πόρους, καθώς δεν επαρκούν αυτοί που έχουν στην διάθεση τους αυτή την στιγμή.