MAESTRALE: Μια στρατηγική ανάπτυξης της «Γαλάζιας Ενέργειας» στη Μεσόγειο

Τι είναι το σχέδιο διεθνούς συνεργασίας MAESTRALE; Από ποιους υλοποιείται και τι σκοπό έχει;

Το σχέδιο διεθνούς συνεργασίας «MAESTRALE: Θαλάσσιες Ενεργειακές Στρατηγικές για Τοπικές Επιχειρήσεις» έχει ως στόχο του να αποτελέσει τη βάση για μια στρατηγική ανάπτυξης της Γαλάζιας Ενέργειας στη Μεσόγειο. Βασιζόμενο σε σχετική έρευνα για τις υπάρχουσες και καινοτόμες τεχνολογίες, στοχεύει στη διεύρυνση της ανταλλαγής γνώσεων μεταξύ των επιστημόνων, των υπευθύνων για τη χάραξη πολιτικής, των επιχειρηματιών και των πολιτών και στην προώθηση αποτελεσματικών ενεργειών και επενδύσεων στον τομέα της ανανεώσιμης Γαλάζιας Ενέργειας. Σε αυτό συμμετέχουν έντεκα εταίροι από οκτώ κράτη-μέλη της Ε.Ε. (Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Κροατία, Κύπρος, Μάλτα, Πορτογαλία, Σλοβενία) οι οποίοι συνεργάζονται για την ανίχνευση των δυνατοτήτων των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στις συμμετέχουσες περιοχές όσον αφορά το φυσικό, νομικό, τεχνολογικό, οικονομικό και κοινωνικό τους πλαίσιο, αντιμετωπίζοντας ζητήματα όπως η τεχνολογική καινοτομία, η κοινωνική αποδοχή και οι ενδεχόμενες επιπτώσεις στα θαλάσσια οικοσυστήματα.

Ποιος είναι ο εταίρος του έργου για την Ελλάδα και ποιος θα είναι ο γενικός συντονιστής του έργου;

Εταίρος του έργου στην Ελλάδα είναι το Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ενώ συντονιστής του προγράμματος και επικεφαλής εταίρος είναι το Πανεπιστήμιο της Σιένα.

Με ποιους τρόπους μπορεί να ανακτηθεί η ωκεάνια ενέργεια;

Η ωκεάνια ενέργεια, από κοινού με την υπεράκτια αιολική ενέργεια και τα θαλάσσια βιοκαύσιμα, αποτελούν τις θαλάσσιες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας / γαλάζια ενέργεια. Πιο αναλυτικά:

• Υπεράκτια αιολική ενέργεια: Πρόκειται για την πλέον διαδεδομένη μορφή θαλάσσιας ΑΠΕ. Μια τυπική θαλάσσια ανεμογεννήτρια έχει ισχύ που μπορεί να κυμαίνεται από 1,5 έως 5 MW. Οι θαλάσσιες ανεμογεννήτριες είναι πλωτές ή σταθερές και το βάθος στο οποίο μπορούν να τοποθετηθούν εξαρτάται από τον τύπο της θεμελίωσης. 
• Κυματική ενέργεια: Παράγεται από την κίνηση των κυμάτων στην επιφάνεια της θάλασσας. Παράγοντες που την επηρεάζουν είναι το ύψος, η ταχύτητα και το μήκος του κύματος, αλλά και η πυκνότητα του νερού. Τα συστήματα παραγωγής ηλεκτρισμού από την κυματική ενέργεια παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλομορφία καθώς μπορούν να τοποθετηθούν είτε κατά μήκος της ακτογραμμής, είτε σε ρηχά ύδατα ή σε ανοιχτή θάλασσα, να είναι πλωτά ή σταθερά, να είναι ολικά βυθισμένα ή τοποθετημένα πάνω στην επιφάνεια της θάλασσας.
• Παλιρροϊκή ενέργεια: Οι δύο κυριότερες τεχνολογίες για την αξιοποίηση της είναι τα παλιρροϊκά φράγματα (tidal barrages) και οι γεννήτριες παλιρροϊκού ρεύματος (tidal stream generators). Οι τελευταίες λειτουργούν με τρόπο παρεμφερή προς τις ανεμογεννήτριες, με τη διαφορά ότι έχουν μεγαλύτερη δυνητική ισχύς. Τα παλιρροϊκά φράγματα είναι κατασκευές που επιτρέπουν τη διέλευση του νερού τόσο κατά την πλημμυρίδα, όσο και κατά την άμπωτη. Διαθέτουν γεννήτριες οι οποίες είναι τοποθετημένες στα ανοίγματα και μετατρέπουν την παλιρροϊκή ενέργεια σε ηλεκτρική.
• Ωκεάνια θερμική ενέργεια: Αφορά στην αξιοποίηση της θερμοκρασιακής διαφοράς ανάμεσα σε επιφανειακά ή ρηχά ύδατα και σε ύδατα που βρίσκονται σε μεγαλύτερα βάθη για την παραγωγή ενέργειας. Διακρίνεται κατά κύριο λόγο σε κλειστού (closed cycle) και ανοιχτού κύκλου (open cycle). Στην πρώτη περίπτωση, το ζεστό νερό χρησιμοποιείται για να θερμάνει κάποιο υγρό με χαμηλό σημείο βρασμού (π.χ. αμμωνία), το οποίο εξατμιζόμενο κινεί μια γεννήτρια, παράγοντας έτσι ηλεκτρισμό. Το κρύο νερό χρησιμοποιείται για να ψύξει και να υγροποιήσει τον αέριο, ώστε η διαδικασία να ξεκινήσει από την αρχή. Στα συστήματα ανοιχτού κύκλου χρησιμοποιείται το ίδιο το θερμό νερό, το οποίο διοχετεύεται σε έναν υποδοχέα χαμηλής πίεσης προκειμένου να οδηγηθεί σε βρασμό και εξάτμιση. Στη συνέχεια λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο όπως τα συστήματα κλειστού κύκλου, ενώ το καθαρό νερό που παράγεται μέσω αυτής της διαδικασίας μπορεί να χρησιμοποιηθεί για ύδρευση και άρδευση.
• Οσμωτική ενέργεια: Συνιστά την ανάκτηση ενέργειας από την ανάμειξη γλυκού και θαλασσινού νερού. Δύο είναι οι βασικές τεχνολογίες για την αξιοποίηση της οσμωτικής ενέργειας: Αντίστροφη Ηλεκτροδιάλυση (Reverse Electrodialysis) και Ώσμωση Παρατεταμένης Πίεσης (Pressure Retarded Osmosis). Και στις δύο περιπτώσεις, το γλυκό νερό διαχωρίζεται από το θαλασσινό με ημιδιαπερατές μεμβράνες. Στην πρώτη περίπτωση, οι μεμβράνες επιτρέπουν στα κατιόντα νατρίου και τα ανιόντα χλωρίου να μετακινούνται προς την κατεύθυνση της καθόδου και της ανόδου αντίστοιχα, δημιουργώντας έτσι δύο πόλους. Με τη χρήση ενός εξωτερικού ηλεκτρικού κυκλώματος, ένα ηλεκτρόνιο μπορεί να μεταφερθεί από την άνοδο στην κάθοδο, παρέχοντας έτσι τη δυνατότητα για την παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος. Στην περίπτωση της Ώσμωσης Παρατεταμένης Πίεσης, οι ημιδιαπερατές μεμβράνες επιτρέπουν τη διέλευση μορίων νερού, αυξάνοντας έτσι την πίεση στην πλευρά του θαλασσινού νερού. Η πίεση αυτή μπορεί να αξιοποιηθεί για την παραγωγή ρεύματος μέσω της χρήσης υδροστροβίλου.
• Θαλάσσια Βιοκαύσιμα: Αναφέρεται σε βιοκαύσιμα που έχουν τη βάση τους στην άλγη. Η άλγη μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πρώτη ύλη για την παραγωγή βιοντίζελ, γνωστού και ως «πράσινου» ντίζελ. Μολονότι κατά την καύση του απελευθερώνεται CO2, πρόκειται για CO2 που έχει δεσμευτεί από την ατμόσφαιρα κατά τη διαδικασία παραγωγής του. Υπό αυτή την έννοια θεωρείται ανανεώσιμη πηγή ενέργειας. Καθώς πολλά ήδη άλγης μπορούν να καλλιεργηθούν στη θάλασσα, η παραγωγή βιοκαυσίμου από άλγη είναι μια διαδικασία που συνδέεται με την ευρεία έννοια με την ωκεάνια ενέργεια. Πέραν της χρήσης τους ως βιοκαύσιμα, οι άλγεις έχουν χρησιμοποιηθεί και σε άλλες εφαρμογές, όπως κτήρια με μηδενικό ενεργειακό αποτύπωμα. Στην περίπτωση αυτή, η καλλιέργεια της άλγης λαμβάνει χώρα σε ένα κλειστό κύκλωμα στο ίδιο το κτήριο, όπου χρησιμοποιείται ταυτόχρονα για δροσισμό και σκίαση, ενώ οι νεκρές άλγες απομακρύνονται και χρησιμοποιούνται ως βιοκαύσιμο προκειμένου να καλυφθούν οι ενεργειακές ανάγκες του κτηρίου

Πώς χρηματοδοτείται το πρόγραμμα MAESTRALE;

Το πρόγραμμα MAESTRALE χρηματοδοτείται στο πλαίσιο του «Άξονα Προτεραιότητας 1 – Καινοτομία» του προγράμματος Interreg MED 2014-2020, με περίοδο υλοποίησης από 1/11/2016 έως 31/10/2019

Ποια η εικόνα που έχετε ως προς την εκμετάλλευση της «μπλε» ενέργειας γενικότερα στην Ευρώπη και ειδικότερα στην Ελλάδα; Σε τι επίπεδα κινείται;

Η Ε.Ε. «βλέπει» στη γαλάζια ενέργεια μια μοναδική ευκαιρία για να επιτευχθούν οι στόχοι που έχουν τεθεί για την αύξηση της συμβολής των ΑΠΕ στο ενεργειακό μείγμα και τη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου, με ταυτόχρονη τόνωση της οικονομίας μέσω της καινοτομίας και της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας. Με εξαίρεση την υπεράκτια αιολική ενέργεια, η οποία χρησιμοποιείται ήδη ευρέως στη Β. Ευρώπη με την εγκατεστημένη ισχύ να αγγίζει τα 15.780 MW το 2017, οι υπόλοιπες μορφές θαλάσσιων ΑΠΕ βρίσκονται προς το παρόν σε αρχικό στάδιο, με πιλοτικές εγκαταστάσεις. Η κυματική και η παλιρροϊκή ενέργεια θεωρούνται οι πλέον υποσχόμενες για άμεση εμπορική χρήση. Στην Ελλάδα μέχρι στιγμής έχουν δοθεί δύο άδειες παραγωγής συνολικής ισχύος 714,15 MW, χωρίς ωστόσο να έχει προχωρήσει η υλοποίηση των σχετικών επενδύσεων.

Ποια θα είναι τα σημαντικότερα οφέλη που θα προκύψουν από το πρόγραμμα MAESTRALE;

Στο πλαίσιο του MAESTRALE θα συσταθεί ένα δίκτυο από Blue Energy Labs (BELs) ή Εργαστήρια Γαλάζιας Ενέργειας. Το δίκτυο αυτό θα λειτουργήσει ως πλατφόρμα συνεργασίας για τους κύριους δρώντες στον τομέα της γαλάζιας ενέργειας στη Μεσόγειο. Το τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του ΑΠΘ θα προχωρήσει στη σύσταση του ελληνικoύ BEL προκειμένου να υποστηριχθεί η δημιουργία συμπράξεων μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, να εξασφαλιστεί η ανταλλαγή γνώσης και καινοτομίας και να τεθούν τα θεμέλια για πρωτοβουλίες στον τομέα της γαλάζιας ανάπτυξης και στη χώρα μας. Το BEL με τη σειρά του θα εκπονήσει δύο ή περισσότερα πιλοτικά πρότζεκτ για μονάδες παραγωγής γαλάζιας ενέργειας, τα οποία αναμένεται να λειτουργήσουν ως πρωτότυπα/παραδείγματα για καινοτόμες start-up επιχειρήσεις. Μέσα από τη σύσταση των BEL και τον σχεδιασμό των πιλοτικών έργων, το MAESTRALE θα συμβάλει στον προσδιορισμό των δυνατοτήτων ανάπτυξης των γαλάζιων ΑΠΕ στη Μεσόγειο και την κατάλληλη ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των τοπικών ενδιαφερομένων, την ενίσχυση της κοινωνικής αποδοχής αντίστοιχων εγχειρημάτων, τον περιορισμό του κλίματος αβεβαιότητας και τη στήριξη της βιωσιμότητας των παρεμβάσεων.

Με τον τρόπο αυτό θα δημιουργηθούν οι κατάλληλες προϋποθέσεις για την αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο θαλάσσιο περιβάλλον και την προώθηση δράσεων και επενδύσεων για τη γαλάζια ανάπτυξη με σεβασμό στις περιβαλλοντικές και πολιτισμικές αξίες της περιοχής, ώστε να καλυφθεί το έλλειμμα πρωτοβουλιών που παρατηρείται στη Μεσόγειο.