Όταν το πολιτιστικό & φιλανθρωπικό προφίλ ενός δισεκατομμυριούχου παράγει τέχνη και αρχιτεκτονική

Το Μάρτιο του 2016 επισκεφθήκαμε με το ArchiTeam το Μεξικό πραγματοποιώντας το ετήσιο αρχιτεκτονικό μας ArchiTravel ταξίδι. Στην πόλη του Μεξικό είχαμε την ευκαιρία να επισκεφθούμε το μουσείο Σουμάγια στην περιοχή Plaza Carso το οποίο δημιουργήθηκε από το Ίδρυμα του Carlos Slim, του πλουσιότερου ανθρώπου στον πλανήτη. Το κτίριο πήρε το όνομα της Soumaya Domit, της συζύγου του Slim, που πέθανε το 1999.

Άνοιξε τον Μάρτιο του 2011 και στοίχισε πάνω από 70 εκατομμύρια δολάρια! Φιλοξενεί σε έξι ορόφους, τη συλλογή του Slim, που αριθμεί 66.000 κομμάτια. Ανάμεσα σε αυτά συγκαταλέγονται έργα των Μεξικανών Δασκάλων, όπως ο Diego Rivera, των Ισπανών Δασκάλων, όπως ο Pablo Picasso και ο Salvador Dali και των μεγάλων Ευρωπαίων του 15ου αιώνα. Ο Slim έχει, εξάλλου, και τη δεύτερη μεγαλύτερη ιδιωτική συλλογή γλυπτών του Auguste Rodin έξω από τη Γαλλία.

Το κτίριο φιλοξενεί τα έργα τέχνης ή αποτελεί το ίδιο ένα έργο τέχνης;

Πρόκειται για μία κατασκευή ύψους 46 μέτρων, επενδεδυμένη με 16.000 εξαγωνικά πλακίδια αλουμινίου. Κάποιος μπορεί να δει μάλιστα ότι το μοντέρνο αστραφτερό κτίριο, σαν από ασήμι, θυμίζει γλυπτό του Rodin. Υπάρχει μία διαλεκτική σε ότι αφορά τον σχεδιασμό των μουσείων παγκοσμίως για το αν το κτίριο πρέπει να είναι ουδέτερο αρχιτεκτονικά ή αν μπορεί να αποτελεί και το ίδιο ένα έργο τέχνης. Αυτό το ερώτημα θα απαντηθεί σε άλλο κείμενο. Στην προκειμένη το ίδιο το κτίριο αποτελεί σαφώς ένα έργο τέχνης που επιδιώκει να προκαλέσει το βλέμμα των περαστικών και να γίνει τοπόσημο όχι (μόνο) για τα έργα τέχνης που φιλοξενεί αλλά ως κτιριακή οντότητα.

Η Αρχιτεκτονική παράγεται αξιοκρατικά;

Στο εσωτερικό του κτιρίου τα έργα είναι ατάκτως ερριμμένα, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τον τελευταίο όροφο όπου συνυπάρχουν δεκάδες έργα του Rodin τα οποία είναι τυχαία τοποθετημένα μέσα σε μία τεράστια αίθουσα. Χωρίς καμία λογική τοποθέτηση, με την κλίμακα του κάθε έργου να μην παίζει κανένα ρόλο με αποτέλεσμα είτε να χάνονται τα μικρότερα έργα είτε να ασφυκτιούν τα μεγαλύτερα. Χωρίς κάποιο φόντο τα περισσότερα έργα δεν αναδεικνύονται και χάνεται η όποια αίσθηση του μέτρου. Αυτό που ήταν για μένα το κουραστικότερο από όλα ήταν η περίπλοκη μεταλλική οροφή του κτιρίου. Μου θύμισε γιγάντια οροφή κάποιου σταδίου και δεν είχε κανένα λόγο να είναι εμφανής, ούσα τόσο πολύπλοκη και  χαοτική που τραβούσε διαρκώς το βλέμμα του επισκέπτη πάνω της. Αν συνυπολογίσει κανείς τον μοναδικό πλούτο των γλυπτών που βρίσκονται σε αυτή την αίθουσα τότε είναι να απορεί με τις επιλογές αυτές του αρχιτέκτονα και της ομάδας των εμπειρογνωμόνων συνεργατών του.

Το μουσείο σχεδιάστηκε από το γαμπρό του Slim, τον 39χρονο αρχιτέκτονα Fernando Romero, ο οποίος υπήρξε μαθητής του βραβευμένου με το βραβείο Pritzker, Rem Koolhaas. Είναι γνωστό στους αρχιτεκτονικούς κύκλους ότι αρκετοί από τους διάσημους αρχιτέκτονες ξεκίνησαν τις καριέρες τους σχεδιάζοντας (χωρίς μπάτζετ συνήθως) τα δικά τους σπίτια ή κάποιων συγγενών τους. Αυτό θα μπορούσε να είναι μία περιοριστική πεποίθηση του τύπου "άμα δεν έχεις μπάρμπα στην Κορώνη" ή "για να γίνεις διάσημος αρχιτέκτονας πρέπει να έχει πολλά λεφτά η οικογένεια σου". Τα οποία φυσικά και δεν ισχύουν καθώς αποτελούν μεμονωμένα παραδείγματα αλλά στην συγκεκριμένη περίπτωση αυτό το μουσείο, με τα απεριόριστα χρήματα που δαπανήθηκαν, θα μπορούσε να είναι σαφώς καλύτερα μελετημένο εσωτερικά για να μπορεί να σταθεί αντάξια στον πολιτιστικό πλούτο που φιλοξενεί. Εξάλλου ο Slim έχει περιουσία 69,5 δισ. δολαρίων κι όπως δήλωσε στο Bloomberg, δεν έχει θέσει ένα συγκεκριμένο μπάτζετ, το οποίο σκοπεύει να ξοδέψει για το μουσείο. «Δεν θα υπάρχουν όρια. Θα αποφασίζουμε τι πρέπει να γίνει στο μουσείο και απλά θα το κάνουμε», είπε.

Τέχνη για τους πολλούς

Το ίδρυμα του Slim θα πληρώνει όλα τα έξοδά του, συμπεριλαμβανομένης της συντήρησης και του κόστους των εκθέσεων, ενώ η είσοδος θα είναι ελεύθερη για τους επισκέπτες.

Το μουσείο είναι για τους Μεξικανούς, που δεν μπορούν να ταξιδέψουν έξω από το Μεξικό, ώστε να έχουν ένα μέρος να δουν αυτά τα έργα τέχνης μέσα στη χώρα τους όπως έχει δηλώσει ο Slim. Την ίδια στιγμή, βέβαια, το έργο αυτό ενισχύει το πολιτιστικό και φιλανθρωπικό προφίλ του Slim στο Μεξικό και τον υπόλοιπο κόσμο.

Φυσικά και αυτό δεν είναι καθόλου μεμπτό. Από την Αρχαία Ελλάδα υπάρχει ο θεσμός της χορηγίας (συνδεδεμένος βέβαια τότε με το θέατρο και με αθλητικά γεγονότα). Με τη χορηγία οι εύποροι Αθηναίοι εξασφάλιζαν τη χάραξη του ονόματός τους σε μαρμάρινες πλάκες αλλά σταδιακά η χορηγία έγινε υποχρεωτική με νόμο για τους 120 πιο εύπορους πολίτες κάθε μίας από τις 10 φυλές της Αθήνας.

Στην αρχαία Ελλάδα και ειδικά στην αθηναϊκή Δημοκρατία, οι οικονομικοί κανόνες είχαν ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα. Πρόοδος δε σήμαινε επίτευξη προσωπικών στόχων, αλλά συνολική αναβάθμιση της ζωής της κοινωνίας και της οικονομίας. Η κυρίαρχη αντίληψη δηλαδή των αρχαίων για τη γενικότερη ανάπτυξη ήταν η δραστηριοποίηση κάθε ατόμου μέσα στην κοινωνία, η πλήρης αποφυγή της απόλυτης φτώχειας, αλλά και του υπέρμετρου πλουτισμού και φυσικά η επένδυση του πλεονάσματος σε "αγαθά κύρους". Αγαθά τα οποία αυτός που θα τα χρηματοδοτούσε θα τον βοηθούσαν να ενισχύσει το κύρος του. Γενικότερα, οι χορηγοί ήταν περήφανοι για την προσφορά τους, διότι έχαιραν της αναγνώρισης των συμπολιτών τους.