Το Οργανωσιακό & Επιχειρηματικό Κόστος από το Σύνδρομο Εργασιακής Εξουθένωσης

O εργασιακός χώρος και οι συνθήκες που επικρατούν σε αυτόν, τα αυξημένα επαγγελματικά και οικογενειακά καθήκοντα και υποχρεώσεις των εργαζομένων, καθώς και τα εξαντλητικά ωράρια και ο ανταγωνισμός με τους συναδέλφους στις επιχειρήσεις, διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη ζωή των περισσότερων εργαζομένων, και ουσιαστικά, δημιουργούν ένα εργασιακό περιβάλλον που μειώνει την απόδοσή τους και φυσικά προκαλεί έντονα συμπτώματα στρες έως και εργασιακής εξουθένωσης (burnout syndrome).   

Η έννοια της επαγγελματικής εξουθένωσης (burnout), σε συνδυασμό με την έλλειψη ύπνου, εμφανίζεται ολοένα και περισσότερο τα τελευταία χρόνια και έχει απασχολήσει ιδιαίτερα τους ψυχολόγους, τους κοινωνιολόγους αλλά και τους ειδικούς του μάνατζμεντ, καθώς έχουν αναγνωρίσει τις σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις που επιφέρουν στο άτομο, στον οργανισμό και γενικότερα στην επιχειρηματικότητα και την οικονομία. 

Οι παραπάνω συνθήκες προκαλούν στρες, το οποίο με τη σειρά του προκαλεί συμπτώματα αϋπνίας, ψυχοσωματικές διαταραχές και τελικά, έλλειψη ενδιαφέροντος για δραστηριότητα και δουλειά, και είναι ο προπομπός της κατάθλιψης. 

Τα στελέχη των επιχειρήσεων, οι γιατροί, οι νοσηλευτές, οι ελεγκτές εναερίου κυκλοφορίας και οι δημοσιογράφοι είναι οι συνηθέστεροι κλάδοι με τα περισσότερα «θύματα» του στρες, της έλλειψης ύπνου και του συνδρόμου burnout.

Στα αγγλικά το “burn out” σημαίνει «αναλώνομαι προοδευτικά εκ των ένδον μέχρι του σημείου της απανθράκωσης». 

Ο όρος «επαγγελματική εξουθένωση» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1974 από τον Freudenberger για την περιγραφή των συμπτωμάτων σωματικής και ψυχικής εξουθένωσης σε επαγγελματίες υπηρεσιών ψυχικής υγείας και γενικότερα, σε χώρους που δημιουργούνται στενές σχέσεις μεταξύ επαγγελματιών και ατόμων που έχουν την ανάγκη τους.                                                         

Το Σύνδρομο Βurnout, εμφανίζεται με ένα σύνολο συμπτωμάτων που αναπτύσσονται σε κάθε εργαζόμενο όταν καταστρέφονται τα κίνητρα του για δουλειά, τα οποία και χρήζουν άμεσων μέτρων υποστήριξης, αφού έχουν σοβαρό αντίκτυπο τόσο στην άσκηση της εργασίας όσο και στη προσωπική και κοινωνική ζωή του. Είναι δηλαδή, ένας νέος ψυχιατρικός όρος με κοινωνικό-οικονομικές προεκτάσεις όπως αποκαλύπτεται από διάφορες δημοσιευμένες μελέτες σε Ευρώπη, Αυστραλία, Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και Καναδά.

Από έρευνες που έχουν διενεργηθεί, έχει γίνει γνωστό ότι το σύνδρομο  εργασιακής εξουθένωσης είναι περισσότερο συχνό σε επαγγέλματα, όπως οι γιατροί και νοσοκόμες (Jimmieson, 2000).^. Γι’ αυτό και αρχικά, το σύνδρομο θεωρήθηκε αποτέλεσμα της καθημερινής επαφής με τον ανθρώπινο πόνο, ενώ η χρήση του περιορίστηκε στα επαγγέλματα παροχής κοινωνικών υπηρεσιών. 

Τα τελευταία χρόνια όμως, αυτό έχει αλλάξει ραγδαία λόγω των κοινωνικό-οικονομικών καταστάσεων, με αποτέλεσμα το Σύνδρομο burnout να μην κάνει διακρίσεις σε επαγγέλματα και ανθρώπους. 

Έτσι, οι επαγγελματίες κάθε κλάδου έχουν φτάσει στο σημείο να βιώνουν και να αισθάνονται κόπωση με αποτέλεσμα να μην μπορούν να επικοινωνήσουν με άτομα από το εργασιακό τους περιβάλλον. 

Καθημερινά αντιμετωπίζουν το επάγγελμα τους ως αναγκαίο κακό από το οποίο δεν μπορούν να δραπετεύσουν, αδυνατούν να αναπτύξουν στενότερες σχέσεις με ανθρώπους που χρειάζονται την επαγγελματική  αλλά και τη συναισθηματική τους υποστήριξη.   

Καταλήγουν λοιπόν να προσπαθούν να κρατήσουν μία απόσταση ασφαλείας από τα άτομα, που θεωρούνται ως η πηγή της εξάντλησης τους.

Ο όρος «Σύνδρομο Burnout ή Σύνδρομο Εργασιακής εξουθένωσης» αναφέρεται στην κατάσταση εκείνη, κατά την οποία το άτομο βιώνει εξάντληση, αποπροσωποποίηση και αίσθημα αναποτελεσματικότητας, ως αποτέλεσμα ψυχοπιεστικών συνθηκών στην επαγγελματική του ζωή. 

Είναι μια ψυχολογική διαδικασία συναφής αλλά όχι ταυτόσημη με το επαγγελματικό άγχος. Συμβαίνει όταν το εργασιακό περιβάλλον ενός ατόμου είναι τόσο «στρεσογόνο» που δεν το βοηθά να κάνει πλέον τη δουλειά του με ευχαρίστηση. 

Το Σύνδρομο της Επαγγελματικής Εξουθένωσης αποτελείται από τρεις επιμέρους διαστάσεις:

• Τη  συναισθηματική εξάντληση (emotional exhaustion), που αναφέρεται στη μείωση των συναισθημάτων του ατόμου με αποτέλεσμα να μην μπορεί να προσφέρει συναισθηματικά στους αποδέκτες των υπηρεσιών του.
• Την αποπροσωποποίηση (depersonalization), που έχει ως αποτέλεσμα να βλέπει τους αποδέκτες των υπηρεσιών του αρνητικά, όπως επίσης και να τους αντιμετωπίζει πολλές φορές σαν αντικείμενα.
• Το μειωμένο αίσθημα προσωπικής επίτευξης, που αναφέρεται στη τάση του ατόμου να αισθάνεται μια γενικότερη δυσαρέσκεια για την εργασία του και να αξιολογεί αρνητικά τόσο τον εαυτό του όσο και τους γύρω του.

Οι επιπτώσεις που προκαλεί το Σύνδρομο είναι τόσο στη ψυχική και στη σωματική υγεία των ατόμων, που συχνά παρουσιάζουν ευερεθιστότητα, καταθλιπτικά συμπτώματα, αϋπνίες κ.ά., όσο και στις διαπροσωπικές τους σχέσεις με το οικογενειακό αλλά και το εργασιακό περιβάλλον αφού εμφανίζουν μεγάλο βαθμό δυσαρέσκειας προς την εργασία τους, μεγάλο βαθμό απουσιών και γενικότερα αυξημένη τάση για αλλαγή εργασίας ή επαγγέλματος.

Το ολοένα αυξανόμενο «κακό» stress μπορεί να οδηγήσει σε έντονες αγχώδεις εκδηλώσεις και κατάθλιψη. 

Το αρνητικό παράδειγμα της FRANCE-TELECOM είναι χαρακτηριστικό, όπου δυσμενείς επιπτώσεις δημιουργούνται όταν μία επιχείρηση αποφασίζει να ακολουθήσει εντελώς ασφυκτικά ωράρια και οι συνθήκες εργασίας δεν συνάδουν με τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής των εργαζομένων. Στη FRANCE-TELECOM από το 2008 έως το 2010 έβαλαν τέλος στη ζωή τους 42 μέλη του προσωπικού. Οι θάνατοι αυτοί συνδέονται με τις μεθόδους που χρησιμοποίησε η διεύθυνση της γαλλικής εταιρείας τηλεπικοινωνιών για να προσαρμόσει την πρώην κρατική μονοπωλιακή εταιρεία στον νέο υπερ-ανταγωνιστικό κόσμο της τηλεφωνίας και του Ίντερνετ.

Αντίθετες με τέτοιου είδους παρεμβάσεις και «κακές πρακτικές» που προκαλούν στρες στους εργαζομένους και τα στελέχη επιχειρήσεων είναι η Google, η Apple, η Microsoft, η Facebook και άλλες καινοτόμες επιχειρήσεις που βασίζονται ακριβώς στη συνεργασία ατόμων με ιδιαίτερη ευφυΐα και που θεωρούν ότι η δυνατότητα για σύλληψη καινοτόμων ιδεών δεν είναι απαραίτητο να λαμβάνει χώρα μέσα σε ένα γραφείο με τη στενή έννοια του όρου. 

Σε συνδυασμό με αυτού του είδους την εταιρική κουλτούρα και νοοτροπία, οι επιχειρήσεις αυτές στο χώρο εργασίας διαθέτουν χώρους άθλησης και διαλογισμού, και προσφέρουν σε όλους τους εργαζομένους τους συνδυασμούς υγιεινής διατροφής, διαλειμμάτων ύπνου και φυσικής δραστηριότητας. ενώ παράλληλα παρέχονται προγράμματα μείωσης του στρες.

Επίσης, έρευνα του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβίωσης και Εργασίας: διαπίστωσε πως:

• Ποσοστό μεγαλύτερο του 25% των εργαζομένων βιώνουν στρες στην εργασία στις χώρες της ΕΕ
• 1 στους 5 ευρωπαίους εργαζόμενους αισθάνεται κόπωση και 1 στους 8 υποφέρει από πονοκέφαλο.
• 8 στους 10 βέλγους εργαζόμενους παρουσίασαν αυξημένη ψυχολογική επιβάρυνση τα τελευταία έτη, ενώ 4 στους 10 άγγλους χειριστές ηλεκτρονικών υπολογιστών νιώθουν ότι το ψυχοκοινωνικό στρες έχει αυξηθεί.
• 9-12% των ανδρών και 9-11% των γυναικών στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι εκτεθειμένο σε εργασιακή πίεση κατά το μεγαλύτερο διάστημα της ημέρας (υψηλό ποσοστό στη Γερμανία, την Ελλάδα και την Ολλανδία). 

Η έκταση του φαινομένου οφείλεται κυρίως στις συνθήκες εργασίας που επικρατούν:

• Πάνω από το 1/3 των εργαζομένων στην Ευρωζώνη δεν μπορούν να κάνουν διάλειμμα όταν το χρειάζονται,
• ενώ 4 στους 10 δεν έχουν τη δυνατότητα να αποφασίσουν μόνοι τους το διάστημα διακοπών τους ή τις ημέρες της αδείας τους.

Περίπου οι μισοί από τους εργαζόμενους στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης απασχολούνται σε μονότονες εργασίες. Η μονοτονία και η επανάληψη στην εργασία είναι φαινόμενα που παρατηρούνται περισσότερο στη Γαλλία, την Ελλάδα και την Ισπανία.

Πρέπει επίσης να υπογραμμισθεί το γεγονός πως από πολλές μελέτες διαπιστώνεται σημαντική συσχέτιση μεταξύ εργασιακής επιβάρυνσης, έλλειψης ύπνου και διαφόρων νοσημάτων:

• Σε σύγκριση με το σύνολο των εργαζομένων, οι εργαζόμενοι που υφίστανται «στρεσογόνο» πίεση διατρέχουν τέσσερις με πέντε φορές μεγαλύτερο κίνδυνο καρδιαγγειακών νοσημάτων.
• Μελέτη που έγινε στη Δανία έδειξε ότι 14% της πρώιμης καρδιαγγειακής θνησιμότητας στις γυναίκες οφείλεται στις επιδράσεις της μονοτονίας και της επαναλαμβανόμενης εργασίας, 7% στην εργασιακή πίεση και 2% στο παθητικό κάπνισμα στον εργασιακό χώρο.

Το περιοδικό Harvard Business Review πρόσφατα δημοσίευεσε τα αποτελέσματα μιας 10-ετους έρευνας όπου φαίνεται καθαρά πόσο σημαντικός είναι ο ύπνος στην επιτυχία των ηγετικών στελεχών μιας επιχείρησης. Παρόμοιες έρευνες έχουν πραγματοποιηθεί και δημοσιευτεί από το περιοδικό McKinsey Quarterly όπου παρομοίως, φαίνεται καθαρά η συσχέτιση της επιτυχίας των στελεχών επιχειρήσεων με την ποσότητα και ποιότητα ύπνου, καθώς και την έλλειψη “στρεσογόνων” παραγόντων στο χώρο εργασίας. 

Το παρακάτω διάγραμμα δείχνει τα συμπεράσματα αυτά με τη μορφή πίνακα συσχετίσεων.

Συμπερασματικά λοιπόν, και πέρα από το γεγονός ότι πιο ξεκούραστα στελέχη επιχειρήσεων σημαίνει και πιο αποτελεσματική ηγεσία εκ μέρους τους, ένα τελευταίο επιχείρημα στη σημαντικότητα του ύπνου είναι ότι προλαμβάνει τα συμπτώματα εργασιακής εξουθένωσης (burnout) στα στελέχη μιας επιχείρησης. 

Τέλος, η έλλειψη ύπνου έχει βρεθεί ότι συσχετίζεται άμεσα με την μειωμένη απόδοση και συμμετοχή των εργαζομένων στην εργασία τους. 

Είναι λοιπόν καιρός για τις επιχειρήσεις, να βρουν τρόπους με τους οποίους να υπολογίσουν την χαμένη απόδοση, τις συχνές αλλαγές εργασίας (employee churn), και φυσικά το συνολικό κόστος περίθαλψης και υγείας των εργαζομένων τους που έχουν σαν αποτέλεσμα της έλλειψης ύπνου και ξεκούρασης και του συνεχούς στρες.

 Έτσι λοιπόν, θα δημιουργηθεί και ένα ευρύτερο πλαίσιο διαχείρισης της ενέργειας των εργαζομένων με άμεση ανταποδοτικότητα στη ποιότητα και αποτελεσματικότητα της προσπάθειας τους και συνεπώς, της παραγωγικότητας των μελλοντικών επιχειρήσεων.