Ο Ρόλος του Μάνατζερ στο Νέο «Μοντέλο Ξεβολέματος» της Ανάπτυξης της Ελληνικής Οικονομίας

Βαδίζοντας στις πρώτες δεκαετίες του 21^ου αιώνα, ο ανταγωνισμός μεταξύ των επιχειρήσεων παραμένει εξαιρετικά σκληρός και το επιχειρηματικό περιβάλλον αποδεικνύεται ακόμα πιο ασταθές από αυτό του προηγούμενου αιώνα.

Διανύουμε μια περίοδο παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης με δραματικές αλλαγές σε όλο το φάσμα των δομών και των δραστηριοτήτων, αλλαγές που αφορούν τον τρόπο που λειτουργούν οι επιχειρήσεις μέχρι τον τρόπο που ολόκληρα κράτη «μαθαίνουν εκ νέου» να επιβιώνουν, και κάποια άλλα - όπως το δικό μας - μαθαίνουν να «ξεμαθαίνουν» και να «ξεβολεύονται» από τους παλαιούς τρόπους λειτουργίας τους.

Απόρροια αυτής της παγκόσμιας κατάστασης, είναι η δημιουργία ενός αρνητικού κλίματος και μιας γενικευμένης ανασφάλειας, σε όλες τις εκφάνσεις της  επιχειρηματικής δραστηριότητας. Στο ερώτημα λοιπόν, «ποιο θα είναι το μέλλον της της ελληνικής οικονομίας», δεν είναι εύκολο να δοθεί ασφαλής απάντηση, ενώ αποτελεί κοινό μυστικό όλων ότι η επάνοδος των επιχειρηματικών μονάδων στην πρότερη (καλύτερη μεν, πλασματική δε) κατάσταση, προϋποθέτει την υιοθέτηση καινοτόμων στρατηγικών και σχεδίων δράσης, αλλά κυρίως την υιοθέτηση ενός νέου μοντέλου ανάπτυξης της οικονομίας, αλλά και νέων πρακτικών μάνατζμεντ που θα εξασφαλίσουν δύο βασικές προϋποθέσεις επιτυχίας τους:  την αξιοποίηση των νέων ευκαιριών που παρουσιάζονται λόγω της κρίσης και πολυπλοκότητας του περιβάλλοντος  και το «ταίριασμα» των πόρων και δυνατοτήτων μιας επιχείρησης με τις ανάγκες που υπάρχουν στο εξωτερικό περιβάλλον.  

Επιπλέον, η πολυπλοκότητα αυτή του σύγχρονου κοινωνικο-οικονομικού περιβάλλοντος καθιστά τους οργανισμούς εξίσου πολύπλοκους και περίπλοκους, ως προς τη διαχείρισή τους, με ανάλογες προεκτάσεις στη συμπεριφορά των ατόμων που τους απαρτίζουν.

Η υιοθέτηση όμως μιας τέτοιας νέας νοοτροπίας και έμφασης στην ανταγωνιστικότητα αντί στην τόνωση της εγχώριας ζήτησης, σημαίνει πολλά πράγματα για την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας, και σε ατομικό και σε συλλογικό επίπεδο. Κύριο συστατικό του είναι η αλλαγή του τρόπου ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας από το «μοντέλο βολέματος» (εξωτερικός δανεισμός, συνεχής σπατάλη πόρων & συνεχής ενίσχυση της εγχώριας ζήτησης), προς το «μοντέλο ξεβολέματος» (βελτίωση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας και δημιουργία υπεραξιών στους κλάδους του τουρισμού, βιομηχανίας, γεωργίας-κτηνοτροφίας και ορυκτού πλούτου).

Με άλλα λόγια, το ξεβόλεμα της ελληνικής οικονομίας μπορεί να αποτελέσει μια ευκαιρία ανάπτυξης με τρόπο τελείως διαφορετικό από το παρελθόν και με εγγυήσεις για την διαχρονικότητα της επιτυχίας του. Στο νέο λοιπόν αυτό μοντέλο ανάπτυξης, η δραστική βελτίωση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας των κλάδων της οικονομίας θα μπορέσει να πραγματοποιηθεί με διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και με μεγάλες θυσίες που τελικά, θα αποτελέσουν και το «κόστος προσαρμογής» μας, όπως για παράδειγμα οι μειώσεις μισθών και συντάξεων και οι πολιτικές μείωσης της μη-παραγωγικής (πλεονάζουσας) απασχόλησης στον ευρύτερο δημόσιο τομέα.

Από την επιτυχή προσαρμογή  των ελληνικών επιχειρήσεων στη νέα αυτή κατάσταση θα εξαρτηθεί και η διεθνής ανταγωνιστικότητα της χώρας μας. Κυρίως, αν και κατά πόσο οι ελληνικές επιχειρήσεις αποκτήσουν μια διαχρονική εξωστρέφεια και τα ελληνικά προϊόντα και υπηρεσίες θα αρχίσουν να βρίσκονται στις ανοιχτές αγορές και να δημιουργούν υπεραξίες για την οικονομία μας με βάση, όχι μόνο την ποιότητά τους, αλλά και την αναγνωρισιμότητα (brand name) που έχουν δημιουργήσει. Στις ξένες ανταγωνιστικές αγορές, η ικανότητα των ελληνικών επιχειρήσεων και επιχειρηματιών θα είναι πιο σημαντικοί παράγοντες, παρά η «ισορροπία» στο εθνικό περιβάλλον. Κρίσιμης σημασίας τότε, θα είναι το μάνατζμεντ (με την έννοια της ηγεσίας) και οι στρατηγικές προσαρμογής και ανάπτυξης των επιχειρήσεων. Δηλαδή το πώς θα μπορέσουν μέσα από «λιτή διαχείριση» (lean management) να προσφέρουν ελκυστικές και ποιοτικές προσφορές στον πιεσμένο σήμερα καταναλωτή (σε τοπικό και σε διεθνές επίπεδο) σε χαμηλότερα επίπεδα κόστους.

Πως θα πραγματοποιηθεί όμως αυτή η «μετάβαση» από το παλαιό στο καινούργιο μοντέλο; 

Ποιες είναι οι απαραίτητες συνθήκες για να ξεφύγουμε από τη μιζέρια των τελευταίων υφεσιακών-μνημονιακών ετών, και να προχωρήσουμε προς ένα πιο σταθερό αύριο για την ελληνική οικονομία; 

Ίσως τελικά, η μοναδική μας ελπίδα βρίσκεται στα χέρια και τα μυαλά των ικανών μάνατζερ της χώρας μας…

Οι μάνατζερ είναι τα στελέχη των ιδιωτικών επιχειρήσεων και δημόσιων οργανισμών που κατευθύνουν τις «συμπεριφορές» των εργαζομένων τους και συνεπώς, την πορεία επιτυχίας ή αποτυχίας μιας επιχείρησης, μιας οικονομίας ή της αντίστοιχης κοινωνίας της. Είναι αυτοί που λαμβάνουν όλες σχεδόν τις επιχειρηματικές αποφάσεις σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο και καθορίζουν πόσο καλά διοικούνται οι επιχειρήσεις και οι οργανισμοί, η οικονομία, το κράτος και κατ’επέκταση η κοινωνία.

“The conventional definition of management is getting work done through people, but real management is developing people through work.” (Agha Abedi)

Θα μπορούσαμε βέβαια να αρχίσουμε τη διαδικασία «ερμηνείας» του μάνατζμεντ με την απλή ερώτηση «Τι πρέπει να διδάσκουμε τους φοιτητές μας σήμερα για το μάνατζμεντ που δεν διδασκόταν πριν μερικά χρόνια;» Και η καλύτερη απάντηση έχει δοθεί στο ερώτημα αυτό είναι από τον Peter Drucker: «Πάνω από όλα, διδάσκω το πώς να διαχειρίζεται κάποιος τον εαυτό του!».

O ρόλος του ατόμου εκείνου που ασκεί διοίκηση στις επιχειρήσεις, δηλαδή ο ρόλος του προϊσταμένου ή του μάνατζερ (όπως και αν τον ονομάσουμε) είναι ιδιαίτερα καινούργιος, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό. 

Οι επιχειρήσεις βρέθηκαν πολύ γρήγορα από τα χέρια των ιδιοκτητών στα χέρια των μάνατζερ, χωρίς να είναι έτοιμοι ούτε αυτοί, ούτε και ο ρόλος τους σαφής. Βρισκόμαστε στη νηπιακή φάση ανάπτυξης του επαγγέλματος του μάνατζερ και είναι βέβαιο ότι – όπως η ίδια η πραγματικότητα το επιβάλει – θα έρθει κάποια μέρα που θα ξεκαθαριστούν οι προδιαγραφές για αυτούς που θα το ασκούν και το οποίο  θα αποκτήσει δεοντολογικούς κανόνες και αρχές. 

Παράλληλα στον τόπο αυτό ξεκινάμε με μια παιδεία που προάγει την υποταγή, την ατομικότητα, το βόλεμα, την αντιγραφή. Επιβραβεύει αυτούς που δεν παίρνουν ρίσκο τους ¨αυθόρμητους¨ και βιαστικούς. 

Σίγουρα δεν δίνει κανένα εφόδιο για το ρόλο που περιγράφουμε, δηλαδή την αίσθηση να αναλαμβάνει κανείς την ευθύνη για άλλους και να θεωρεί την προσωπική ανάπτυξη και αυτογνωσία, μέγιστο σκοπό ζωής.

Η τελική δοκιμασία για το σωστό μάνατζμεντ είναι η υλοποίηση των στόχων της επιχείρησης, που συχνά ταυτίζεται με την κερδοφορία. Η μόνη απόδειξη παραμένει η ύπαρξη αποτελεσμάτων και όχι απλά  η δραστηριοποίηση. 

Η αποτελεσματικότητα ενός Μάνατζερ  φαίνεται να εξαρτάται από έναν κατάλληλο συνδυασμό γνώσεων, διοικητικών ικανοτήτων, συμπεριφορών, θέλησης και επιμονής. Υπάρχει δηλαδή μια συγκυρία: ανθρώπου, χρόνου και ενεργειών, για το κατάλληλο ζήτημα. 

Αυτό δεν παραπέμπει με κανέναν τρόπο στην τύχη αλλά σε μια ικανότητα αναγνώρισης της κατάστασης και σωστής προσαρμογής. 

Το να προσαρμόζεται ένας μάνατζερ στις αλλαγές του εξωτερικού κοινωνικοοικονομικού περιβάλλοντος δεν σημαίνει ότι θα πάψει να είναι αυθεντικός και μοναδικός.

Σίγουρα ο κάθε μάνατζερ διοικεί με ένα προσωπικό τρόπο ο οποίος περιέχει τα βασικά στοιχεία της προσωπικότητας του. Όμως, για έναν εξαίρετο μάνατζερ, φαίνεται πως είναι αναγκαία- ίσως όχι και ικανή - η θέληση για επιτυχία, η ικανότητα προσαρμογής στις διαρκώς μεταβαλλόμενες καταστάσεις και παράλληλα η διατήρηση - εφαρμογή αρχών. Αυτά τα μαθαίνει κανείς στην πράξη μέσα από τα λάθη του ή τα λάθη των άλλων. Αρκεί να έχει τα μάτια ανοιχτά και να επεξεργάζεται αυτά που συμβαίνουν στο χώρο της δουλειάς του.

Ο εξαιρετικός μάνατζερ μιας καλής εταιρείας που θέλει και προσπαθεί να γίνει η καλύτερη στο κλάδο της, δεν είναι αυτός που έχει έτοιμες τις απαντήσεις και μετά παρακινεί τους πάντες να ακολουθήσουν το «πεφωτισμένο» όραμά του! Είναι αντιθέτως, αυτός ο μάνατζερ-ηγέτης που έχει τη μετριοφροσύνη να δεχτεί ότι δεν γνωρίζει καλά ένα θέμα, ούτε τις απαντήσεις στα προβλήματα, αλλά μπορεί να θέσει τις ερωτήσεις εκείνες που θα οδηγήσουν την επιχείρηση στις καλύτερες δυνατές λύσεις. 

Τελικά το Μάνατζμεντ είναι ένα επάγγελμα  και όπως όλα τα επαγγέλματα απλά διαφοροποιείται ο τρόπος άσκησής του,  ανάλογα με την  εποχή , την επιχείρηση και το επίπεδο  της  ιεραρχίας. Και παρόλο που η Διοίκηση των Επιχειρήσεων (Μάνατζμεντ), ως ξεχωριστό επιστημονικό πεδίο, έχει περίπου μισό αιώνα ζωής, η κατανόηση της σπουδαιότητας και της αναγκαιότητάς της είναι ακόμα σχετικά μικρή, κυρίως στη χώρα μας. 

Στρέφοντας τη ματιά μας στην Ελλάδα και στις αλλαγές που λαμβάνουν χώρα στο κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό της περιβάλλον μπορούμε να ισχυριστούμε με σχετική βεβαιότητα ότι αυτές είναι καθοριστικές για τη μελλοντική της πορεία και το ρόλο της μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Η εξεύρεση νέων πόρων, η σύγχρονη διοικητική και λειτουργική αναδιοργάνωση των ελληνικών επιχειρήσεων, η εξέλιξη του χρηματοοικονομικού τομέα, ο εκσυγχρονισμός της δημόσιας διοίκησης, η ανάπτυξη της παραγωγικής ικανότητας και οι συνεργασίες Πανεπιστημίων και επιχειρήσεων, αποτελούν ζητούμενα στην προσπάθεια αναδιάρθρωσης της ελληνικής οικονομικής πραγματικότητας. 

Παράλληλα, αν και η παγκόσμια οικονομική κρίση επιφέρει δραστικές αλλαγές στον στρατηγικό σχεδιασμό των επιχειρήσεων, δημιουργεί νέες προκλήσεις για το μάνατζμεντ και αναπτύσσει νέες ευκαιρίες. Με αρωγό την στρατηγική σκέψη και στους τρεις επιχειρησιακούς τομείς (ανθρώπινο δυναμικό, τεχνολογία, υπηρεσίες & προϊόντα), μπορούν να δημιουργηθούν ριζοσπαστικές ιδέες ανάπτυξης και συνεργιών. Η επόμενη μέρα θα βρει νικητές τις επιχειρήσεις που απέκτησαν ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα, προσαρμόζοντας την παραγωγική διαδικασία και τα προϊόντα τους στα δεδομένα της αγοράς στη διάρκεια της οικονομικής ύφεσης ή εκείνες που δημιούργησαν και διαχειρίστηκαν έξυπνα καινοτομίες και ανάγκασαν το περιβάλλον και τους υπόλοιπους ανταγωνιστές να τις ακολουθήσουν και έτσι να δημιουργήσουν υπεραξίες.

Οι ευκαιρίες που εμφανίζονται εν μέσω κρίσης αφορούν στη δημιουργία μιας πιο αποτελεσματικής επιχείρησης μέσα από την οργάνωση της, την ενθάρρυνση του προσωπικού να σκεφτεί επιχειρηματικά, την στόχευση σε νέα τμήματα αγοράς, τη βελτίωση και δημιουργία προϊόντων/υπηρεσιών, τη διαπραγμάτευση καλύτερων όρων με τους προμηθευτές και την εστίαση στους πελάτες, στο ανθρώπινο δυναμικό και στα δίκτυα διανομής της επιχείρησης. Είναι επομένως σημαντικό, για να έχουμε επιτυχία στη μετάβαση στο νέο μοντέλο «ξεβολέματος» της ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας, να αρχίσουμε από τις σωστές υποδομές και πρακτικές του μάνατζμεντ, και σιγά και σταθερά να χτίσουμε ένα οικοδόμημα αριστείας που θα αντέχει τους όποιους εποχικούς κλυδωνισμούς και αναταράξεις της ευρωπαϊκής ή παγκόσμιας οικονομίας. 

“Κανένα επάγγελμα δεν είναι τόσο ζωτικό για την κοινωνία μας όσο αυτό του μάνατζερ. Είναι ο μάνατζερ που καθορίζει το κατά πόσο οι οργανισμοί και οι επιχειρήσεις μας θα μας υπηρετήσουν σωστά ή θα χαραμίσουν τα ταλέντα και τους πόρους μας. Είναι καιρός να απαλλαγούμε από τους μύθους γύρω από το μάνατζμεντ και ήρθε η ώρα να το μελετήσουμε με ρεαλισμό έτσι ώστε να αρχίσουμε το δύσκολο έργο καλυτέρευσης της απόδοσής του.”   (Henry Mintzberg)