Δύο αναγνώσματα για την Παγκόσμια Ημέρα Νερού: Εστίαση στη γεωπολιτική και την επιχειρηματικότητα

David Blanchon - Γεωπολιτική του νερού: Μεταξύ συγκρούσεων και συνεργασίας

Δεν είναι λίγοι αυτοί που θεωρούν ότι οι υδάτινοι πόροι έχουν την ίδια αξία με το πετρέλαιο. Άλλοι διατυπώνουν την άποψη ότι η έλλειψη υδάτινων πόρων θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια καταστροφική «κρίση νερού» σε τοπικό, περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο, μια κρίση που ενδεχομένως να επέφερε ακόμα και πολεμικές συρράξεις. Βέβαια, το νερό σπανίως αποτελεί τη βασική αιτία μιας σύρραξης, ωστόσο μπορεί να αποτελέσει εύφορο έδαφος για συνεργασία. Η κλιματική κρίση φαίνεται να εντείνει προβλήματα όπως οι ανεπαρκείς πολιτικές διαχείρισης νερού και η αδυναμία κατοχύρωσης υδατικής ασφάλειας. Χρειάζεται να αποκτηθεί μια «νέα κουλτούρα του νερού», αρκεί να αποφασίσουν οι πολίτες και τα κράτη να εφαρμόσουν τις λύσεις για να την καθιερώσουν. Όλα αυτά και ακόμα περισσότερα αναλύει ο David Blanchon στο βιβλίο «Γεωπολιτική του νερού: Μεταξύ συγκρούσεων και συνεργασίας», από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, σε μετάφραση Μαρίας Παπαηλιάδη.

Ποιες οι μεγάλες προκλήσεις στη διαχείριση του νερού – Το νερό δεν είναι το ίδιο με το πετρέλαιο

Τρεις είναι οι μεγάλες προκλήσεις στη διαχείριση του νερού κατά τον 21ο αιώνα, σύμφωνα με τον Νταβίντ Μπλανσόν: προστασία των οικοσυστημάτων, παροχή πόσιμου νερού σε όλους και επαρκής υδροδότηση για τη γεωργία.

Ο Μπλανσόν υπογραμμίζει ότι οι συγκρίσεις ανάμεσα σε «μαύρο χρυσό» (πετρέλαιο) και στο λεγόμενο «γαλάζιο χρυσό» (νερό) είναι ατυχείς, καθώς οι υδάτινοι πόροι παρουσιάζουν πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά, αφού είναι ρευστοί, ποικιλόμορφοι, μεταβαλλόμενοι και στενά συνυφασμένοι με τον κοινωνικό ιστό. Σύμφωνα με τον ίδιο, αυτό που αποκαλούμε «παγκόσμια έλλειψη νερού» δεν είναι στην πραγματικότητα έλλειψη, απλά πόρος πολύ άνισα κατανεμημένος και εξαιρετικά ευάλωτος. Λειψυδρία δεν σημαίνει απόλυτη έλλειψη νερού –εκτός από σπάνιες περιπτώσεις– , αλλά ότι ορισμένοι άνθρωποι, ή κάποιος τομέας της οικονομίας, δεν έχουν στη διάθεσή τους νερό, το οποίο ως γεγονός προκαλεί κοινωνικές και πολιτικές κρίσεις.

Σύμφωνα με τον Βρετανό ανθρωπολόγο Ντέιβιντ Μος, η κοινωνία και το νερό βρίσκονται σε διαλεκτική θέση. Όπως εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς, όταν τροποποιείται η διαχείριση του νερού, μετασχηματίζεται η κοινωνία στο σύνολό της, και αντιστρόφως: οποιοσδήποτε μετασχηματισμός της κοινωνίας δεν δύναται να μην έχει επιπτώσεις στους υδάτινους πόρους. Το νερό χρειάζεται να αναγνωρίζεται στις πολιτισμικές του διαστάσεις και τα υλικά του χαρακτηριστικά διαμορφώνουν τις κοινωνικές σχέσεις.

Σημαντικό γεωπολιτικό ζήτημα οι «διασυνοριακές λεκάνες απορροής»

Περνώντας στο ζήτημα των διασυνοριακών ποταμών και των υδοφορέων, ο συγγραφέας εστιάζτι στους μεγάλους ποταμούς οι οποίοι διατρέχουν μεγάλα σε μέγεθος κράτη, όπως ο Νείλος, ο Δούναβης ή ο Μεκόνγκ. Τέτοιου είδους ποταμοί αποκαλούνται και «διασυνοριακές λεκάνες απορροής» και μπορούν να αποτελέσουν μείζον γεωπολιτικό ζήτημα. Στις 286 μεγάλες διακρατικές λεκάνες σε όλο τον κόσμο, ζουν 2,7 δισεκατομμύρια κάτοικοι. Έτσι εξηγείται για ποιον λόγο το ζήτημα των ενδεχόμενων «πολέμων του νερού» προσέλκυσε το ενδιαφέρον ποικιλίας διεθνών ΜΜΕ, που ενίοτε δίνουν μια υπεραπλουστευτική οπτική των διακυβευμάτων.

Φυσικά, οι 286 μεγάλες λεκάνες απορροής παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές μεταξύ τους ως προς το μέγεθος, τη ροή υδάτων, την αξιοποίησή τους και προπάντων τη γεωπολιτική τους κατάσταση. Υπάρχουν τόσες διαφορετικές καταστάσεις όσοι και διασυνοριακοί ποταμοί, όπως τονίζει ο Μπλανσόν.

Εκτός αυτού, ο συγγραφέας αναφέρει ότι μόλις πρόσφατα αναγνωρίστηκε η γεωπολιτική σημασία των υπόγειων υδάτων (ή υδροφορέων), και ας μελετώνται εδώ και αρκετά χρόνια τα διασυνοριακά ποτάμια. Τα υπόγεια ύδατα αποτελούν μάλιστα τη μεγαλύτερη δεξαμενή γλυκού νερού σε υγρή μορφή του πλανήτη, με περίπου 8 έως 10 εκατομμύρια χλμ3.

Η διασυνοριακή συνεργασία μπορεί να είναι αποτελεσματική γύρω από ποτάμια τα οποία διατρέχουν πολλά κράτη, όπως ο Ρήνος για παράδειγμα. Από την άλλη, μπορεί να γίνει δύσκολη όταν εμπλέκονται μόνο δύο ή τρεις χώρες, κάτι που συμβαίνει στην περίπτωση του Ορόντη μεταξύ Συρίας και Τουρκίας.

Έννοιες όπως «υδροπολιτικός κίνδυνος», «υδροηγεμονική δύναμη» και «υδροπολιτικό σύμπλεγμα» είναι η πρόταση των επιστημόνων για να κατανοήσουν εις βάθος τα γεωπολιτικά ζητήματα γύρω από τα διασυνοριακά ύδατα.

Υδροπολιτικός κίνδυνος

Σύμφωνα με τον Μπλανσόν, μπορούμε να μιλάμε για υδροπολιτικό κίνδυνο όταν εμφανίζονται δύο παράγοντες: από τη μία ένα δυσμενές κλιματικό φαινόμενο, όπως μια πλημμύρα και ξηρασία, και από την άλλη η ευαλωτότητα των πληθυσμών. Με μια συνεκτίμηση αμφότερων των παραγόντων αυτών, μπορούμε να προσδιορίσομε τις περιοχές που δυνητικά είναι εκτεθειμένες σε υδρολογικούς κινδύνους. Εάν η ικανότητα προσαρμογής ενός πληθυσμού είναι περιορισμένη, τότε μια ξηρασία ή μια πλημμύρα μπορούν να αποβούν έως και καταστροφικές. Εκτός των παραγόντων των δυσμενών φαινομένων και της ευαλωτότητας, μπορούμε να εντοπίσουμε υδροπολιτικούς κινδύνους από τον τρόπο με τον οποίο οι κοινωνίες οργανώνουν τη διαχείριση των υδάτινων πόρων. Ως παράδειγμα ο συγγραφέας θέτει την Εγγύς Ανατολή και τη μεσημβρινή Αφρική, εξηγώντας ότι στις περιοχές αυτές συντρέχει υδροπολιτικός κίνδυνος καθώς σε μια λεκάνη απορροής ή έναν υδροφορέα συνδυάζονται πολλά ετερόκλητα χαρακτηριστικά (φυσικά, δημογραφικά και κοινωνικά) σε συνδυασμό με μια πολιτική ευαλωτότητα, όπως είναι η μη επιτυχής διαχείριση των υδάτων σε εθνικό επίπεδο ή η εμπλοκή με άλλες συγκρούσεις. Πέρα από αυτό, για να εξεταστεί ένας υδροπολιτικός κίνδυνος, πρέπει σε κάθε περίπτωση να λαμβάνει κανείς υπόψιν του την ανθεκτικότητα, δηλαδή την ικανότητα επανόδου σε μια «κανονική» λειτουργία μετά το πέρας της κρίσης.

Οι πόλεμοι για το νερό δεν είναι αναπόφευκτοι

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των πολιτικών για το νερό στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Κίνα; Ποιος είναι ο ρόλος των μεγάλων φραγμάτων στις συγκρούσεις για το νερό; Πώς έχουν εξελιχθεί οι εντάσεις σε περιοχές που επί μακρόν υπόκεινται σε έντονες διαμάχες για την κατανομή του νερού, όπως η Μέση Ανατολή, η λεκάνη του Νείλου και η νότια Αφρική; Μέσα από αυτές τις περιπτωσιολογικές μελέτες, ορισμένες από τις οποίες είναι κλασικές και άλλες πιο πρωτότυπες στην περίπτωση της νότιας Αφρικής, ο συγγραφέας αναδεικνύει τη βαρύτητα των πολιτικών διαστάσεων, υπογραμμίζοντας ότι, ενώ ο κίνδυνος επιδείνωσης των συνθηκών διαμοιρασμού του νερού παραμένει και οι πόλεμοι δεν μπορούν να αποκλειστούν, δεν είναι σε καμία περίπτωση αναπόφευκτοι, δεδομένων των μεγάλων δυνατοτήτων συνεργασίας.

W. Chan Kim, Renée Mauborgne - Η στρατηγική των γαλάζιων ωκεανών: Κερδίστε τις ανεκμετάλλευτες αγορές

Σε ένα βιβλίο που επεξηγεί μια ορολογία προερχόμενη από τους ανοιχτούς, γαλάζιους ωκεανούς (Η στρατηγική των γαλάζιων ωκεανών: Κερδίστε τις ανεκμετάλλευτες αγορές) από τις εκδόσεις Κριτική και σε μετάφραση Φωτεινής Βλαχοπούλου, οι συγγραφείς W. Chan Kim και Renée Mauborgne, αμφισβητούν όλα όσα θεωρούμε ότι γνωρίζουμε για τη στρατηγική των επιχειρήσεων.

Οι λεγόμενοι κόκκινοι ωκεανοί αντιπροσωπεύουν όλες τις βιομηχανίες που υπάρχουν σήμερα, τον γνωστό χώρο της αγοράς. Οι συνήθεις στρατηγικές για την πλοήγηση σε αυτά τα νερά περιλαμβάνουν: ξεπέρασμα του ανταγωνισμού, κατάκτηση της υπάρχουσας ζήτησης, τμηματοποίηση των πελατών με βάση τις προτιμήσεις τους και είτε προσφορά πρόσθετης αξίας είτε μείωση του κόστους.

Η στρατηγική του μπλε ωκεανού προκαλεί τις επιχειρήσεις να ξεφύγουν από τον κόκκινο ωκεανό του αιματηρού ανταγωνισμού και να δημιουργήσουν αδιαφιλονίκητο χώρο στην αγορά. Αυτό περιλαμβάνει τη δημιουργία και τη σύλληψη νέας ζήτησης, τη διάσπαση του συμβιβασμού αξίας/κόστους και τον επαναπροσδιορισμό των ορίων της αγοράς για τη δημιουργία ενός άλματος στην αξία για τους αγοραστές.

Οι επιχειρήσεις στους κόκκινους ωκεανούς τείνουν να βλέπουν τον κλάδο τους εντός των καθιερωμένων ορίων της αγοράς. Ορίζουν το χώρο με παρόμοιο τρόπο με τους ανταγωνιστές και επικεντρώνονται στο να είναι οι καλύτεροι σε αυτόν. Ωστόσο, αντί να κοιτάζουν μέσα σε αυτά τα όρια, οι διευθυντές πρέπει να κοιτάζουν πέρα από τα όρια.

Δημιουργία μη αμφισβητούμενου χώρου στην αγορά

Η βασική ιδέα της «Στρατηγικής του Γαλάζιου Ωκεανού» είναι η απομάκρυνση από τον ανταγωνισμό σε υπερπλήρεις αγορές και η δημιουργία νέων, μη αμφισβητούμενων χώρων αγοράς. Δεν αφορά μόνο την τεχνολογική καινοτομία ή το να είναι κάποιος πρώτος στην αγορά σε μια νέα κατηγορία. Αντίθετα, πρόκειται για τον επαναπροσδιορισμό του προβλήματος, την υπέρβαση των ορίων της αγοράς και την απελευθέρωση εξαιρετικής αξίας για τους αγοραστές. Η προσέγγιση αυτή επιτρέπει στις επιχειρήσεις να αξιοποιήσουν τη νέα ζήτηση και να αποφύγουν τον εξοντωτικό ανταγωνισμό που χαρακτηρίζει τους «κόκκινους ωκεανούς». Εστιάζοντας στην καινοτομία και τη δημιουργία αξίας, οι επιχειρήσεις μπορούν να ανοίξουν νέους δρόμους ανάπτυξης και κερδοφορίας.

Καινοτομία αξίας: Μια θεμελιώδης έννοια

Κεντρικό θέμα του βιβλίου είναι η έννοια της καινοτομίας αξίας, η οποία περιλαμβάνει την προσφορά προϊόντων ή υπηρεσιών που παρέχουν εξαιρετική αξία στους πελάτες και ταυτόχρονα μειώνουν το κόστος. Αυτή η διπλή εστίαση στη διαφοροποίηση και την ηγεσία κόστους διαφοροποιεί τις επιχειρήσεις από τους ανταγωνιστές τους και δημιουργεί μια μοναδική θέση στην αγορά που είναι δύσκολο να αναπαραχθεί.

Στρατηγικά πλαίσια και εργαλεία

Το βιβλίο παρέχει πρακτικά εργαλεία και πλαίσια, όπως ο καμβάς στρατηγικής και το πλαίσιο τεσσάρων ενεργειών, για να βοηθήσει τις επιχειρήσεις να εντοπίσουν και να επιδιώξουν συστηματικά τις ευκαιρίες του γαλάζιου ωκεανού. Τα εργαλεία αυτά καθοδηγούν τις επιχειρήσεις κατά τη διαδικασία ανάλυσης της τρέχουσας αγοράς τους, εντοπισμού τομέων για καινοτομία και εφαρμογής στρατηγικών που οδηγούν στη δημιουργία νέων χώρων αγοράς.

Η «στρατηγική του μπλε ωκεανού» δείχνει πώς η στρατηγική μπορεί να διαμορφώσει τη δομή υπέρ ενός οργανισμού για να δημιουργήσει νέο χώρο στην αγορά. Βασίζεται στην άποψη ότι τα όρια της αγοράς και η δομή του κλάδου δεν είναι δεδομένα και μπορούν να ανακατασκευαστούν από τις ενέργειες και τις πεποιθήσεις των παραγόντων του κλάδου. Όπως δείχνει η ιστορία του κλάδου, νέοι χώροι αγοράς δημιουργούνται καθημερινά και βασίζονται στη δημιουργικότητα και τη φαντασία.

Η στρατηγική του κόκκινου ωκεανού που βασίζεται στον ανταγωνισμό υποθέτει ότι οι διαρθρωτικές συνθήκες ενός κλάδου είναι δεδομένες και ότι οι επιχειρήσεις είναι αναγκασμένες να ανταγωνίζονται εντός αυτών, μια υπόθεση που βασίζεται σε αυτό που οι ακαδημαϊκοί αποκαλούν «περιβαλλοντικός ντετερμινισμός». Αντίθετα, η καινοτομία αξίας βασίζεται στην άποψη ότι τα όρια της αγοράς και η δομή του κλάδου δεν είναι δεδομένα και μπορούν να ανακατασκευαστούν από τις ενέργειες και τις πεποιθήσεις των παραγόντων του κλάδου.

Μόνο όταν όλα τα μέλη ενός οργανισμού έχουν κίνητρο να υποστηρίξουν μια στρατηγική, προς το καλύτερο ή προς το χειρότερο, τότε μια εταιρεία ξεχωρίζει. Ως εκ τούτου, είναι κρίσιμο να οικοδομηθεί μια κουλτούρα εμπιστοσύνης και δέσμευσης που παρακινεί τους ανθρώπους να εκτελέσουν τη στρατηγική όχι κατά γράμμα, αλλά κατά πνεύμα.