Διασχίζω το κέντρο της Μαδρίτης. Τα απέραντα και πολλά πάρκα, οι μεγάλοι και με περιορισμένη κυκλοφορία, πεντακάθαροι δρόμοι, τα εντυπωσιακά κτίρια, γοητεύουν τα μάτια μου, όπου κι αν κοιτάξω. Όταν όμως έφτασα στον ποταμό Μανθανάρες σάστισα! Τι έχουν κάνει αυτοί οι Μαδριλένιοι, αναρωτήθηκα. Μπροστά μου δίπλα στο ποτάμι, εκτείνονται κατά μήκος μεγάλοι χώροι για αθλοπαιδιές, παιδικές χαρές και πάρκα, ενώ κάτω από επιφάνεια αυτών, δίπλα στη ροή του ποταμού, έχουν υπογειοποιηθεί οι δρόμοι για τη διέλευση των οχημάτων. Θα μπορούσε κι Αθήνα, μια πρωτεύουσα του ευρωπαϊκού νότου, όπως η Μαρδίτη, να υπογειοποιήσει τους δρόμους της και να αναδείξει τα ποτάμια της δίνοντας προτεραιότητα στους πεζούς;
Οι περισσότερες ευρωπαϊκές πόλεις, ακόμα κι αυτές που δεν είχαν ποτάμια, προσπαθούν να επαναφέρουν το νερό μέσα στο αστικό περιβάλλον, ως ένα βασικό στοιχείο στο πλαίσιο των μέτρων προσαρμογής και ανθεκτικότητας στην κλιματική κρίση, μας λέει η κα Μαργαρίτα Καραβασίλη, Αρχιτέκτων d.p.l.g. Πολεοδόμος.
«Οι πόλεις, λόγω της υπερσυγκέντρωσης πληθυσμού, δραστηριοτήτων και της κυριαρχίας του τσιμέντου και των αυτοκινήτων ευθύνονται καθοριστικά για την εντεινόμενη κλιματική αλλαγή που έχει αλλάξει πολλά δεδομένα στα καιρικά φαινόμενα και στις θερμοκρασίες. Ιδιαίτερα τους θερινούς μήνες έχουμε υπερθέρμανση του αστικού περιβάλλοντος με καταστροφικές συνέπειες σε αυτό και στην υγεία των πολιτών».
Για την Αθήνα, μας λέει η κα Καραβασίλη, η συζήτηση που εξελίσσεται αφορά στα ποτάμια που σκεπάσαμε και μπαζώσαμε και στην ανάγκη να βρεθούν οι καλύτερες λύσεις για τον δροσισμό της πρωτεύουσας. Αν γυρίσουμε πίσω στο χρόνο, οι γεωλογικοί χάρτες εμφανίζουν πάνω από 100 ρέματα, χειμάρρους και ποτάμια στην Αττική και γενικά ένα πλούσιο υδάτινο οικοσύστημα. Βέβαια, τα ποτάμια αυτά δεν υπήρξαν ποτέ μεγάλα, γιατί οι πηγές τους ήταν τα γύρω βουνά της Αττικής, που συγκέντρωναν έναν σημαντικό όγκο νερού, αλλά εποχιακά και όχι σταθερά ανάλογα με τις χρονικές και κλιματικές συνθήκες.
Τα υδάτινα αυτά οικοσυστήματα σταδιακά άρχισαν είτε να χάνουν το νερό τους είτε να εξαφανίζονται καθώς υπήρχε όλο και μεγαλύτερη ανάγκη αύξησης των οδικού δικτύου, λόγω της εντατικής αστικοποίησης και της αύξησης των αυτοκινήτων, αναφέρει η κα Καραβασίλη. Ποτάμια, χείμαρροι και ρέματα έγιναν αγωγοί, κατασκευάστηκαν από πάνω τους μεγάλοι λεωφόροι, όπως συνέβη με τον Κηφισό και τον Ιλισό που εξακολουθούν να ρέουν υπογείως. Είναι γεγονός ότι τα υδάτινα οικοσυστήματα, όσα υπάρχουν ακόμη, δεν μεταφέρουν πλέον τον όγκο νερού που κουβαλούσαν παλαιότερα.
Νέες συνθήκες
Οι συνθήκες και οι εποχές έχουν αλλάξει. Σπάνια βρέχει κι ακόμα πιο σπάνια χιονίζει στα γύρω βουνά. Για μεγάλες περιόδους οι βροχοπτώσεις είναι ελάχιστες, ειδικά στην Αττική, και τίποτα δεν θυμίζει την παλιά εικόνα του Κηφισού, του Ιλισού, του Ποδονίφτη, και των άλλων ρεμάτων που κάποτε κυριαρχούσαν. Να σημειώσουμε και μια σημαντική «δικαιολογία» για το κλείσιμο των ποταμών και των ρεμάτων που δεν είναι άλλη από την καταπολέμηση ασθενειών που υπήρχαν παλαιότερα, καθώς τα στάσιμα νερά προκαλούσαν ελονοσία.
Τι γίνεται στην υπόλοιπη Ευρώπη;
Οι ευρωπαϊκές πόλεις διαθέτουν μεγάλα ποτάμια, σε πλάτος και σε μήκος, που μεταφέρουν μεγάλες ποσότητες νερού, μας λέει η κα Καραβασίλη. Τα μικρότερα ποτάμια, ακόμα και στις ευρωπαϊκές πόλεις έχουν εξαφανιστεί. Όμως η ευρωπαϊκή νοοτροπία είναι διαφορετική. Ακόμα και μικρά ποτάμια επανέρχονται για λόγους αύξησης της ανθεκτικότητας των πόλεων και αντιμετώπισης των σύγχρονων προκλήσεων της κλιματικής αλλαγής, αποδίδοντας έμφαση στο στοιχείο του νερού. Το σημαντικό είναι ότι όπου δεν υπάρχει νερό το δημιουργούν με τα κατάλληλα τεχνικά έργα και το ενσωματώνουν στην πόλη με κάθε τρόπο, μαζί και με άλλες λύσεις που βασίζονται στη φύση.
«Εμείς ακόμη στον τόπο μας δεν έχουμε καταλάβει ότι αυτό που έχουμε ανάγκη, το πρώτο που πρέπει να υλοποιούμε είναι έργα που βοηθούν να επιστρέψει η φύση με κάθε μορφή στην πόλη. Αντιμετωπίζαμε πάντα τα ποτάμια σαν εμπόδια, σαν ‘εχθρούς’, μέσα στο αττικό περιβάλλον. Όχι μόνο δεν προστατεύθηκαν, αλλά καταστρέφονται μέχρι και τις ημέρες μας. Έτσι, έχουμε χάσει πολλές ευκαιρίες για την Αθήνα».
Πράσινες και γαλάζιες υποδομές
«Σήμερα, έχουμε ανάγκη από έργα και δράσεις που συμβάλλουν στον δροσισμό και αερισμό κτιρίων και αστικού περιβάλλοντος, δημιουργώντας τις κατάλληλες υποδομές και εμπλουτίζοντας τις πόλεις με πράσινο και νερό (blue and green infrastructure), ενισχύοντας τις δεντροφυτεύσεις με τα κατάλληλα φυτά. Τί απαιτείται; Ένα πρόγραμμα για φυτεμένες στέγες, κάθετους φυτεμένους τοίχους, και ναι να ξεσκεπάσουμε ποτάμια και ρέματα όπου αυτό είναι εφικτό», λέει η κα Καραβασίλη. Το νερό είτε πρέπει να ξαναβγεί στην επιφάνεια, είτε, αν είναι χείμαρρος, να εμπλουτιστεί από τον υδροφόρο ορίζοντα. Αν αναδείξουμε με τον κατάλληλο τρόπο μέρη των χαμένων ποταμών που βρίσκονται κάτω από ελεύθερους χώρους της πρωτεύουσας, τότε θα προσφέρουμε δροσιά το καλοκαίρι αλλά και θα αναβαθμίσουμε την ποιότητα ζωής των Αθηναίων. Κάτω από τη Σταδίου, για παράδειγμα, το νερό συνεχίζει να κυλάει υπόγεια. Αλλά και σε πολλά μεγάλα κτίρια, κατά μήκος των δρόμων της Αθήνας και όχι μόνο, αντλούνται ακόμα και σήμερα, με ειδικά υδραυλικά συστήματα τα νερά, προκειμένου να μην πλημμυρίσουν τα υπόγειά τους».
Η κα Μαργαρίτα Χόνδρου – Καραβασίλη είναι Αρχιτέκτων dplg, Πολεοδόμος – Χωροτάκτης MSc, Κοινωνική Ψυχολόγος MSc, τ. Ειδική Γραμματέας Επιθεώρησης Περιβάλλοντος και Ενέργειας και σήμερα Ειδική Σύμβουλος Περιβάλλοντος & Κλιματικής Αλλαγής στον Δήμο Νέας Σμύρνης
Αδριάνειο Υδραγωγείο, 1900 χρόνια κι ακόμα λειτουργεί
Ένα σημαντικό project που γίνεται αυτή τη στιγμή στην Αθήνα είναι το Αδριάνειο Υδραγωγείο που μετέφερε νερό στην Αθήνα από τις πηγές της Πάρνηθας. Αποτελεί μοναδικό στοιχείο Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Κληρονομιάς, ένα υποδειγματικά ανθεκτικό εν λειτουργία έργο 1.900 ετών όπου τα υπόγεια στοιχεία της ρωμαϊκής εποχής συνδυάζονται με νεότερα στοιχεία με αποτέλεσμα να εμφανίζεται σε ορισμένα σημεία η διαδρομή του νερού από τις πηγές της Πάρνηθας μέχρι το Κολωνάκι. Πρόκειται για μια σημαντική πρωτοβουλία από την ΕΥΔΑΠ σε συνεργασία με το υπουργείο Πολιτισμού, την περιφέρεια Αττικής και τους δήμους από όπου διέρχεται το νερό του Αδριάνειου Υδραγωγείου. Στόχος είναι το νερό να αξιοποιείται όχι ως πόσιμο αλλά για αρδευτικούς σκοπούς.
Αξίζει να σημειωθεί ότι σήμερα οδηγούνται στη θάλασσα ετησίως τουλάχιστον 800.000 κμ. υπόγειου νερού της πόλης, που προέρχονται από το Αδριάνειο Υδραγωγείο. Το έργο υλοποιείται πιλοτικά, βήμα - βήμα με τη συμμετοχή και συνεργασία πολιτών και εθελοντών και με πραγματικό μεράκι αποδεικνύοντας ότι όλα είναι δυνατά αρκεί να υπάρχει η θέληση.
Χάραξη Αδριάνειου Υδραγωγείου
Μεγάλες και σημαντικές παρεμβάσεις
Δεν μπορεί να καταργήσουμε σήμερα την εθνική οδό για να την κάνουμε ποτάμι. Ακόμα και αν ο Κηφισός είχε το όγκο νερού που διέθετε παλαιότερα. Μπορούμε όμως να αξιοποιήσουμε τα σημεία που ο Κηφισός για παράδειγμα διαθέτει ικανοποιητικό όγκο νερού και ωραίο βιότοπο, όπως στις Αδάμες, στη Β. Κηφισιά υλοποιώντας μέτρα προστασίας και ανάδειξης από εκεί που πηγάζει μέχρι τη Λυκόβρυση, μας λέει η κα Καραβασίλη.
Θα μπορούσε με την κατάλληλη ανάπλαση να αποτελέσει ένα σημαντικό επισκέψιμο σημείο της πόλης που θα λειτουργεί ως πόλος έλξης και όχι ως περιοχή απόθεσης απορριμμάτων. Αντίστοιχα υπάρχουν και άλλα τέτοια σημεία στην Αττική, όπως είναι το ρέμα της Πικροδάφνης που περνάει από αρκετούς δήμους και εκβάλει στην περιοχή Ενταμ, με σημαντικά στοιχεία αστικής βιοποικιλότητας. Επίσης ο Ποδονίφτης, το Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας, και άλλοι σημαντικοί υγροβιότοποι σήμερα που αξίζει να αναδειχθούν.
Κι ας μην ξεχνάμε ότι η Ρώμη έχει χτιστεί με επίκεντρο τον Τίβερη, το Παρίσι με επίκεντρο τον Σηκουάνα και το Λονδίνο με επίκεντρο τον Τάμεση.
Στη Σαγκάη δημιούργησαν ποτάμι στη θέση ενός αυτοκινητόδρομου, αναφέρει η κα Καραβασίλη. Αυτό σημαίνει ότι μπορούμε και οφείλουμε να κάνουμε αυτό που πρέπει για τις πόλεις, δηλαδή να περιορίσουμε και να μειώσουμε την κίνηση των αυτοκινήτων, να δώσουμε προτεραιότητα στο ποδήλατο και στον πεζό, να αυξήσουμε τους ελεύθερους χώρους, το πράσινο, το νερό και μαθαίνοντας από τα λάθη μας να σταματήσουμε να κάνουμε τα εγκλήματα του παρελθόντος.
Σχόλια