Μάρα Παπαβασιλείου: "Η αρχιτεκτονική είναι μια διαρκής αναζήτηση νέων αφηγήσεων, μέσα από τον τόπο, τη χρήση και τον χρόνο"

Η Μάρα Παπαβασιλείου, συνιδρύτρια του γραφείου Micromega Architecture & Strategies, δεν διστάζει να πειραματιστεί, να επαναδιατυπώσεί αρχιτεκτονικά πρότυπα και να απαντήσει στις προκλήσεις της αγοράς με τόλμη και δημιουργικότητα. Στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Ημέρας της Γυναίκας, αναδεικνύουμε τη συμβολή της στον σύγχρονο αρχιτεκτονικό διάλογο, εστιάζοντας τόσο στη δική της ματιά για την καινοτομία και την εξέλιξη του κλάδου όσο και στο πρόσφατο έργο: το Pinewood Campus στο Κολέγιο Ανατόλια, ένα από τα σπάνια παραδείγματα εκπαιδευτικής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα που προσεγγίζει τη μάθηση μέσα από τον χώρο.

Με βάση την καθημερινή σας εμπειρία, στην Ελλάδα υπάρχει χώρος για πειραματισμό στην αρχιτεκτονική ή οι συνθήκες της αγοράς οδηγούν σε επανάληψη των ίδιων αρχιτεκτονικών προτύπων;

Η καινοτομία στην αρχιτεκτονική είναι αναγκαία, όχι μόνο γιατί θέλουμε να αποφεύγουμε την επανάληψη μορφών και τυπολογιών, αλλά και γιατί κάθε έργο απαιτεί διαφοροποίηση μέσω του design. Άλλοι τόποι, άλλες κτιριολογικές ανάγκες, άλλες αφηγήσεις. Κάθε έργο μας αφηγείται τη δική του ιστορία, η οποία διαμορφώνεται από το μέρος, τη χρήση που στεγάζει αλλά και από τις ανάγκες του πελάτη ειδικά όταν σχεδιάζουμε για ξενοδοχειακά ή εμπορικά brands. Σε περιπτώσεις όπου σχεδιάζουμε σε τόπους με πολύ συγκεκριμένα νομοθετικά πλαίσια προστασίας παραδοσιακών μορφών, προσπαθούμε να διαφοροποιούμαστε μέσα από τις λεπτομέρειες και την απόπειρα διαφορετικής ερμηνείας κάποιων προτύπων. Αν και κατανοούμε την προστασία των παραδοσιακών προτύπων, πιστεύουμε ότι η αναφορά κάθε έργου στη χρονική συγκυρία που σχεδιάζεται είναι κρίσιμη, καθώς αντανακλά όχι μόνο την αισθητική αλλά και τις τεχνολογικές και κατασκευαστικές εξελίξεις.

Ποιες είναι οι τάσεις που θα διαμορφώσουν την αρχιτεκτονική μέσα στο 2025

Στον απόηχο του πρώτου τετάρτου του 21ου αιώνα, παρατηρούμε μια σαφή στροφή προς την ανάδειξη της ατομικότητας – μια ανάγκη για αυθεντική έκφραση, προσωπική ταυτότητα και ελευθερία. Στη σημερινή εποχή, όπου τα κοινωνικά δίκτυα πλημμυρίζουν με εικόνες και πληροφορίες, η επιθυμία για το ξεχωριστό εντείνεται. Αυτή η τάση δεν αφήνει ανεπηρέαστη την αρχιτεκτονική και το design. Αντίθετα, δημιουργεί ένα νέο ρεύμα που ευνοεί τη μοναδικότητα: κάθε χειροποίητο αντικείμενο γίνεται ένα έργο τέχνης με τη δική του προσωπικότητα.

Τα φυσικά υλικά, όπως το ξύλο, η πέτρα και το μάρμαρο, αποκτούν πρωταγωνιστικό ρόλο, αναδεικνύοντας την ομορφιά η οποία συνυπάρχει με την ευαίσθητη φύση τους. Ένα ξύλο που χαράζεται από τη χρήση, ένα μάρμαρο που φθείρεται ή ένα μοναδικό και ατελές χειροποίητο πλακίδιο αποκτούν ιδιαίτερη αξία και γοητεία, δίνοντας στους χώρους χαρακτήρα και βάθος. Αυτά τα υλικά φέρουν τη φυσική πατίνα του χρόνου, καθιστώντας κάθε έργο ανεκτίμητο και μοναδικό.

Με βάθος χρωμάτων, υφών και γεωμετρικών μοτίβων, οι χώροι αυτοί αφηγούνται την ιδιαίτερη ιστορία του κάθε έργου, ενώ τα έπιπλα ή τα διακοσμητικά αντικείμενα, είναι εμπνευσμένα από κινήματα των αρχών του προηγούμενου αιώνα που και αυτά, σε μία άλλη χρονική συγκυρία απέρριπταν τη μαζική παράγωγή και εξυμνούσαν το προσωπικό χέρι του τεχνίτη, όπως το Arts & Crafts ή το Art Deco. Δημιουργούνται έτσι περιβάλλοντα με αυθεντικό χαρακτήρα, όπου το παρελθόν συναντά το παρόν με έναν μοναδικό, συναισθηματικό τρόπο.

Double Skin, τριπλοκατοικία στο Ψυχικό

Ας «κοιτάξουμε» την πόλη. Ποιος είναι ο νέος τύπος της πολυκατοικίας;

Η πολυκατοικία είναι βασικό στοιχείο της ελληνικής αστικής ταυτότητας και μας δίνει συνεχώς αφορμές για δημιουργική σκέψη. Στόχος μας είναι η επαναδιατύπωση της σχέσης ιδιωτικού και κοινόχρηστου χώρου, καθώς και η τυπολογική διαφοροποίηση. Αντιμετωπίζουμε κάθε επίπεδο διαφορετικά—ένα ισόγειο με κήπο σχεδιάζεται ως ανεξάρτητη μονάδα, ενώ τα υπερκείμενα διαμερίσματα προσεγγίζονται με άλλες σχεδιαστικές παραμέτρους.

Σε αυτό τη σημείο θα ήθελα να σημειώσω ότι πλέον δεν διαμορφώνεται μία πόλη μέσα από ένα οικόπεδο, στον αντίποδα αυτού που έγινε τη δεκαετία του 50 με την αντιπαροχή. Πιστεύω ότι η κλίμακα που μπορεί να δώσει απαντήσεις στα ζητήματα της Αθήνας, αλλά και κάθε σύγχρονης ελληνικής πόλης, είναι αυτή του οικοδομικού τετραγώνου εκεί βρίσκονται οι λύσεις σε επίπεδο περιβαλλοντικής διαχείρισης, γειτονίας και οικονομίας κατασκευής. Για να γίνει αυτό βέβαια, χρειάζεται ένα νέο όραμα για την πόλη, κάτι που θα υποστηριχθεί από ένα ευνοϊκό νομοθετικό πλαίσιο, οικονομικά κίνητρα και διερεύνηση εναλλακτικών μοντέλων ιδιοκτησίας και κατασκευής.

Composition of Levels, Μονοκατοικία στη Γλυφάδα

Το γραφείο Micromega Architecture and Strategies έχει υλοποιήσει περισσότερες από δέκα μελέτες στον τομέα της φιλοξενίας, με τέσσερα ξενοδοχειακά έργα υπό εξέλιξη αυτή τη στιγμή σε Μύκονο, Μήλο, Κρήτη και Αίγυπτο. Ποια είναι η προσέγγισή σας στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό των χώρων φιλοξενίας και πώς ενσωματώνετε την τοπική ταυτότητα στο κάθε έργο;

Η προσέγγισή μας βασίζεται σε μια εις βάθος ανάλυση του φυσικού και πολιτιστικού πλαισίου κάθε τόπου. Δεν βλέπουμε τη φιλοξενία απλώς ως τη δημιουργία καλαίσθητων καταλυμάτων, αλλά ως ένα ολοκληρωμένο σύστημα εμπειριών που συνδέει τον επισκέπτη με τον τόπο και τους ανθρώπους του. Στόχος μας είναι να σχεδιάζουμε ξενοδοχεία που δεν επιβάλλονται στο τοπίο, αλλά ενσωματώνονται οργανικά σε αυτό, αντλώντας έμπνευση από την τοπική αρχιτεκτονική, τα υλικά και τις τεχνικές. Κάθε φορά επανερμηνεύουμε ένα πρότυπο με νέο τρόπο: για παράδειγμα το έργο «Malotira» στην Κρήτη επαναφέρει την έννοια του κρητικού χωριού και της αργής ζωής ως πρότυπο φιλοξενίας.

Ο τουρισμός αλλάζει ραγδαία και τα ζητήματα της βιωσιμότητας, της αυθεντικότητας και της εμπειρίας γίνονται όλο και πιο σημαντικά. Με ποιον τρόπο η αρχιτεκτονική μπορεί να απαντήσει στις προκλήσεις του σύγχρονου τουρισμού, τόσο στις νησιωτικές περιοχές όσο και στα αστικά κέντρα όπως η Αθήνα;

Η αρχιτεκτονική καλείται να προσφέρει λύσεις που δεν εξυπηρετούν απλώς τις ανάγκες του τουριστικού προϊόντος, αλλά συμβάλλουν στη διατήρηση της τοπικής ταυτότητας και της ισορροπίας μεταξύ τουρισμού και καθημερινής ζωής. Στα νησιά, προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στη διαχείριση των φυσικών πόρων και στην ενίσχυση της τοπικής παραγωγής, ώστε να μην εξαρτώνται αποκλειστικά από την τουριστική δραστηριότητα. Αλλά και η επέκταση της περιόδου επισκεψιμότητας. Προτιμώ να ταξιδεύω στα νησιά την άνοιξη και το φθινόπωρο. Ακόμη και για εμάς τους Έλληνες, το να δούμε τις Κυκλάδες καταπράσινες είναι σπάνιο—φαντάζομαι πόσο μαγευτικό θα ήταν για τους ξένους ταξιδιώτες, που δεν είναι συνηθισμένοι ούτε στις υψηλές θερμοκρασίες ούτε στην ξηρασία.

The rock, the grid and the curve, ανακαίνιση κατοικίας στις Κυκλάδες

Πιστεύω ότι η επιμήκυνση της τουριστικής σεζόν, εφόσον προηγηθεί η αναβάθμιση των καταλυμάτων και των υποδομών, θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ανάσα για τους πιο δημοφιλείς προορισμούς. Η ροή των ταξιδιωτών θα κατανεμόταν σε μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, δίνοντάς τους την ευκαιρία να απολαύσουν πραγματικά τις διακοπές τους, ενώ οι επαγγελματίες του τουρισμού θα δούλευαν καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Στην Αθήνα, από την άλλη, είναι απαραίτητο να μιλήσουμε για τον συνειδητό τουρισμό, για την προστασία των γειτονιών και της ζωής της πόλης από την υπερ-τουριστικοποίηση και για τη σημασία του ανοικοτύ δημόσιου χώρου.

Με αφορμή την υλοποίηση του νέου κτιρίου Pinewood στο σχολείο Ανατόλια, μιλήστε μας για τη σχέση αρχιτεκτονικής και εκπαίδευσης.

Για μας ως αρχιτεκτονικό γραφείο micromega, αλλά για εμένα προσωπικά, τα εκπαιδευτικά κτίρια αποτελούν μία πηγή έμπνευσης και προκλήσεων, μια τυπολογία που μας προσφέρει πάντα νέα μονοπάτια έρευνας και σχεδιασμού, καθώς μας φέρνει κοντά με τις μεταβαλλόμενες και τις μελλοντικές ανάγκες κάθε γενιάς.

Έχουμε σχεδιάσει εκπαιδευτικά κτίρια, τόσο μέσα από ανοικτούς όσο και κλειστούς αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς, στους οποίους έχουμε διακριθεί. Μέσα από τη διαδικασία σχεδιασμού κάθε φορά προκύπτουν ερωτήματα που αφορούν στις διαφοροποιημένες ανάγκες των μαθητών/φοιτητών, στις απαιτήσεις του εκάστοτε κτιριολογικού προγράμματος, αλλά και στην προσαρμογή σε κάθε διαφορετικό οικόπεδο και πολιτιστικό συγκείμενο.

Οι βασικοί άξονες στους οποίους όμως σχεδόν πάντα συνοψίζονται οι προβληματισμού και η προσέγγισή μας είναι η ανάδειξη της ταυτότητας του κτιρίου για την κοινότητα που θα υποδεχθεί, η σημασία των ενδιάμεσων κοινωνικών χώρων και η ένταξη τόσο στο ευρύτερο περιβάλλον όσο και στον εμπλουτισμό του φυσικού στοιχείου.

Pinewood School, Anatolia Campus σε συνεργασία με το γραφείο Α.Ν.Τομπάζης και συνεργάτες

Όπως είδαμε, το γραφείο Micromega Architecture and Strategies δραστηριοποιείται σε ποικίλους τομείς, από κατοικίες και ξενοδοχεία έως δημόσια έργα και εκπαιδευτικά κτίρια. Υπάρχει ένας κοινός σχεδιαστικός άξονας που διατρέχει όλα τα έργα σας;

Ο πυρήνας της αρχιτεκτονικής μας προσέγγισης είναι η βαθιά κατανόηση του τόπου και η δημιουργία χώρων που αφηγούνται μια ιστορία. Από τη δημοτική αγορά της Χαλκίδας μέχρι το Pinewood Campus στη Θεσσαλονίκη και τις ξενοδοχειακές μας μελέτες, η φιλοσοφία μας παραμένει η ίδια: σχεδιασμός με κοινωνικό, περιβαλλοντικό και πολιτισμικό αποτύπωμα. Αυτό σημαίνει ότι δεν αναπαράγουμε τυποποιημένα αρχιτεκτονικά μοντέλα, αλλά αναζητούμε λύσεις που αναδεικνύουν την αυθεντικότητα κάθε έργου, είτε πρόκειται για την αναζωογόνηση ενός παραδοσιακού οικισμού είτε για τη δημιουργία μιας νέας ξενοδοχειακής εμπειρίας που επαναπροσδιορίζει τη σχέση του ταξιδιώτη με τον χώρο και το τοπίο.

Το αρχιτεκτονικό γραφείο Micromega Architecture and Strategies

Το αρχιτεκτονικό γραφείο micromega ιδρύεται το 2016 στην Αθήνα, από τον Αλέξανδρο Ζώμα και τη Μάρα Παπαβασιλείου. Μετά από πολύτιμη εργασιακή εμπειρία στην Ελλάδα και το εξωτερικό, το γραφείο ξεκινά την πορεία του συμμετέχοντας ενεργά σε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς, και λαμβάνοντας διακρίσεις (Α’ Βραβείο Αγορά Χαλκίδας 2017 – σε συνεργασία με τη Γ.Μπουντουράκη, Α’ Βραβείο για τα νέα Γραφεία της ΔΕΗ 2019, Α’ Βραβείο για το Νέο Σχολείο Pinewood 2020 σε συνεργασία με το γραφείο Τομπάζη), ενώ έκτοτε έχει αναπτύξει ένα εκτενές πορτφόλιο έργων, που περιλαμβάνουν κατοικίες, ξενοδοχειακά συγκροτήματα, γραφειακούς χώρους και εκπαιδευτικά κτίρια.

Η μεθοδολογία του γραφείου περιγράφεται ως μια ολιστική σχεδιαστική αντιμετώπιση η οποία μεταφράζει αυτό που κάνει μοναδικό το κάθε project σε όλα τα στοιχεία που το απαρτίζουν: αρχιτεκτονικά, interior design, οπτικής επικοινωνίας.