«Επιχειρηματικότητα και Επιχειρηματικό Σχέδιο»: Μια μεστή προσέγγιση που λύνει όλες τις απορίες

«Οι συγκυρίες δεν διδάσκονται, απλά προκύπτουν», αναφέρουν χαρακτηριστικά οι ίδιες, προσθέτοντας ότι αυτό που διδάσκεται είναι οι επιλογές και τα μοντέλα που προσδίδουν ταυτότητα στο επιχειρείν, οδηγώντας στην αποτυχία ή την αποτυχία, αλλά προπάντων καθορίζοντας το ταξίδι. Η επιχειρηματικότητα διδάσκει αξίες, αποδεσμευμένη πια από στερεοτυπικές αντιλήψεις του παρελθόντος γύρω από αυτή.

Οι δύο συγγραφείς αρχικά πραγματοποιούν μια εισαγωγή στην επιχειρηματικότητα και την επιχειρηματική νοοτροπία, αποσκοπώντας να βοηθήσουν τους αναγνώστες να κατανοήσουν τον ρόλο της εκπαίδευσης και των επιχειρηματικών οικοσυστημάτων στην καλλιέργεια επιχειρηματικής νοοτροπίας. Πέραν αυτού, σκοπεύουν να αναδείξουν τη συμβολή της επιχειρηματικότητας τόσο στην οικονομική όσο και στην κοινωνική ανάπτυξη και την ανθεκτικότητα. Υπογραμμίζουν, μάλιστα, ότι η αποτυχία αποτελεί μέρος της επιχειρηματικής διαδικασίας αλλά και των στρατηγικών διαχείρισής της, και η ίδια η μάθηση προκύπτει από την αποτυχία.

Νοοτροπία και στάση ζωής η επιχειρηματικότητα

«Η επιχειρηματικότητα είναι πρώτα απ’ όλα νοοτροπία και στάση ζωής», διεμήνυσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2003, και είναι ένας από τους εννέα ορισμούς που έχουν συγκεντρώσει οι δύο συγγραφείς για την επιχειρηματικότητα. Αναμφίβολα η επιχειρηματικότητα δεν αποτελεί έναν στείρο ορισμό, αλλά αντίθετα μια πολυσύνθετη και πολυδιάστατη έννοια και ένα διεπιστημονικό πεδίο που συνδέει ποικίλες ειδικότητες και επιστήμες, όπως είναι μεταξύ άλλων η ψυχολογία, η διοίκηση, το μάρκετινγκ, η κοινωνιολογία και η χρηματοοικονομική.

Η Σαρρή και η Λασπίτα, σε ένα άλλο σημείο του βιβλίου, διευκρινίζουν ότι η έννοια της επιχειρηματικότητας δεν πρέπει να σχετίζεται με την ίδρυση μιας νέας επιχείρησης, καθότι πρόκειται για κάτι πιο ευρύ από αυτό, που καλύπτει το κίνητρο και την ικανότητα ενός ατόμου να εντοπίζει μια ευκαιρία και να την επιδιώκει έτσι ώστε να παράγει αξία ή οικονομική επιτυχία.

Πώς ορίζεται ο επιχειρηματίας;

Φυσικά, χωρίς τον επιχειρηματία και την επιχειρηματική ομάδα δεν υφίσταται και επιχείρηση. Διαβάζοντας το «Επιχειρηματικότητα και επιχειρηματικό σχέδιο», κάποιος θα είναι σε θέση να καταλάβει εις βάθος την έννοια του επιχειρηματία, προσδιορίζοντας τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του, τα κίνητρά του αλλά και τους κοινωνικούς παράγοντες που τον επηρεάζουν. Όπως σημειώνουν και οι συγγραφείς, ύστερα από δεκαετίες έρευνας στο πεδίο της επιχειρηματικότητας, δεν φαίνεται να υπάρχει ένας κοινά αποδεκτός ορισμός του επιχειρηματία. Στην ουσία, για να ορίσουμε αυτόν που ασχολείται με την επιχειρηματικότητα πορευόμαστε ακολουθώντας σχολές σκέψης. Όσον αφορά τη σχολή του «σπουδαίου ατόμου» επί παραδείγματι, ο επιχειρηματίας διαθέτει μια διαισθητική ικανότητα, κάτι σαν «έκτη αίσθηση», ορισμένα χαρακτηριστικά και ένστικτα με τα οποία γεννιέται, στα οποία συγκαταλέγονται η διαίσθηση, η ενέργεια, το σθένος και η εμμονή. Σύμφωνα με τη σχολή των ψυχολογικών χαρακτηριστικών, τους επιχειρηματίες κατευθύνουν μοναδικές αξίες, συμπεριφορές και ανάγκες και διακρίνονται από χαρακτηριστικά όπως η ανάληψη κινδύνου και η ανάγκη για επιτεύγματα. Η κλασική σχολή ορίζει ότι στο επίκεντρο της επιχειρηματικότητας βρίσκεται η καινοτομία, και οι επιχειρηματίες χαρακτηρίζονται από αυτή αλλά επίσης και τη δημιουργικότητα και την ανακάλυψη στη φάση της δημιουργίας και της αρχικής ανάπτυξης μιας επιχείρησης. Κατά τη σχολή της διοίκησης, οι επιχειρηματίες οργανώνουν, κατέχουν, διαχειρίζονται και υιοθετούν τον κίνδυνο, ενώ η σχολή της ηγεσίας θεωρεί τους επιχειρηματίες ηγέτες που προσαρμόζουν τη συμπεριφορά τους στις ανάγκες των ανθρώπων τους οποίους παρακινούν και διευθύνουν. Τέλος, όπως ορίζει η σχολή της επιχειρηματικότητας σε καθιερωμένες επιχειρήσεις, προκειμένου να επιζήσουν, οι οργανισμοί χρειάζεται να προσαρμοστούν στις μεταβαλλόμενες συνθήκες του εξωτερικού περιβάλλοντος.

Δεν μπορούν όλοι να ξεκινήσουν μια επιχείρηση

Οι συγγραφείς αποδομούν διάφορους μύθους που κυκλοφορούν αναφορικά με τους επιχειρηματίες, όπως για παράδειγμα το συχνά λεχθέν ότι οι επιχειρηματίες «γεννιέται, δεν γίνεται». Σύμφωνα με τη Σαρρή και τη Λασπίτα, η δημιουργική δυναμική για τον οραματισμό και την επιδίωξη μιας επιχείρησης αποκτάται. Χρειάζεται προσαρμοστικότητα, καθώς χάρη σε αυτή, σε μια περίοδο ετών, οι επιχειρηματίες συγκεντρώνουν τις κατάλληλες δεξιότητες, την εμπειρία, την τεχνογνωσία και την απόκτηση επαφών που χρειάζονται για να χτίσουν κάτι στιβαρό μέσα στον χρόνο. Επίσης, όχι, δεν μπορεί ο καθένας να ξεκινήσει μια επιχείρηση. Όπως υπογραμμίζουν οι συγγραφείς, οι επιχειρηματίες οι οποίοι αναγνωρίζουν τη διαφορά μεταξύ μιας ιδέας και μιας ευκαιρίας και έχουν μια συνολική οπτική απέναντι στα πράγματα είναι αυτοί που δημιουργούν επιχειρήσεις με μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας. Μπορεί η εκκίνηση να μοιάζει εύκολο στάδιο, όμως τα δυσκολότερα έρχονται μετά, όταν μια επιχείρηση πρέπει να επιβιώσει, να διατηρηθεί και να οικοδομηθεί με τρόπο τέτοιον έτσι ώστε οι ιδρυτές του να πραγματοποιήσουν κέρδη. Μάλιστα, όπως αναφέρεται στο βιβλίο, ίσως μόλις μία στις δέκα με είκοσι νέες επιχειρήσεις που επιβιώνουν για πέντε και περισσότερα έτη αποφέρει στους ιδρυτές της κέρδη.

Όσον αφορά την ομαδική επιχειρηματικότητα, πρόκειται για ένα φαινόμενο που έχει τις απαρχές του στη βιομηχανική επανάσταση, μιας και εταιρείες όπως η Siemens ιδρύθηκαν από περισσότερα από ένα άτομα. Εκτός αυτού, επιχειρήσεις οι οποίες ξεκίνησαν από ομάδες έχουν πλέον εξελιχθεί σε επιχειρήσεις που αξίζουν εκατομμύρια. Τέτοια παραδείγματα είναι η Google, η Apple, η Hewlett-Packard, η Yahoo κ.ά.

Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για να αναζητήσει κανείς συνιδρυτές, ανάμεσα σε άλλους η πρόσβαση σε ανθρώπινους, κοινωνικούς και οικονομικούς πόρους, το συνεργατικό στυλ, η ανάγκη για συνεργασία ή ψυχολογική υποστήριξη και το ευρύτερο περιβάλλον της επιχείρησης, όταν δηλαδή απαιτούνται περισσότερα άτομα λόγω δυναμικού ή περίπλοκου περιβάλλοντος. Φυσικά, στις επιχειρηματικές ομάδες συναντά κανείς τόσο πλεονεκτήματα όσο και μειονεκτήματα, και είναι στην ευχέρεια των ατόμων που απαρτίζουν την ομάδα το αν θα προχωρήσουν στο επόμενο βήμα δίνοντας «πνοή» στην επιχείρηση ή αν θα τραβήξουν χωριστούς δρόμους, ιδρύοντας ο καθένας το δικό του εγχείρημα.

Οι γυναίκες στην επιχειρηματικότητα

Μεταξύ άλλων, το βιβλίο ασχολείται και με την επιχειρηματικότητα που ασκείται από γυναίκες (όρος περισσότερο δόκιμος από το «γυναικεία επιχειρηματικότητα», σύμφωνα με τις συγγραφείς). Συχνά οι γυναίκες δεν έχουν ισότιμες ευκαιρίες με τους άνδρες όσον αφορά το επιχειρηματικό πεδίο, συνεπώς είναι σημαντικό να αμβλυνθούν οι διαφορές ώστε οι ίδιες να έχουν πιο ενεργή συμμετοχή στην επιχειρηματικότητα. Η επιχειρηματικότητα που ασκείται από γυναίκες, εξάλλου, έχει πολλαπλά οφέλη, όπως είναι το ότι παρέχει συμπληρωματικό ή και κύριο εισόδημα στο νοικοκυριό, το ότι προσφέρει ενδυνάμωση και αναβάθμιση της θέσης της γυναίκας στο κοινωνικό περιβάλλον και το ότι συμβάλλει στην αλλαγή των στερεοτυπικών αντιλήψεων ως προς το φύλο.

Επιχειρήσεις «γαζέλες» και «μονόκεροι»; Κι όμως, υπάρχουν

Σίγουρα πολλοί από εμάς δεν γνωρίζουν ότι υπάρχουν τύποι επιχειρήσεων όπως οι «επιχειρήσεις γαζέλες», οι «επιχειρήσεις μονόκεροι» και οι επιχειρήσεις τεχνοβλαστοί. Η Σαρρή και η Λασπίτα επεξηγούν τους διαφορετικούς τύπους επιχειρήσεων απλά και κατανοητά, επισημαίνοντας ότι κριτήρια που χρησιμοποιούνται για τον προσδιορισμό αυτών μπορεί να είναι η διάρκεια ζωής, το μέγεθός τους, η αξία τους, οι ρυθμοί ανάπτυξής τους, η δυνατότητα άντλησης επενδυτικών κεφαλαίων, το μερίδιο της αγοράς, η προέλευσή τους, ο προσανατολισμός τους στην τεχνολογία και η νομική τους μορφή.

Πέρα από τις νεοφυείς επιχειρήσεις (start-ups), που βρίσκονται πλέον σε έξαρση και σε φάση ωρίμανσης και στην Ελλάδα, συναντάμε και spin-offs εταιρείες (τεχνοβλαστούς), που πρόκειται για αυτόνομες νέες επιχειρηματικές πρωτοβουλίες προερχόμενες από μεγαλύτερους και παλαιότερους οργανισμούς, με τη μορφή κεφαλαιουχικών εταιρειών, που συστήνονται για την εμπορική αξιοποίηση και εκμετάλλευση των αποτελεσμάτων της επιστημονικής έρευνας. Επιχειρήσεις με όνομα κάποιου ζώου (ελέφαντας, ζέβρα κ.ά.) ή μυθικού πλάσματος (μονόκερος, πήγασος κ.ά.) κάνουν όλο και συχνότερα την εμφάνισή τους. Αυτές οι ονομασίες αφορούν κυρίως ζητήματα ανάπτυξης και «τρωτότητας», δηλαδή το κατά πόσο οι εν λόγω επιχειρήσεις είναι ευάλωτες. «Γαζέλες» ή «Νέες Ταχέως Αναπτυσσόμενες Επιχειρήσεις» ή «Επιχειρήσεις Υψηλής Ανάπτυξης», σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ και τη Eurostat ονομάζονται οι νεοφυείς επιχειρήσεις ή οι νέες επιχειρήσεις που παρουσιάζουν μέσα στην πρώτη τριετία με πενταετία της ζωής τους πάνω από 20% ανάπτυξη για τουλάχιστον τρία συνεχόμενα χρόνια και συνήθως συναντώνται στον χώρο της υψηλής προστιθέμενης αξίας, δηλαδή της τεχνολογίας. Μάλιστα, οι… γαζέλες είναι οι πλέον επιθυμητές σε μια οικονομία, δεδομένου του ότι μπορούν να προσφέρουν πλήθος θέσεων εργασίας. Όσον αφορά την Ελλάδα συγκεκριμένα, κάτι τέτοιο αποδεικνύεται ιδιαίτερα χρήσιμο, αφού η χώρα χρειάζεται περισσότερο μια κρίσιμα μάζα επιχειρήσεων υψηλής ανάπτυξης και όχι τόσο έναν πολύ μεγάλο αριθμό νέων επιχειρήσεων που ιδρύονται μεν αλλά αποτυγχάνουν σε πολύ γρήγορο χρονικό διάστημα.

Οι «επιχειρήσεις μονόκεροι» είναι ιδιωτικές επιχειρήσεις που, σύμφωνα με έναν ευρύ ορισμό, έχουν αξία τουλάχιστον 1 δισεκατομμύριο δολάρια, ενώ την ίδια ώρα, οι “super-unicorns” είναι εταιρείες των οποίων η αξία ανέρχεται σε περισσότερα από 100 δισεκατομμύρια δολάρια. Στις εταιρίες unicorns («μονόκερους») συναντά κανείς το Facebook, το Instagram, το Twitter (“X” πλέον), το LinkedIn, την Uber και την Airbnb.

Το πόνημα αυτό καταπιάνεται και με πολλά ακόμα ενδιαφέροντα ζητήματα γύρω από την επιχειρηματικότητα, όπως είναι η καινοτομία αλλά και η στρατηγική διοίκηση της καινοτομίας, ένας στην ουσία πλοηγός για την επιτυχία. Οι αναγνώστες θα μπορέσουν έτσι να κατανοήσουν στρατηγικές που ακολουθούν οι επιχειρήσεις αναφορικά με την καινοτομία, ιδίως την τεχνολογική, όπως και τις διαδικασίες που ακολουθούνται στη διοίκηση της καινοτομίας, καθώς και τα στρατηγικά διλήμματα.

Η επιχειρηματική ιδέα ως αρχή των πάντων

Φυσικά, από το βιβλίο δεν θα μπορούσε να λείπει η ανάλυση της επιχειρηματικής ιδέας-ευκαιρίας και της σχεδιαστικής σκέψης. Οι επιχειρηματικές ιδές συχνά υπάρχουν ήδη αλλά σε κάποιες περιπτώσεις πρέπει να δημιουργηθούν, είτε σε μια στιγμή έμπνευσης του επιχειρηματία είτε ως αποτέλεσμα συνειδητής και συστηματικής σκέψης και αναζήτησης επιχειρηματικών ευκαιριών. Η δεύτερη περίπτωση, όπως αντιλαμβάνεται κανείς, είναι και η συχνότερη. Στην εύρεση μιας τέτοιας ιδέας σημαντικό ρόλο παίζει η επιχειρηματική εγρήγορση, όταν δηλαδή ένα άτομο έχει τις «κεραίες» του ανοιχτές ώστε να αναγνωρίσει κενά στην αγορά χωρίς να διαθέτει πολλά στοιχεία. Οι δυνητικοί επιχειρηματίες, έχοντας την εγρήγορση που αναφέρεται, παρατηρούν και είναι ευαισθητοποιημένοι σε πληροφορίες από το περιβάλλον σχετικά με αντικείμενα, περιστατικά και πρότυπα συμπεριφοράς, ενώ επίσης δείχνουν ιδιαίτερη ενσυναίσθηση σε προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι καταναλωτές και σε ανεκπλήρωτες ανάγκες τους. Παράλληλα, έχουν την ικανότητα να επιτυγχάνουν νέους συνδυασμούς πόρων.

Οι συγγραφείς αναλύουν, επίσης, σε επόμενα κεφάλαια περί επιχειρηματικών μοντέλων και επιχειρηματικού καμβά, περί πειραματισμών και αλλαγής κατεύθυνσης, περί χρηματοδότησης επιχειρήσεων αλλά και περί κατανόησης του επιχειρηματικού σχεδίου, είτε αυτό πρόκειται για παραδοσιακό είτε για λιτό.

Pitching: «Πονοκέφαλος» μεν, το κλειδί για μια επιτυχή αρχή δε

Στο τέλος του βιβλίου, οι αναγνώστες καθοδηγούνται στο πώς να δημιουργήσουν την παρουσίαση μιας επιχειρηματικής πρότασης με τρόπο ελκυστικό για το κοινό-στόχο, δίνοντας χρήσιμες συμβουλές για το στάδιο της προετοιμασίας, το στάδιο της παρουσίασης και το στάδιο κατόπιν της παρουσίασης της πρότασης αυτής. Εξάλλου, το pitching είναι αυτό που συνήθως θα κρίνει αν ο επιχειρηματίας θα βρει πόρους οικονομικούς και ανθρώπινους (συνιδρυτές, υπαλλήλους κ.λπ.), συνεπώς η τύχη μιας φαινομενικά πολλά υποσχόμενης επιχείρησης εξαρτάται από την ικανότητα του επιχειρηματία να παρουσιάσει αποτελεσματικά την ιδέα του ώστε, μετά από πολλές συναντήσεις, να προσελκύσει πόρους από τρίτους. Το pitching έχει αποκτήσει ευρεία δημοτικότητα, συχνά και μέσα από δημοφιλείς τηλεοπτικές εκπομπές. Μπορεί εύκολα να προκαλέσει… πονοκέφαλο στον δυνητικό επιχειρηματία, που λόγω της αβεβαιότητας του εγχειρήματος αυτού και της ανάγκης να κάνει το καλύτερο που μπορεί προκειμένου να παρουσιάσει με ελκυστικό τρόπο την ιδέα εξασφαλίζοντας έτσι την απαραίτητη χρηματοδότηση, είναι εύκολο να κατακλυστεί από άγχος που θα επηρεάσει το αποτέλεσμα. Στο μέρος αυτού του βιβλίου οι συγγραφείς εξηγούν αναλυτικά τι πρέπει να κάνουν όσοι επιθυμούν να παρουσιάσουν μια επιχειρηματική ιδέα σε επενδυτές ώστε να αποκτήσουν ένα –στα πλαίσια του δυνατού–αίσθημα ασφάλειας και να προχωρήσουν με σιγουριά στο εγχείρημα αυτό.

Ένας πολύτιμος οδηγός

Εν κατακλείδι, το Επιχειρηματικότητα και Επιχειρηματικό Σχέδιο πρόκειται για έναν πλήρη, μεστό οδηγό όσον αφορά τα πάντα γύρω από το επιχειρείν, με πλήθος παραδειγμάτων για ακόμα περισσότερη σαφήνεια των εννοιών και βήμα-βήμα καθοδήγηση για να αφομοιώσει ο αναγνώστης όσα διαβάζει και να προχωρήσει στην πράξη τους αν το επιθυμεί. Με το βιβλίο αυτό, το τοπίο ξεθολώνει και η επιχειρηματικότητα καθίσταται ένας όρος προσιτός πια στο κοινό, ακόμη και σε όσους δεν είχαν ποτέ άλλοτε ασχοληθεί με αυτή ούτε καν σε θεωρητικό πλαίσιο. Η αφοσίωση της Σαρρή και της Λασπίτα στο αντικείμενό τους διαφαίνεται καθαρά μες στις σελίδες και παίζει καταλυτικό ρόλο στη δημιουργία ενός πονήματος ικανού να παρακινήσει ακόμα και κάποιον σχετικά αβέβαιο να ενδιαφερθεί ενεργά για την επιχειρηματικότητα. Εάν ο σπόρος... φυτευτεί και οι συγκυρίες το επιτρέψουν, μπορούν να γεννηθούν πολύ ενδιαφέρουσες επιχειρηματικές ιδέες και στην πορεία τα ανάλογα εγχειρήματα.

*Η Κατερίνα Σαρρή είναι οικονομολόγος, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας με γνωστικό αντικείμενο τη Διοίκηση των Επιχειρήσεων - Επιχειρηματικότητα

*Η Σταυρούλα Λασπίτα είναι οικονομολόγος, επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας με γνωστικό αντικείμενο τη Νεοφυή και Νεανική Επιχειρηματικότητα.