Το νέο φορολογικό πλαίσιο για τους εταιρικούς μετασχηματισμούς, μετά τον Ν. 5162/2024

Το πολυσχιδές αυτό οικοσύστημα είχε κατακριθεί ότι δημιουργούσε μία κάποια ασάφεια και πολυπλοκότητα, ενώ ορισμένα νομοθετήματα είχαν «κατάλοιπα» από παλαιότερες εποχές (βλ. το Ν.Δ. 1297/1972), δεν ήταν πλήρως συμβατά με τις εξελίξεις στον χώρο του εταιρικού δικαίου (βλ. Ν. 2166/1993), ή δεν τύγχαναν εφαρμογής στην πράξη (βλ. Ν. 2578/1998). Σε αυτήν την βάση, ο Ν. 5162/2024 ήρθε να «ενοποιήσει» το φορολογικό πλαίσιο των εταιρικών μετασχηματισμών, ουσιαστικά καταργώντας τα νομοθετήματα Ν.Δ. 1297/1972, Ν. 2166/1993, Ν. 2578/1998, τα άρθρα 52-56 του Ν. 4172/2013 και το άρθρο 61 του Ν. 4438/2016. Από την άλλη, δεν καταργεί το άρθρο16 του Ν. 2515/1997 για τους μετασχηματισμούς πιστωτικών ιδρυμάτων και τον Ν. 4935/2022 που εκτιμάται ότι θα καλύπτει μόνο τους μετασχηματισμούς μικρομεσαίων επιχειρήσεων (δεν έχουν εκδοθεί ακόμη ερμηνευτικές οδηγίες από την Διοίκηση ώστε να οριοθετούν το πλαίσιο εφαρμογής του).

Παρότι ο νέος νόμος βασίστηκε στην λογική του Ν. 4172/2013 και του συμπληρωματικού προς αυτόν Ν. 4438/2016, εμπεριέχει και ορισμένες μικρές αλλά σημαντικές επιρροές από τον Ν. 1297/1972. Το φορολογικό πλαίσιο του Ν. 5162/2024 καλύπτει και τους τρεις τύπους γνήσιων εταιρικών μετασχηματισμών (συγχώνευση, διάσπαση/απόσχιση και μετατροπή, αλλά επεκτείνεται και σε ορισμένους καταχρηστικούς ή οικονομικούς μετασχηματισμούς (εισφορά ατομικής επιχείρησης ή κοινοπραξίας και ανταλλαγή εταιρικών συμμετοχών). Επίσης, προσφέρει ένα ομοιόμορφο πλαίσιο τόσο για τους ημεδαπούς όσο και για τους διασυνοριακούς μετασχηματισμούς, αν και φαίνεται να εξαιρεί περιπτώσεις αμιγώς αλλοδαπών μετασχηματισμών εταιρειών που ανήκουν σε φορολογικό κάτοικο Ελλάδος (εν αντιθέσει με το προϊσχύσαν καθεστώς του Ν. 4172/2013), κάτι που ενδεχομένως να έρχεται σε σύγκρουση με την ελευθερία εγκατάστασης και διακίνησης κεφαλαίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Τέλος, ο νέος νόμος καλύπτει τους μετασχηματισμούς τόσο κεφαλαιουχικών όσο και προσωπικών εταιρειών, ενώ επιτρέπει την μετατροπή από «ανώτερο» σε «κατώτερο» νομικό τύπο (π.χ. μίας ΑΕ σε ΕΠΕ). Όμως, ανεξήγητα η αιτιολογική έκθεση του νόμου εξαιρεί της εφαρμογής του νόμου την συγχώνευση δι’ εξαγοράς. Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι έτεροι φοροαναπτυξιακοί νόμοι που καταργήθηκαν μπορούσαν να εφαρμοστούν στη συγχώνευση δια εξαγοράς δίνοντας τα ευεργετήματα στις εταιρείες και όχι στις υπεραξίες του προς εξαγορά μετόχου. Αυτό διευκόλυνε τις επιχειρήσεις τόσο από επιχειρηματική όσο και από νομική σκοπιά κατά την αναδιάρθρωσή τους.

Ως προς τα φορολογικά ευεργετήματα του νόμου, αυτά βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στον μηχανισμό της «μετακύλισης της φορολογικής βάσης» (μηχανισμός «Roll-over» ή «Carry-over») που συναντούσαμε στους Ν. 4172/2013 και Ν. 2578/1998. Πιο συγκεκριμένα, η λήπτρια ή μετασχηματιζόμενη εταιρεία και οι μέτοχοι/εταίροι της εισφέρουσας εταιρείας δεν φορολογούνται για την υπεραξία που προκύπτει από τον μετασχηματισμό (εκτός από τυχόν χρηματικό τίμημα). Όμως, η λήπτρια ή μετατρεπόμενη εταιρεία αποτιμά τα περιουσιακά στοιχεία που λαμβάνει στις προ μετασχηματισμού φορολογικές αξίες και εφαρμόζει τις προ μετασχηματισμού φορολογικές αποσβέσεις.

Παράλληλα, προβλέπεται η μεταφορά φορολογικών ζημιών, αποθεματικών και προβλέψεων. Εκεί που υπάρχει διαφοροποίηση σε σχέση με το καθεστώς του Ν. 4172/2013 είναι το ότι οι μέτοχοι της εισφέρουσας ή μετατρεπόμενης εταιρείας (ή η διασπώμενη εταιρεία στην περίπτωση της απόσχισης) αποτιμούν τις συμμετοχές που λαμβάνουν σε αγοραίες αξίες, με την προϋπόθεση ότι παρέρχονται δύο έτη από τον μετασχηματισμό στις περιπτώσεις της συγχώνευσης, της διάσπασης και της απόσχισης. Αντίστοιχες διατάξεις ισχύουν και για τις εισφορές ατομικών επιχειρήσεων ή κοινοπραξιών, ενώ και η ανταλλαγή συμμετοχών ακολουθεί την λογική του άρθρου 53 του Ν. 4172/2013 (με διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής). Τέλος, πρέπει να γίνει ειδική μνεία στις διατάξεις περί διασυνοριακών μετασχηματισμών που συμβαδίζουν πλέον με τις αλλαγές που επέφερε ο Ν. 5055/2023, που σε μεγάλο βαθμό αντιγράφουν την λογική του Ν. 4172/2013 (θέτοντας ορισμένους προβληματισμούς ως προς το εύρος εφαρμογής του στις διασυνοριακές μετατροπές).

Διαφοροποιήσεις σε σχέση με τα προϋπάρξαντα καθεστώτα βλέπουμε και στις διατάξεις που δεν σχετίζονται με την φορολογία εισοδήματος. Αφ’ ενός, ο νέος νόμος δίνει έναν ορισμό του «κλάδου δραστηριότητας» ο οποίος είναι ευρύτερος εκείνου του Ν. 4601/2019 (ενδεχομένως στην λογική ότι εξειδικεύει τον ορισμό του εταιρικού δικαίου), και προβλέπει ότι ένας κλάδους μπορεί να τεκμηριωθεί και εφόσον αποτελείται από εξατομικευμένα περιουσιακά στοιχεία και τις συναφείς με αυτά υποχρεώσεις, ενώ αποσυνδέει την τεκμηρίωση κλάδου από την ύπαρξη εσόδων πριν τον μετασχηματισμό. Αφ’ ετέρου, οι απαλλαγές από λοιπές φορολογίες και βάρη διευρύνθηκαν, καθώς δίδεται ρητή απαλλαγή από τον Φόρο Συγκέντρωσης Κεφαλαίων, ενώ απλοποιείται η διαδικασία μεταβίβασης και μεταγραφής των ακινήτων (μειώνοντας σημαντικά τα δικαιολογητικά που απαιτούνται για την σύνταξη της συμβολαιογραφικής πράξης), επαναλαμβάνοντας ουσιαστικά τις προβλέψεις του άρθρου 16 παρ. 8 του Ν. 2515/1997 που ίσχυαν εδώ και χρόνια για τα πιστωτικά ιδρύματα. Τέλος, απηχώντας το πνεύμα του Ν.Δ. 1297/1972, ο νέος νόμος προβλέπει ορισμένες επιπρόσθετες προϋποθέσεις στην απαλλαγή από τον Φόρο Μεταβίβασης Ακινήτων, για τις εισφορές ατομικών επιχειρήσεων ή κοινοπραξιών.

Πώς μπορεί να αποτιμηθεί ο νέος νόμος;

Σίγουρα, ο εκσυγχρονισμός και η διεύρυνση του ρυθμιστικού πεδίου εν συγκρίσει με τα παλαιά καθεστώτα είναι μία αναμφισβήτητα θετική εξέλιξη, αν και φαίνεται ότι στην πράξη προκύπτουν περιπτώσεις μετασχηματισμών που ενώ καλύπτονταν από τα παλαιά καθεστώτα δεν καλύπτονται από το καινούργιο. Ορισμένα σημεία που δημιουργούν ασάφειες (π.χ. ως προς την αποτίμηση των εταιρικών συμμετοχών από τους μετόχους/εταίρους ή την διασπώμενη εταιρεία στην περίπτωση απόσχισης κλάδου) πρέπει να διευκρινιστούν σύντομα από την Φορολογική Διοίκηση μέσω ερμηνευτικής, ώστε να υπάρχει μεγαλύτερη ασφάλεια δικαίου. Αναφορικά με την αποτίμηση των εταιρικών συμμετοχών το δόκιμο είναι να συμπορευθεί με τις διατάξεις του εταιρικού νόμου περί μετασχηματισμών, ήτοι τον Ν.4601/2019, καθώς αφενός η γενεσιουργός προθεσμία για τη σχέση ανταλλαγής δεν μπορεί να διαφοροποιείται – ήτοι θα πρέπει να είναι η ημερομηνία αναφοράς του ισολογισμού μετασχηματισμού – και αφετέρου δεν θα πρέπει ο φορολογικός νομοθέτης να προσθέτει ενέργειες που αφορούν την εν λόγω διαδικασία πολλώ δε μάλλον όταν η ίδια η διαδικασία δεν προσδιορίζεται με σαφήνεια στον φορολογικό νόμο. Εκεί που θα μπορούσε να εγερθεί μία ένσταση για την αρχιτεκτονική του Ν. 5162/2024, είναι το γεγονός ότι δημιούργησε ένα «μονολιθικό» πλαίσιο ευεργετημάτων, χωρίς να δίνει στις μετασχηματιζόμενες επιχειρήσεις την ευελιξία που έδινε το προϊσχύσαν καθεστώς, κάτι που φαίνεται από την δημοφιλία που είχε τόσο το Ν.Δ. 1297/1972 όσο και ο Ν. 2166/1993, ακόμη και μετά την θέση σε ισχύ του Ν. 4601/2019. Τέλος, μένει να φανεί ποια θα είναι η σχέση μεταξύ του Ν. 5162/2024 και του Ν. 4935/2022, που διαφαίνεται ότι θα συνυπάρχουν εφεξής, διατηρώντας σε ένα βαθμό τον κατακερματισμό των φορολογικών διατάξεων για τους μετασχηματισμούς που υπήρχε ήδη.

Σεμινάριο 'Η Φορολογία των εταιρικών μετασχηματισμών'

Η Deloitte Academy και η ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής συνεργασίας τους συνδιοργανώνουν το σεμινάριο 'Η Φορολογία των εταιρικών μετασχηματισμών' τη Δευτέρα 17 και την Τετάρτη 19 Μαρτίου 2025.

Το Σεμινάριο αυτό παρουσιάζει το νέο φορολογικό καθεστώς των εταιρικών μετασχηματισμών που εισάγεται με τον Ν 5162/2024, κάνοντας και την σύνδεση με το σχετικό νομικό και λογιστικό καθεστώς. Επομένως, ο κάθε συμμετέχων, ανεξαρτήτως του υποβάθρου του, έχει την δυνατότητα να εξερευνήσει και τα ζητήματα εκείνα που δεν αντιμετωπίζει στην καθημερινή του εργασία. Δίνεται, λοιπόν, μία ιδανική ευκαιρία θα ιδωθούν οι νέες φορολογικές διατάξεις των εταιρικών μετασχηματισμών μέσα από ένα ολιστικό πρίσμα.

Περισσότερες πληροφορίες για το σεμινάριο μπορείτε να βρείτε εδώ.