Αρχές Οικονομικής του Περιβάλλοντος και Αειφορία: Μια ενοποιημένη οικονομική & οικολογική προσέγγιση

Σε αυτή τη νέα έκδοση, από τις εκδόσεις Κριτική στην Ελλάδα, αυτή η αντίληψη συνεχίζει να υιοθετείται, ενώ παράλληλα το βιβλίο προσφέρει στους αναγνώστες διάφορα νέα χαρακτηριστικά, όπως μεγαλύτερη σε βάθος κάλυψη των οικονομικών της κλιματικής αλλαγής, διευρυμένες ενότητες αναφοράς και επικαιροποιημένες και διευρυμένες ερωτήσεις ανασκόπησης και συζήτησης. Η ενσωμάτωση τόσο των κυρίαρχων όσο και των οικολογικών προσεγγίσεων που παρέχει αυτό το εγχειρίδιο, αποδεικνύεται ιδιαίτερα διαφωτιστική σε σχέση με τα ακόλουθα θέματα:

• οικονομικά της κλιματικής αλλαγής
• περιβαλλοντική αποτίμηση
• ανάλυση κόστους-οφέλους και περιβάλλον
• βιωσιμότητα στη θεωρία και την πράξη
• όρια της ανάπτυξης
• ο ρόλος της τεχνολογίας
• η επιχειρηματική υπόθεση της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας.

Γραμμένο με σαφή και προσιτό τρόπο, αυτό το βασικό εγχειρίδιο αποτελεί ένα κατανοητό βοήθημα για όλους τους φοιτητές των περιβαλλοντικών οικονομικών, αλλά και για όσους άλλους ενδιαφέρονται να το μελετήσουν. Με εργαλεία μελέτης που περιλαμβάνουν μαθησιακούς στόχους, μελέτες περιπτώσεων, διαγράμματα και γραφήματα, ο τόμος αυτός χρησιμοποιεί παραδείγματα από τον πραγματικό κόσμο για να διαφωτίσει τόσο τους φοιτητές όσο και τους ακαδημαϊκούς του τομέα.

Ο Ahmed Hussen, ο συγγραφέας, είναι κάτοχος της έδρας Edward and Virginia van Dalson Professor of Economics στο Kalamazoo College των ΗΠΑ, όπου υπηρετεί ως πρόεδρος του Τμήματος Οικονομικών και Διοίκησης Επιχειρήσεων. Έχει διδάξει και έχει διεξάγει έρευνες διεθνώς στην Ιαπωνία, τη Ζιμπάμπουε και την Μποτσουάνα και έχει τιμηθεί με το βραβείο «αριστείας στη διδασκαλία» ως αναγνώριση των ικανοτήτων του ως καθηγητής και της αφοσίωσής του στους φοιτητές του.

Στην εισαγωγή του, το βιβλίο αυτό επιχειρεί να παρουσιάσει στους αναγνώστες το αντικείμενο της οικονομικής του περιβάλλοντος, εξηγώντας το με απλά λόγια. Γίνεται αναφορά για φυσικούς πόρους(οι οποίοι διαχωρίζονται με τη σειρά τους σε ανανεώσιμους και μη) αλλά και περιβαλλοντικούς πόρους, ενώ ο συγγραφέας χαρακτηρίζει την οικονομική του περιβάλλοντος ως υποπεδίο των οικονομικών, πρωτοεμφανιζόμενο τη δεκαετία του 1960.

Αρχικά, ο συγγραφέας παραθέτει τις θεμελιώδεις έννοιες, θεωρίες και προσεγγίσεις του συγκεκριμένου υποπεδίου, προκειμένου να "λειάνει" το έδαφος για τα κεφάλαια που θα ακολουθήσουν, τα οποία βέβαια οι φοιτητές δεν έχουν να φοβούνται, μιας και στο καθένα από αυτά περιλαμβάνονται αναλυτικά οι μαθησιακοί στόχοι αλλά και μια σύνοψη στο τέλος.

Στόχος του 1ου κεφαλαίου είναι η παρουσίαση της νεοκλασικής ή τυπικής θεωρίας του φυσικού περιβάλλοντος και του ρόλου που αυτό διαδραματίζει στο οικονομικό σύστημα, σε βασικό επίπεδο. Εδώ παρουσιάζονται οι κύριες θεωρητικές επεξηγήσεις που θεωρήθηκαν καίριας σημασίας στην κατασκευή των θεμελίων της τυπικής οικονομικής του περιβάλλοντος και της οικονομικής των φυσικών πόρων. Μετακινούμενος στο 2ο κεφάλαιο, ο Hussen επεξηγεί τις βασικές επιστημονικές έννοιες και αρχές που είναι αναγκαίες για την κατανόηση πολλών σοβαρών προβληματισμών και τους πόρους που εκφράζονται στις μέρες μας, όπως για παράδειγμα αυτοί που αφορούν τα όρια της τεχνολογίας μετατροπής ενέργειας και την αξία της βιοποικιλότητας. Εδώ είναι που μιλάει για την οικολογία και τη χρησιμότητα αυτής.

Στη συνέχεια, στο 3ο κεφάλαιο, κάνει λόγο για σχέση ανταλλαγής μεταξύ οικονομικής δραστηριότητας και ποιότητας περιβάλλοντος. Στην ουσία, υπογραμμίζει ότι η αφομοιωτική ικανότητα του περιβάλλοντος (δηλαδή η ικανότητά του να υποβαθμίζει τα απόβλητα που προκύπτει είναι ανεπαρκής και επηρεάζεται από πολλούς οικολογικούς και τεχνολογικούς παράγοντες. Κατόπιν, στο επόμενο κεφάλαιο, εξηγεί ποιο είναι το βέλτιστο επίπεδο ρύπανσης, και ποιες οι συνθήκες που οδηγούν σε κάτι τέτοιο. Παράλληλα, καταγράφει ποιο το οικονομικό σκεπτικό για την εφαρμογή περιβαλλοντικών κανονισμών.

Περαιτέρω, στο 5ο κεφάλαιο, ο συγγραφέας συνεχίζει αναφερόμενος στα πρότυπα εκπομπών και τα τέλη αποβλήτων, που αποτελούν ουσιαστικά δύο εναλλακτικές προσεγγίσεις πολιτικών οι οποίες χρησιμοποιούνται για την εσωτερίκευση περιβαλλοντικών εξωτερικοτήτων. Στο αμέσως επόμενο κεφάλαιο αναλύει, μεταξύ άλλων, τις μακροοικονομικές επιπτώσεις των περιβαλλοντικών κανονισμών, ενώ προχωράει στο 7ο κεφάλαιο εξηγώντας για την οικονομική αποτίμηση περιβαλλοντικών αγαθών και υπηρεσιών. Σε αυτό το σημείο επιχειρεί να δείξει στο αναγνωστικό κοινό το πιο απαιτητικό, δύσκολο και σημαντικό αντικείμενο στην οικονομική του περιβάλλοντος. Αυτή η δυσκολία προκύπτει, όπως ο ίδιος αναφέρει, από τις "επίμοχθες εργασίες εννοιολογικού και μεθοδολογικού χαρακτήρα που αφορούν την απόδοση αξιών σε πολλές πτυχές περιβαλλοντικών υπηρεσιών οι οποίες στερούνται παρατηρήσιμες αγοραίες τιμές". Παρόλα αυτά, όπως προσθέτει, οι οικονομολόγοι έχουν κατορθώσει να σημειώσουν σημαντική πρόοδο στις τεχνικές περιβαλλοντικής αποτίμησης τα τελευταία χρόνια, μια θετική δηλαδή εξέλιξη, που θα μπορούσε να αιτιολογήσει ευκολότερα τη διατήρηση των φυσικών πόρων.

Έχοντας φτάσει πλέον στο 8ο κεφάλαιο, ο Hussen εισάγει τους αναγνώστες στην ανάλυση κόστους-οφέλους, μία από τις πιο ευρέως διαδεδομένες τεχνικές των οικονομολόγων, που σχετίζεται με την αξιοποίηση περιβαλλοντικών έργων στον δημόσιο τομέα. Παράδειγμα αποτελεί η κατασκευή φράγματος σε έναν ποταμό για την εκτροπή της ροής των υδάτων προς την επιθυμητή κατεύθυνση.

Στο 9ο κεφάλαιο αναλύονται τα οικονομικά της κλιματικής αλλαγής, της υπερθέρμανσης δηλαδή του πλανήτη. Εδώ ο συγγραφέας παρουσιάζει το επιστημονικό υπόβαθρο, κάτι που περιλαμβάνει τον ορισμό, τις αιτίες, τα υποδείγματα κλιματικής αλλαγής και τις αβεβαιότητες του κλίματος, καθώς και το σημείο ανατροπής αλλά και ποιες είναι οι επιστημονικές διενέξεις αναφορικά με το ζήτημα. Ανάμεσα σε άλλα, πραγματοποιεί αναφορά στις απαντήσεις της διεθνούς κοινότητας για την υπερθέρμανση του πλανήτη, οι οποίες αφορούν την αργά -αλλά σταθερή- πορεία των διεθνών συνθηκών για το κλίμα (από την υπογραφή της Σύμβασης-πλαίσιο για την κλιματική αλλαγή το 1992, έως την υιοθέτηση του Πρωτοκόλλου του Κιότο), τα βαθύτερα αίτια για την αποτυχία του Πρωτοκόλλου αυτού, καθώς και τη Συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα και τις προοπτικές για μια δεσμευτική, εφαρμόσιμη διεθνή συνθήκη για την κλιματική αλλαγή.

Σε αυτό το σημείο του βιβλίου, ο Hussen περνάει πλέον στην αειφόρο ανάπτυξη, προχωρώντας στο θέμα της αντιμετώπισης πιθανών ορίων στην οικονομική μεγέθυνση, που προκύπτουν από μεγάλης κλίμακας σπανιότητα των πόρων. Το κεφάλαιο 10 βάζει υπό το μικροσκόπιο τα επιχειρήματα υπέρ των επικείμενων ορίων στη μεγέθυνση, βάσει της μαλθουσιανής παράδοσης*, ενώ το κεφάλαιο 11 φέρνει στο φως τις απαντήσεις των υπέρμαχων των νεοκλασικών οικονομικών στη μαλθουσιανή άποψη περί ορίων στη μεγέθυνση.

Όσον αφορά τα υπόλοιπα τρία κεφάλαια, αυτά προσεγγίζουν το ζήτημα των ορίων από την οπτική της αειφορίας.

Συνοπτικά

Τα τελευταία χρόνια, παρατηρήθηκε σημαντική ενοποίηση μεταξύ των κλάδων της περιβαλλοντικής και της οικολογικής οικονομίας σε ερευνητικό επίπεδο, αλλά μέχρι σήμερα τα εγχειρίδια του τομέα αυτού δεν αντανακλούν αυτό το γεγονός. Το βιβλίο του Ahmed Hussen είναι έως τώρα το μοναδικό που συμβιβάζει τις δύο απόψεις. Η κεντρική εστίαση του βιβλίου εξακολουθεί να είναι αυτή η συστηματική ενσωμάτωση τόσο των κυρίαρχων όσο και των οικολογικών προσεγγίσεων στα περιβαλλοντικά οικονομικά, καθώς και η αναγνώριση ότι οι βιώσιμες λύσεις στις μείζονες σύγχρονες περιβαλλοντικές προκλήσεις μπορούν να επιτευχθούν μέσω μελετών που βασίζονται σε μια καλά σχεδιασμένη και ισορροπημένη διεπιστημονική προσέγγιση. Ωστόσο, στην τελευταία έκδοση περιέχονται επίσης πολλά νέα στοιχεία. Το αποτέλεσμα είναι μια ολοκληρωμένη εισαγωγή στις κύριες πτυχές των περιβαλλοντικών και οικολογικών οικονομικών, ένα κείμενο το οποίο υιοθετεί μια ολιστική προσέγγιση σε ζωτικής σημασίας ζητήματα.

*Μαλθουσιανισμός: κοινωνική και οικονομική θεωρία η οποία υποστηρίζει ότι για να μην δημιουργηθεί πρόβλημα λόγω έλλειψης τροφής θα πρέπει να περιοριστούν οι γεννήσεις