Ομιλία Γιάννη Στουρνάρα: "Η μετάβαση στη βιώσιμη Γαλάζια Οικονομία δημιουργεί νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες"

Ανάμεσα σε άλλα, ο κ. Στουρνάρας αναφέρθηκε στη συμβολή της λεγόμενης "γαλάζιας οικονομίας" στη χώρα μας αλλά και στην ΕΕ συνολικά, τις προοπτικές ανάπτυξης που έχει, όπως και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει και με ποιους τρόπους αυτές μπορούν να ξεπεραστούν.

Αναλυτικά η ομιλία του Γ. Στουρνάρα:

"Υπάρχουν πολλές διαφορετικές απόψεις και ορισμοί για το τι είναι η Γαλάζια Οικονομία, καθώς υπάρχει δυσκολία οριοθέτησης των παράκτιων, θαλάσσιων και σχετικών με τους ωκεανούς δραστηριοτήτων και των περιβαλλοντικών επιπτώσεών τους. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο όρος Γαλάζια Οικονομία περιλαμβάνει κατ’ αρχήν οικονομικές δραστηριότητες που πραγματοποιούνται στη θάλασσα και στις ακτές, όπως η αλιεία και η υδατοκαλλιέργεια, η υπεράκτια άντληση πετρελαίου και φυσικού αερίου, η υπεράκτια αιολική ενέργεια, η ωκεάνια ενέργεια, η αφαλάτωση, η ναυτιλία και οι θαλάσσιες μεταφορές και ο θαλάσσιος και παράκτιος τουρισμός.

Στον ορισμό της Γαλάζιας Οικονομίας περιλαμβάνονται επίσης και οι δραστηριότητες που είναι συναφείς με τις προαναφερόμενες, διότι χρησιμοποιούν προϊόντα ή/και παράγουν προϊόντα και υπηρεσίες για αυτές. Τέτοιες είναι π.χ. η μεταποίηση αλιευμάτων, η θαλάσσια βιοτεχνολογία, η ναυπήγηση και επισκευή πλοίων, οι λιμενικές δραστηριότητες, οι θαλάσσιες επικοινωνίες, ο θαλάσσιος εξοπλισμός, η θαλάσσια ασφάλιση και η θαλάσσια επιτήρηση.

Η συμβολή της Γαλάζιας Οικονομίας στην ΕΕ-27 και στην Ελλάδα

ΕΕ-27: Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία για την ΕΕ-27, οι βασικοί τομείς της Γαλάζιας Οικονομίας απασχολούσαν το 2021 σχεδόν 3,6 εκατομμύρια άτομα (1,8% της συνολικής απασχόλησης στην ΕΕ-27) και συνεισέφεραν 171,1 δισεκ. ευρώ σε όρους Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας (ΑΠΑ), δηλ. το 1,3% της συνολικής ΑΠΑ της ΕΕ-27.

Εντός της ΕΕ-27, πέντε κράτη-μέλη αντιπροσωπεύουν το 70% της συνολικής ΑΠΑ της Γαλάζιας Οικονομίας: η Γερμανία, η Γαλλία, η Ισπανία, η Ιταλία και η Ολλανδία. Όσον αφορά την απασχόληση, οι πέντε χώρες με τη μεγαλύτερη συνεισφορά είναι η Ισπανία, η Γερμανία, η Ελλάδα, η Γαλλία και η Ιταλία, με αθροιστικό μερίδιο 67% στις συνολικές θέσεις εργασίας στη Γαλάζια Οικονομία της ΕΕ-27.

Ελλάδα: Η Γαλάζια Οικονομία συμβάλλει σημαντικά στην ελληνική οικονομία, λαμβάνοντας υπόψη το νησιωτικό χαρακτήρα της χώρας και τη μεγάλη ακτογραμμή της, ενώ κλάδοι όπως η ναυτιλία, η λιμενική δραστηριότητα, ο παράκτιος τουρισμός αλλά και η αλιεία έχουν σημαντική συμβολή στην απασχόληση και στην προστιθέμενη αξία. Σύμφωνα με στοιχεία του 2021, οι κλάδοι που εντάσσονται στην Γαλάζια Οικονομία απασχολούν περίπου 446.000 εργαζόμενους (11,4% του εργατικού δυναμικού σε επίπεδο χώρας) και παράγουν περίπου 6,5 δισεκ. ευρώ σε Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (4,1% της συνολικής ΑΠΑ).

Μεταξύ των κλάδων που περιλαμβάνονται στη Γαλάζια Οικονομία, τη μεγαλύτερη συμβολή στην απασχόληση έχει ο παράκτιος τουρισμός, καθώς το 2021 απασχολούσε το 83% των εργαζομένων στη Γαλάζια Οικονομία. Οι απασχολούμενοι στον κλάδο «θαλάσσιοι έμβιοι πόροι» ανέρχονται στο 8% του εργατικού δυναμικού της Γαλάζιας Οικονομίας, ενώ τα μερίδια των υπόλοιπων κλάδων είναι πολύ μικρά.

Όσον αφορά την ΑΠΑ, ο παράκτιος τουρισμός έχει τη μεγαλύτερη συνεισφορά στην ΑΠΑ της Γαλάζιας Οικονομίας (67%) και ακολουθούν οι θαλάσσιες μεταφορές (14%).

Αξίζει να σημειωθεί ότι, μεταξύ των χωρών της ΕΕ, η Ελλάδα βρίσκεται στην 5η και 2η θέση αντίστοιχα ως προς τη συμβολή του παράκτιου τουρισμού στην ΑΠΑ και στην απασχόληση, σύμφωνα με στοιχεία του 2021. Σημαντικά συμβάλλουν επίσης οι θαλάσσιοι έμβιοι πόροι και οι θαλάσσιες μεταφορές στην απασχόληση (όπου η Ελλάδα κατατάσσεται 6η στην ΕΕ και για τους δύο κλάδους) και στην ΑΠΑ (7η στην ΕΕ στους θαλάσσιους μη έμβιους πόρους και 8η στις θαλάσσιες μεταφορές).

Προοπτικές ανάπτυξης της Γαλάζιας Οικονομίας

Όπως ανέφερα και προηγουμένως, ο παράκτιος τουρισμός και οι θαλάσσιες μεταφορές είναι οι πιο σημαντικές δραστηριότητες σε όρους Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας για την ελληνική Γαλάζια Οικονομία. Ταυτόχρονα, αποτελούν τους κατ’ εξοχήν εξωστρεφείς κλάδους της ελληνικής οικονομίας. Ειδικότερα, οι εισπράξεις από ταξιδιωτικές υπηρεσίες και από υπηρεσίες θαλάσσιων μεταφορών ήταν και εξακολουθούν να είναι απαραίτητες για την κάλυψη σημαντικού μέρους του ελλείμματος του ισοζυγίου αγαθών και κατ’ επέκταση των εξωτερικών χρηματοδοτικών αναγκών της χώρας. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, το 2023 οι συνολικές εισπράξεις από ταξιδιωτικές και ναυτιλιακές υπηρεσίες ανήλθαν περίπου στο 40% των συνολικών εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών της χώρας (ή περίπου στο 17% του ΑΕΠ). Οι καθαρές εισπράξεις (εισπράξεις µείον πληρωμές) από τις δύο αυτές δραστηριότητες ήταν περί τα 14,0 δισεκ. ευρώ το 2023 και κάλυψαν πάνω από τα 3/4 του ελλείμματος του ισοζυγίου αγαθών.

Φέτος αναμένεται ενίσχυση των εισπράξεων από ταξιδιωτικές υπηρεσίες και από θαλάσσιες μεταφορές. Οι κύριοι παράγοντες που θα συντελέσουν στην εξέλιξη αυτή είναι η αύξηση των αφίξεων τουριστών, η επέκταση της τουριστικής περιόδου, καθώς και η συνέχιση της δυναμικής που έχει καταγραφεί ήδη στην κρουαζιέρα, μέσω και της επέκτασης των υποδομών για εγχώρια λιμάνια αναχώρησης (home ports). Οι προοπτικές για τις εισπράξεις από θαλάσσιες μεταφορές παραμένουν ευνοϊκές, αφού οι ναύλοι αναμένεται να αυξηθούν λόγω της ενίσχυσης του διεθνούς εμπορίου, καθώς και των μακρότερων διαδρομών εξαιτίας των γεωπολιτικών εντάσεων στην περιοχή της Ερυθράς Θάλασσας.

Η ελληνόκτητη ναυτιλία και ο ευρύτερος ναυτιλιακός χώρος, η λεγόμενη ναυτιλιακή συστάδα (maritime cluster), που περιλαμβάνει και άλλες δραστηριότητες συμπεριλαμβανομένων των δραστηριοτήτων των λιμένων, των ναυπηγείων και του ναυτιλιακού εξοπλισμού, αποτελούν βασικούς πυλώνες της Γαλάζιας Οικονομίας της χώρας και μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην ανάκαμψη της οικονομίας της. Παράλληλα, η ανάπτυξη νέων τεχνολογιών, π.χ. για τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, μπορεί να ενισχύσει περαιτέρω την ανταγωνιστικότητα του κλάδου. Οι φορείς των ναυτιλιακών επιχειρήσεων όμως δεν περιορίζονται μόνο σε επενδύσεις στο χώρο της ποντοπόρου ναυτιλίας. Έχουμε πολλά παραδείγματα επενδύσεών τους και σε άλλους κλάδους της ελληνικής Γαλάζιας Οικονομίας, όπως στον τουρισμό, στα ναυπηγεία και στις νέες τεχνολογίες, και συνεπώς συμβάλλουν στην κάλυψη του επενδυτικού κενού της ελληνικής οικονομίας.

Η πρόσφατη έκθεση Draghi για το μέλλον της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής οικονομίας ανέδειξε τον ρόλο των μεταφορών και της ναυτιλίας, αφενός για την ανάπτυξη άλλων κλάδων της ευρωπαϊκής οικονομίας και αφετέρου για την ασφάλεια και την άμυνα της ΕΕ. Τα τελευταία έτη, οι γεωπολιτικές εντάσεις, όπως ο πόλεμος στην Ουκρανία και στη Μέση Ανατολή, με τις συνακόλουθες επιθέσεις εναντίον εμπορικών πλοίων, έχουν επηρεάσει μεταξύ άλλων την ασφάλεια της ναυσιπλοΐας και έχουν συντελέσει στην αλλαγή των θαλάσσιων οδών. Παρά τους σημαντικούς κινδύνους που δημιουργούνται από τις εξελίξεις αυτές για τη ζήτηση υπηρεσιών θαλάσσιων μεταφορών και συνεπώς για το αποτύπωμα της Γαλάζιας Οικονομίας, η ελληνική ναυτιλία είναι σε θέση να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά τέτοιες αντιξοότητες.

Επιπροσθέτως, η πρόκληση της πράσινης τεχνολογίας και η απανθρακοποίηση της ναυτιλίας απασχολεί τον ναυτιλιακό κλάδο σε παγκόσμιο επίπεδο. Την ίδια στιγμή όμως η πρόκληση αυτή μπορεί να αποτελέσει εφαλτήριο για την ανάπτυξη καινοτόμων τεχνολογιών, που θα ενισχύσουν το αποτύπωμα της βιώσιμης Γαλάζιας Οικονομίας τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και στο σύνολο της ΕΕ. Η ελληνική ναυτιλιακή συστάδα μπορεί να συμβάλει σημαντικά και σε αυτή την προσπάθεια.

Η ενίσχυση του αποτυπώματος της βιώσιμης Γαλάζιας Οικονομίας που συνδέεται με τις θαλάσσιες μεταφορές στην ελληνική οικονομία θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί αν αυξηθεί αφενός ο αριθμός των πλοίων η διαχείριση των οποίων πραγματοποιείται από την Ελλάδα και αφετέρου η αξία των υπηρεσιών που λαμβάνουν για τη διαχείριση εντός της χώρας, όπως για παράδειγμα αυτές των ναυπηγείων. Επιπροσθέτως, η επέκταση και διεύρυνση των παρεχόμενων υπηρεσιών της ναυτιλιακής συστάδας, συμπεριλαμβανομένων αυτών των ναυπηγείων και των νέων τεχνολογιών, θα μπορούσαν να αυξήσουν περαιτέρω τη συμβολή της Γαλάζιας Οικονομίας στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν της χώρας και να ενισχύσουν την εξωστρέφεια της ελληνικής οικονομίας.

Πέρα, όμως, από τους παραδοσιακούς τομείς (ναυτιλία και τουρισμό) στους οποίους αναφέρθηκα ήδη, η Ελλάδα, εξαιτίας του νησιωτικού της χαρακτήρα και του μήκους της ακτογραμμής της, αλλά και λόγω της γεωγραφικής της θέσης, έχει τη δυνατότητα τα επόμενα χρόνια να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο σε όλους τους τομείς της Γαλάζιας Οικονομίας και ειδικά στους δυναμικά αναπτυσσόμενους κλάδους της βιοτεχνολογίας και των υπεράκτιων αιολικών πάρκων. Προϋπόθεση όμως για αυτό είναι το σύνολο των δραστηριοτήτων της Γαλάζιας Οικονομίας να αντιμετωπίζεται ως ενιαίος κλάδος, καθώς και να διαμορφωθεί ένα αναπτυξιακό σχέδιο με σκοπό την αύξηση των επενδύσεων ειδικά σε καινοτόμες δραστηριότητες. Στο πλαίσιο αυτό, η Ελλάδα θα μπορούσε επίσης αναλάβει πρωταγωνιστικό ρόλο σε επίπεδο ΕΕ προκειμένου να αυξηθεί περισσότερο η χρηματοδότηση της Γαλάζιας Οικονομίας και των νησιωτικών και παράκτιων περιοχών στις οποίες δραστηριοποιείται.

Προκλήσεις και τρόποι αντιμετώπισης αυτών

Η Γαλάζια Οικονομία έχει σημαντικές προοπτικές ανάπτυξης τα επόμενα χρόνια, σε συνάρτηση όμως και με τη μετάβαση σε μια βιώσιμη και κυκλική οικονομία. Αυτό προϋποθέτει ότι οι τομείς της Γαλάζιας Οικονομίας θα ενισχύσουν τις προσπάθειές τους για να μειώσουν το περιβαλλοντικό και κλιματικό τους αποτύπωμα ώστε να διασφαλίσουν τη διατήρηση υγιών θαλασσών και τη βιώσιμη χρήση των πόρων τους.

Συνεπώς, η μετάβαση στη βιώσιμη Γαλάζια Οικονομία δημιουργεί νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες, για παράδειγμα στην ανάπτυξη καθαρών τεχνολογιών και καυσίμων, που μπορούν να συμβάλουν στην επίτευξη των φιλόδοξων στόχων της ΕΕ για την απαλλαγή από τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Η έμφαση στη γαλάζια καινοτομία, την έρευνα και την επιχειρηματικότητα μέσω πολυάριθμων μέσων χρηματοδότησης και πολιτικής εκ μέρους της ΕΕ αναμένεται να συνεχίσει να οδηγεί την ανάπτυξη της Γαλάζιας Οικονομίας.

Οι τομείς της Γαλάζιας Οικονομίας θα επηρεαστούν από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και της υποβάθμισης του περιβάλλοντος στην υγεία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Η άνοδος της θερμοκρασίας της θάλασσας, η οξίνιση των ωκεανών και η ρύπανση μπορούν να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην αλιεία, την υδατοκαλλιέργεια και τη θαλάσσια βιοποικιλότητα, επηρεάζοντας τελικά την οικονομική βιωσιμότητα αυτών των τομέων. Η υπεραλίευση και οι μη βιώσιμες αλιευτικές πρακτικές εξακολουθούν να αποτελούν απειλή για τους θαλάσσιους πόρους, οδηγώντας δυνητικά σε εξάντληση των αποθεμάτων και καταστροφή του οικοσυστήματος. Παράλληλα, οι κοινωνικοοικονομικές ζημίες από τις παράκτιες πλημμύρες αναμένεται να αυξηθούν απότομα τα επόμενα χρόνια λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη, απαιτώντας σημαντικές επενδύσεις για την προστασία των ακτών, την προσαρμογή των υποδομών και την εφαρμογή λύσεων που βασίζονται στη φύση.

Η αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων θα είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση θετικής τροχιάς και για τη διασφάλιση της βιώσιμης μετάβασης της Γαλάζιας Οικονομίας τα επόμενα χρόνια. Η ΕΕ έχει παρουσιάσει προτάσεις για τη θαλάσσια πολιτική, ώστε η πράσινη μετάβαση να συμπεριλάβει και την οικονομία των ωκεανών, μέσα από τη συνεργασία και τον συντονισμό με τα ενδιαφερόμενα μέρη και φορείς, ώστε να διαμορφωθεί μια βιώσιμη Γαλάζια Οικονομία, με δίκαιο και ισότιμο τρόπο.

Σκοπός είναι η αντιμετώπιση καίριων ζητημάτων βιωσιμότητας, προκειμένου να επιτευχθεί ο μετασχηματισμός των αλυσίδων αξίας της Γαλάζιας Οικονομίας, με δεδομένο μάλιστα τον κρίσιμο ρόλο της βιώσιμης Γαλάζιας Οικονομίας στην επίτευξη των στόχων της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Στόχοι όπως η κλιματική ουδετερότητα και η μείωση της ρύπανσης μπορούν να προωθηθούν μέσω της ανάπτυξης υπεράκτιων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της ενσωμάτωσης περιβαλλοντικών μέτρων στις θαλάσσιες μεταφορές και τις δραστηριότητες των λιμένων. Παράλληλα, η βιώσιμη Γαλάζια Οικονομία συμβάλλει στη μείωση των αποβλήτων, μέσω της ανάπτυξης μοντέλων και λύσεων κυκλικής οικονομίας, στη διατήρηση και την προστασία της βιοποικιλότητας και στην προσαρμογή των παράκτιων περιοχών στην κλιματική αλλαγή, με φυσικές λύσεις και οικολογικές υποδομές. Τέλος, η υπεύθυνη διαχείριση των θαλάσσιων πόρων βοηθά στη δημιουργία συστημάτων παραγωγής τροφίμων με λιγότερες επιπτώσεις για το κλίμα και τους φυσικούς πόρους.

Σε ευρωπαϊκό πλαίσιο, η βιώσιμη Γαλάζια Οικονομία υποστηρίζεται από μια δέσμη εργαλείων που εκτείνεται σε τέσσερις κύριους άξονες. Αρχικά, τα αξιόπιστα δεδομένα, αλλά και η ελεύθερη πρόσβαση σε αυτά, είναι απαραίτητα για τη λήψη τεκμηριωμένων αποφάσεων, καθώς μέσα από τα δεδομένα επιτυγχάνεται η γνώση για τους ωκεανούς. Υπηρεσίες και προγράμματα της ΕΕ, όπως το Copernicus και το Γαλάζιο Οικονομικό Παρατηρητήριο, εργάζονται ήδη προς αυτήν την κατεύθυνση, συγκεντρώνοντας, παρακολουθώντας και αναλύοντας δεδομένα που αφορούν τις οικονομικές δραστηριότητες που σχετίζονται με τους ωκεανούς, τις θάλασσες και τις ακτές, αλλά και δημοσιεύοντας σχετικές εκθέσεις.

Η έρευνα και η καινοτομία είναι επίσης κρίσιμες για την προστασία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων και τη δημιουργία βιώσιμων λύσεων. Η ΕΕ στοχεύει στην αξιοποίηση των νέων και καινοτόμων τεχνολογιών για τον μετασχηματισμό της Γαλάζιας Οικονομίας και την ενίσχυση της μετάβασης προς κλιματική ουδετερότητα και την προστασία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Προγράμματα όπως το Horizon Europe, στο οποίο εντάσσεται η χρηματοδότηση «αποστολών» όπως η “Healthy oceans, seas, and coastal and inland waters” και η πιο πρόσφατη “Restore our Ocean and Waters” αλλά και η νεοσύστατη ευρωπαϊκή Σύμπραξη για μια Βιώσιμη Γαλάζια Οικονομία, η οποία συγχρηματοδοτείται από την ΕΕ, τις εθνικές κυβερνήσεις και εθνικούς οργανισμούς χρηματοδότησης της έρευνας, καταδεικνύουν την έμπρακτη στήριξη και τη σημασία που αποδίδει η ΕΕ στην ανάπτυξη του συγκεκριμένου τομέα.

Επιπλέον, είναι κρίσιμο οι επενδύσεις να προσανατολιστούν σε βιώσιμες πρακτικές, ενώ η ανάπτυξη γαλάζιων δεξιοτήτων είναι ζωτικής σημασίας για τη δημιουργία και την πλήρωση νέων θέσεων εργασίας και την υποστήριξη των τεχνολογιών αιχμής. Για τον σκοπό αυτόν, δράσεις όπως η Θαλάσσια Συμμαχία για την προώθηση της Ευρωπαϊκής Γαλάζιας Οικονομίας μέσω μιας Στρατηγικής Δεξιοτήτων Θαλάσσιας Τεχνολογίας (MATES ) είναι απαραίτητες προκειμένου να διαμορφωθούν στρατηγικές ανάπτυξης δεξιοτήτων, ώστε να γεφυρωθεί το κενό που υπάρχει ανάμεσα σε ζητούμενες και στις διαθέσιμες δεξιότητες, κυρίως στον ναυπηγικό κλάδο και στον τομέα των υπεράκτιων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Κλείνοντας, θα ήθελα να υπενθυμίσω ότι οι ωκεανοί και οι θάλασσες αποτελούν κοινό αγαθό και είναι ζωτικής σημασίας για όλους μας. Ωστόσο, για να διασφαλίσουμε τη βιωσιμότητά τους και να αποφευχθεί η υπερεκμετάλλευσή τους, απαιτούνται σαφείς κανόνες και συνεργασία σε διεθνές επίπεδο. Μέσα από το θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό, τη συμμετοχή των πολιτών, την περιφερειακή συνεργασία και την προώθηση της ασφάλειας στη θάλασσα, μπορούμε να εξισορροπήσουμε την οικονομική ανάπτυξη με την προστασία του περιβάλλοντος. Αυτή η προσπάθεια δεν σταματά στα σύνορά μας, αλλά πρέπει να επεκταθεί παγκοσμίως, ενισχύοντας την παγκόσμια συνεργασία και προάγοντας βιώσιμες πρακτικές".