Τι σημαίνει Διανοητική, Πνευματική και Βιομηχανική Ιδιοκτησία

Διανοητική ιδιοκτησία είναι το άυλο αποκλειστικό δικαίωμα του δημιουργού που προκύπτει από τις δημιουργίες της διανόησης («έργα του νου») που μπορούν να αξιοποιηθούν εμπορικά, όπως τα έργα λόγου και τέχνης, οι εφευρέσεις, τα βιομηχανικά σχέδια, τα εμπορικά σήματα, αλλά και οι εφαρμογές λογισμικού. Η προστασία των εν λόγω δικαιωμάτων παρέχει, επί της ουσίας, στον δικαιούχο την πλήρη εξουσία διάθεσης της ιδιοκτησίας του και απαγόρευσης εκμετάλλευσής της από τρίτους, χωρίς τη συναίνεσή του.

Στη διεθνή ορολογία έχει επικρατήσει η χρήση του ευρύτερου όρου «Διανοητική Ιδιοκτησία» (“Intellectual Property”) ως έννοια που περιλαμβάνει από κοινού την πνευματική ιδιοκτησία, σε ό,τι αφορά την προστασία του «έργου» και τη βιομηχανική ιδιοκτησία, όσον αφορά την προστασία του περιουσιακού στοιχείου διανοίας, όπως ενδεικτικά το εμπορικό σήμα, το βιομηχανικό σχέδιο ή η εφεύρεση.

Στην Ελλάδα, η έννοια της διανοητικής ιδιοκτησίας είχε την τύχη να οριστεί ρητά και να καθιερωθεί νομοθετικά με τη διάταξη του άρθρου 8 παρ. 18 του ν. 2557/1997, σύμφωνα με την οποία «ο διεθνής όρος “ propriété intellectuelle”/ “intellectual property” αποδίδεται στην ελληνική γλώσσα με τον όρο «διανοητική ιδιοκτησία» και περιλαμβάνει, τόσο την πνευματική ιδιοκτησία (“propriété litteraire et artistique”/ “droit d` auteur”/ “copyright”) και τα συγγενικά δικαιώματα, όσο και τη βιομηχανική ιδιοκτησία (“propriété industrielle”/ “industrial property”), όπως εφευρέσεις και σήματα». Τα δικαιώματα της διανοητικής ιδιοκτησίας, επομένως, διακρίνονται και διαφοροποιούνται ανάλογα με το είδος του δημιουργήματος και τον τρόπο αξιοποίησής τους. Έτσι, τα έργα του λόγου, της τέχνης και της επιστήμης, με επίκεντρο τα ηθικά και περιουσιακά συμφέροντα του δημιουργού αποτελούν αντικείμενο προστασίας του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας, ενώ τα δημιουργήματα της τεχνικής και της επιχειρηματικής προσπάθειας και κυρίως της οικονομικής εκμετάλλευσης αυτών αποτελούν αντικείμενο προστασίας του δικαίου της βιομηχανικής ιδιοκτησίας. Ωστόσο, η άυλη φύση των αντικειμένων αυτών τα συνδέει στον ενιαίο κλάδο δικαίου, εκείνο της «διανοητικής ιδιοκτησίας».

Η βιομηχανική ιδιοκτησία αποτελεί το σύνολο των ρυθμίσεων που προστατεύουν άυλες αξίες προοριζόμενες προς οικονομική εκμετάλλευση, χορηγώντας αποκλειστικό δικαίωμα, όπως δικαίωμα σε τεχνικές επινοήσεις, σε αισθητικές δημιουργίες και σε διακριτικά γνωρίσματα. Το δικαίωμα αυτό είναι μονοπωλιακό οικονομικό προνόμιο, το οποίο αναλύεται στην εξουσία του παράγειν, του εμπορεύεσθαι κατ’ αποκλειστικότητα και του αποκλεισμού των τρίτων από την καθ΄ οιονδήποτε τρόπο εκμετάλλευσή του, χωρίς την συναίνεση του δικαιούχου. Η απόκτηση του δικαιώματος βιομηχανικής ιδιοκτησίας επέρχεται με τη χορήγηση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας τα οποία χορηγούνται για εφευρέσεις, επινοήματα, μεθόδους, επιτεύγματα, εφόσον είναι νέα, εμπεριέχουν εφευρετική δραστηριότητα και επιδέχονται βιομηχανικής εφαρμογής. Συγκεκριμένα, η βιομηχανική ιδιοκτησία περιλαμβάνει α) τις τεχνικές επινοήσεις, όπως τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας (εφευρέσεις), τα υποδείγματα χρησιμότητας, τα δικαιώματα επί φυτικών ποικιλιών και τις τοπογραφίες προϊόντων ημιαγωγών, β) τις αισθητικές δημιουργίες, όπως τα βιομηχανικά σχέδια και υποδείγματα, γ) τα διακριτικά σημεία, όπως τα εμπορικά σήματα, τα διακριτικά γνωρίσματα, την επωνυμία, τον διακριτικό τίτλο, τα ονόματα χώρου (domain names), τις γεωγραφικές ενδείξεις προέλευσης ή τις ονομασίες προέλευσης, και δ) την τεχνογνωσία και τα εμπορικά απόρρητα (“trade secrets”).

Τα δικαιώματα βιομηχανικής ιδιοκτησίας έχουν ορισμένη χρονική ισχύ (π.χ. 20 έτη) και προϋποθέτουν την περιοδική καταβολή τελών. Η κατοχύρωσή τους επέρχεται με την καταχώρισή τους στο αρμόδιο εθνικό ή υπερεθνικό οργανισμό. Στην Ελλάδα, αρμόδια αρχή είναι ο Οργανισμός Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (ΟΒΙ), η λειτουργία του οποίου ρυθμίζεται στον ν. 1733/1987, ως ισχύει.

photo credits: European Union Intellectual Property Office

Η πνευματική ιδιοκτησία (copyright) είναι το απόλυτο και αποκλειστικό δικαίωμα που η έννομη τάξη αποδίδει στο δημιουργό ενός έργου του νου πάνω στο έργο αυτό, δηλαδή το δικαίωμα εκείνο που δίνει στο δημιουργό τη δυνατότητα να ελέγχει τη χρήση του έργου του. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για το δικαίωμα εκμετάλλευσης του έργου (περιουσιακό δικαίωμα) και το δικαίωμα προστασίας του προσωπικού δεσμού του δημιουργού προς το έργο του (ηθικό δικαίωμα), εφόσον, όμως, αυτό είναι πρωτότυπο. Απαραίτητη προϋπόθεση, δηλαδή, για την προστασία του έργου είναι η πρωτοτυπία, χωρίς, ωστόσο, αυτή να ταυτίζεται με την καινοτομία, που είναι προϋπόθεση για τα δικαιώματα της βιομηχανικής ιδιοκτησίας.

Επί της ουσίας, η πνευματική ιδιοκτησία, όπως ρητά προβλέπεται και στον ν. 2121/1993, ως ισχύει, προστατεύει κάθε πρωτότυπο πνευματικό δημιούργημα λόγου, τέχνης ή επιστήμης, που εκφράζεται με οποιαδήποτε μορφή και τα συγγενικά δικαιώματα, όπως ενδεικτικά τα γραπτά ή προφορικά κείμενα, οι μουσικές συνθέσεις, τα θεατρικά έργα, οι χορογραφίες, τα έργα εικαστικών τεχνών, περιλαμβανομένων των αρχιτεκτονικών έργων και των φωτογραφιών, οι χάρτες, τα τρισδιάστατα έργα γεωγραφίας και αρχιτεκτονικής, οι μεταφράσεις και οι κάθε είδους μετατροπές έργων ή εκφράσεων της λαϊκής παράδοσης, οι βάσεις δεδομένων (databases), καθώς και τα προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών, εφόσον η επιλογή ή η διευθέτηση του περιεχομένου τους είναι πρωτότυπη.

Το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας αποκτάται αυτοδικαίως, χωρίς να απαιτείται κατάθεσή του και διαρκεί όσο η ζωή του δημιουργού πλέον 70 έτη.