Οι παγίδες της βιωματικής εκπαίδευσης... και πώς μια εκπαιδευόμενη μου δίδαξε την εμπιστοσύνη

Εδώ βρίσκεται η πρώτη σημαντική παγίδα. Άλλο βιωματική εκπαίδευση, άλλο διοργάνωση εκδηλώσεων, άλλο βιωματικές δραστηριότητες. Οι περισσότεροι στο χώρο θα σου υποσχεθούν βιωματική εκπαίδευση αλλά αυτό που θα κάνουν να ανοίξουν χώρο για ένα - πολύ ενδιαφέρον ίσως- event, για μια ομάδα βιωματικών δραστηριοτήτων χωρίς την λεπτομερή επεξεργασία και αναπλαισίωση που απαιτεί η εκπαίδευση.

Γιατί; Γιατί πέρα από τυπικούς ορισμούς και «ακαδημαϊσμούς» η βιωματική εκπαίδευση ενηλίκων σημαίνει 2 πράγματα:

• ώθηση του εκπαιδευομένου έξω από τη ζώνη ασφάλειας δηλαδή από το αισθάνομαι ασφαλής στο να αισθάνομαι άβολα, να δοκιμάζω εμπειρίες που με ξεβολεύουν και
• να βρω τρόπους να μπαίνω εθελοντικά σε μια διαδικασία που με καλεί να αλλάξω νοοτροπία. Οι περισσότεροι επικεντρώνονται στο πρώτο ή ακόμη σε απλές διαδραστικές ασκήσεις που ούτε κατά διάνοια δεν αποκαλούνται βιωματική εκπαίδευση.

Για να γίνουν ΚΑΙ τα δύο χρειάζεται χρόνος και τεχνογνωσία. Έτσι, βραχυπρόθεσμες παρεμβάσεις και δραστηριότητες που δημιουργούν εντυπωσιασμό που εύκολα εξανεμίζεται, δεν μπορούν να θεωρηθούν βιωματική εκπαίδευση.

Επίσης, υπάρχουν δύο σημαντικές προϋποθέσεις για να μιλάμε για βιωματική εκπαίδευση.

• Πρώτον: o εκπαιδευτής χρειάζεται να διαθέτει πολύ καλό επίπεδο αυτογνωσίας καθώς και γνώσεις για το ψυχολογικό υπόβαθρο γενικότερα. Δεν είναι απαραίτητο να είναι ψυχολόγος με άδεια, αλλά χρειάζεται να είναι καλά εκπαιδευμένος και γνώστης ψυχολογίας.
• Δεύτερον: Ανοιχτή κουλτούρα εμπιστοσύνης στην επιχείρηση που δέχεται την εκπαίδευση. Αυτό θα της επιτρέψει αποτελεσματικά να αφομοιώσει τα όσα προσφέρει η βιωματική εκπαίδευση.

Στο τελευταίο παγκόσμιο συνέδριο βιωματικών εκπαιδευτών που συμμετείχα εκπροσωπώντας τη χώρα τονίστηκε η σημασία της «καταχρηστικής προώθησης» της βιωματικής εκπαίδευσης (της απειλής δηλαδή να είναι μόνο κατ` όνομα βιωματική η εκπαίδευση) και της δημιουργίας του αναγκαίου πλαισίου πιστοποίησης που όπως κατανοούμε είμαι υπέρμαχος.

Στη πράξη, αυτό που προωθεί κυρίως η βιωματική εκπαίδευση είναι η εμπιστοσύνη. Η εμπιστοσύνη στις επιχειρήσεις είναι η πιο πολύτιμη και ίσως η πιο παραγνωρισμένη αξία. Είναι ο πυρήνας της Σύνδεσης τόσο εσωτερικά, μεταξύ των εργαζομένων, όσο και εξωτερικά, με τους πελάτες. Είναι η εγγύηση του «αποθέματος καλής θέλησης», της πίστης δηλαδή που παραμένει ζωντανή ακόμα κι αν η επιχείρηση περνά κρίση. Οι περισσότεροι μιλούν για εμπιστοσύνη αλλά είναι ελάχιστοι αυτοί που την εφαρμόζουν.

Ο πιο αποτελεσματικός, ίσως, τρόπος για να διαγνώσεις την εμπιστοσύνη σε μια επαγγελματική ομάδα είναι οι βιωματικές ασκήσεις. Αυτές τις κάνουν πολλοί εκπαιδευτές. Η τέχνη όμως βρίσκεται στη βιωματική εκπαίδευση, στο πως ο εκπαιδευτής θα χρησιμοποιήσει σοφά τα ευρήματα της εκπαίδευσης αυτής για ανατροφοδότηση και για περαιτέρω άνοιγμα των συμμετεχόντων στην μάθηση και στην ενδυνάμωση.

Μια μεγάλη κατηγορία αυτών των ασκήσεων είναι «οι τυφλές ασκήσεις», αυτές που γίνονται με «κλειστά μάτια» όπου πρέπει να κάνεις πχ μια δύσκολη διαδρομή με τα δικά σου μάτια κλειστά, χρησιμοποιώντας τα μάτια κάποιου άλλου. Συνήθως, κι αυτό είναι φυσικό, στην αρχή οι άνθρωποι νοιώθουν άβολα αλλά με τα σωστή καθοδήγηση και την κουλτούρα του παιχνιδιού λύνονται και κάνουν θαύματα. Μια άλλη κατηγορία είναι οι ασκήσεις του «κενού», όπου οι συμμετέχοντες πρέπει να αφήσουν το βάρος τους σε κάποιον άλλον ή σε μια κατάσταση, να βιώσουν δηλαδή ένα κενό «ελέγχου».

Μετά τις ασκήσεις και καθώς η εκπαίδευση προχωράει έρχονται στην επιφάνεια ιστορίες που αλλάζουν νοοτροπίες. Όπως η παρακάτω:

Η Αλίκη (το όνομα, φυσικά, δεν είναι πραγματικό), γραμματέας γενικού διευθυντή στην πολυεθνική επιχείρηση που έκανε την εκπαίδευση, είχε μεγάλη εμπειρία στη θέση αλλά ήταν λιγότερο από ένα χρόνο στην συγκεκριμένη εταιρία και ομάδα. Εργατική και συνεργατική φαινόταν μονίμως κουρασμένη. Στην άσκηση, δυσκολευόταν να κλείσει τα μάτια της με την κορδέλα που χρησιμοποιούμε συνήθως. Οι ασκήσεις αυτές είναι και πρέπει να είναι πάντα εθελοντικές γι' αυτό της είπα ότι ήταν επιλογή της και ότι μπορούσε να βγει από την ομάδα και να την παρακολουθεί. Είχα ήδη παρατηρήσει τις καλές και υποστηρικτικές σχέσεις που είχε με τους συναδέλφους της και δεν έκανα λάθος. Πολύ μαλακά αλλά καταλυτικά της έδωσαν το μήνυμα που είναι και το ζητούμενο «μην φοβάσαι… εγώ είμαι εδώ σε κρατάω».

Έτσι η Αλίκη, φόρεσε την κορδέλα και έκανε την άσκηση, τρέμοντας σχεδόν αλλά απολαμβάνοντας και την φροντίδα των συναδέλφων της. Όταν κάτσαμε στο τέλος στον κύκλο για να μοιραστούμε τις εμπειρίες μας από την άσκηση, περισσότερο από όλους ανυπομονούσα για το τι θα έλεγε η Αλίκη. Μας κοίταξε συγκινημένη και μας είπε «ποτέ δεν πίστευα ότι θα έλεγα αυτό που ούτε οι φίλοι μου καλά καλά δεν ξέρουν».

Στην συνέχεια μας αποκάλυψε πως εδώ και τρία χρόνια ένοιωθε πανικό με το σκοτάδι και δε μπορούσε να κοιμηθεί τη νύχτα. Ο λόγος; περίπου πριν από τέσσερα χρόνια είχε καταπλακωθεί σε κάτι χαλάσματα από έναν μεγάλο σεισμό σε κάποιο μέρος της Ελλάδας. Σώθηκε αλλά έμεινε αρκετές ώρες στα χαλάσματα και της έμεινε ο τρόμος του σκοταδιού, Έπαιρνε βοήθεια από έναν ψυχολόγο αλλά το πρόβλημα επέμενε. Ο μόνος που το ήξερε ήταν ο διευθυντής της ο οποίος «παίζει» να ήταν πιο συγκινημένος κι από την Αλίκη. «Περίμενα μια ευκαιρία» μας είπε «να τολμήσω να προχωρήσω στη ζωή μου και κατάλαβα πως σήμερα ήταν η ώρα να εμπιστευτώ»

Την αγκαλιάσαμε όλοι.

Δεν θα μπορούσε να το πει καλύτερα. Το παν είναι να καταλάβεις πότε είναι η κρίσιμη στιγμή. Και να αναλάβεις δράση χωρίς το φόβο του κενού. Να εμπιστευτείς εσένα. Και στους άλλους. Που «σε κρατάνε, να μην φοβάσαι». Αυτός θα μπορούσε να είναι ο ορισμός της εμπιστοσύνης.

Κι αυτή είναι η ιστορία που διάλεξα να μοιραστώ μαζί σας σήμερα μαζί με τις παγίδες της βιωματικής εκπαίδευσης...