Πολλοί έχουμε ακούσει για συστήματα «έξυπνου φωτισμού». Τί είναι όμως ο έξυπνος φωτισμός; Είναι φιλοπεριβαλλοντικός; Μιλήσαμε με τον κ. Λάμπρο Δούλο, Αν. Καθηγητή στη Σχολή Εφαρμοσμένων Τεχνών και Βιώσιμου Σχεδιασμού του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου, ο οποίος διαφώτισε όλες τις απορίες μας.
Εφαρμογές σε πόλεις
Ο έξυπνος φωτισμός πόλεων στην Ελλάδα, μας λέει ο κ. Δούλος, έχει ταυτιστεί με την ασύρματη επικοινωνία των φωτιστικών σωμάτων, με την απομακρυσμένη καταγραφή της κατανάλωσης ρεύματος, με την ανίχνευση βλαβών, με τη χρήση κάποιων αισθητήρων που «κουμπώνουν» συμπληρωματικά στο σύστημα φωτισμού, όπως αισθητήρες καιρού, ποιότητας αέρα κ.ά.
Από μόνα τους όμως αυτά τα συστήματα δεν αποτελούν επιβεβαίωση ότι ο φωτισμός μας είναι απαραίτητα και έξυπνος. «Ένα σύστημα μπορεί να είναι έξυπνο μόνο όταν μπορεί να προσαρμόζεται αυτόματα στις ανάγκες φωτισμού και να λαμβάνει από μόνο του τις ορθές αποφάσεις για την εύρυθμη λειτουργία του», λέει ο κ. Δούλος.
«Στην Ελλάδα έχει γίνει προσπάθεια εδώ και αρκετά χρόνια να εφαρμοστούν έξυπνα συστήματα φωτισμού σε κλίμακα δήμου, με ορισμένες από τις παραπάνω λειτουργίες, αλλά δυστυχώς έχουν παραμείνει ανενεργά γιατί δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν στα προσδοκώμενα αποτελέσματα όπως για παράδειγμα τη ρύθμιση των φωτιστικών σωμάτων σε χαμηλότερες στάθμες φωτισμού κατά τη διάρκεια της νύχτας για επιπλέον εξοικονόμηση ενέργειας. Με λίγα λόγια υπάρχουν ακόμα αρκετές παθογένειες που θα πρέπει να ξεπεραστούν».
Το εντυπωσιακό παράδειγμα της Κύθνου
Οι πιο απλές εφαρμογές όπως, η δυνατότητα διαχείρισης, η παρακολούθηση της κατανάλωσης και η αναγνώριση βλαβών εφαρμόζονται σε επίπεδο πόλεων από δήμους εδώ και αρκετά χρόνια. Τοπικά μπορεί να εντοπιστούν και πιο ανεπτυγμένες εφαρμογές έξυπνου φωτισμού σε μορφή πιλοτικών έργων, όπως η ρύθμιση της στάθμης φωτισμού σε πιλοτικούς κόμβους αυτοκινητόδρομων, ανάλογα με τη κυκλοφορία των οχημάτων.
Ίσως η πιο ενδιαφέρουσα εφαρμογή έξυπνου φωτισμού, υλοποιήθηκε στο νησί της Κύθνου για το έργο «Κύθνος έξυπνο νησί» από το Δίκτυο Αειφόρων Νήσων «Δάφνη», μας λέει ο κ. Δούλος. Πρόκειται για ένα εξαιρετικό παράδειγμα συμμετοχικού σχεδιασμού, όπου το πιο ωφέλιμο σενάριο εφαρμόστηκε με τη σύμφωνη γνώμη των μόνιμων κατοίκων.
Ο κ. Λάμπρος Δούλος, Αν. Καθηγητής στη Σχολή Εφαρμοσμένων Τεχνών και Βιώσιμου Σχεδιασμού του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου
«Στα σενάρια του έξυπνου φωτισμού, εξετάστηκαν η αυτόματη ρύθμιση της φωτεινής ροής, η δυνατότητα ρύθμισης του δημοτικού φωτισμού από τους ίδιους τους κατοίκους από το κινητό τους, η χρήση αισθητήρων παρουσίας στα καλντερίμια με ταυτόχρονη επικοινωνία των γειτονικών φωτιστικών σωμάτων, ώστε ο φωτισμός να ακολουθεί τον πεζό στην διαδρομή του (η ανίχνευση του πεζού από ένα φωτιστικό έδινε σήμα στο επόμενο να αυξηθεί η φωτεινή ροή του) και πολλά άλλα».
Επιχειρήσεις και έξυπνος φωτισμός
Οι επιχειρήσεις έχουν τη δυνατότητα να εφαρμόζουν ευκολότερα και γρηγορότερα τις εφαρμογές του έξυπνου φωτισμού, μας λέει ο κ. Δούλος. Υπάρχουν ήδη επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν συστήματα έξυπνου φωτισμού στους εξωτερικούς χώρους όπως ξενοδοχεία, εταιρείες εστίασης, διασκέδασης κλπ. «Βέβαια ο στόχος χρήσης του έξυπνου φωτισμού από τις επιχειρήσεις είναι διαφορετικός. Εκτός από τη δημιουργία ασφάλειας και τη δυνατότητα εξοικονόμησης ενέργειας, ο έξυπνος φωτισμός στοχεύει και στον εντυπωσιασμό, τονίζει ο κ. Δούλος.
«Η έλλειψη γνώσεων στο αντικείμενο του φωτισμού και η αδιαφορία στην τήρηση των κανονισμών δημιουργούν υπερβολές. Αν κάποιος λάβει υπόψη του τον κτιριακό τομέα, θα παρατηρήσει την υπερίσχυση των συστημάτων έξυπνου φωτισμού από τις επιχειρήσεις, τονίζει ο κ. Δούλος. Γενικά η χρήση του έξυπνου φωτισμού έχει ξεκινήσει από το εσωτερικό του κτιριακού περιβάλλοντος εδώ και πολλές δεκαετίες πριν την έλευση των LED. Πλέον, έχει ώριμες εφαρμογές και για αυτό το λόγο η Ε.Ε. έχει δημιουργήσει δείκτες «εξυπνάδας» των κτιρίων (Δείκτης S.R.I., Smart Readiness Indicator) σε σχέση με το φωτισμό των πόλεων».
Παρά τις συνεχείς βελτιώσεις στην ενεργειακή απόδοση του φωτισμού λόγω της χρήσης LED, η αυξανόμενη χρήση του φωτισμού αύξησε τη συνολική κατανάλωση ενέργειας το 2022. (Πηγή: https://www.iea.org/energy-system/buildings/lighting)
Τι γίνεται στο εξωτερικό;
Η Ελλάδα δεν έχει να ζηλέψει σε τίποτα το εξωτερικό, αναφέρει ο κ. Δούλος. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί ο έξυπνος φωτισμός του ιστορικού συγκροτήματος του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, επί της οδού Πατησίων. Όλα τα φωτιστικά, τόσο του λειτουργικού όσο και του φωτισμού ανάδειξης, επικοινωνούν ασύρματα μεταξύ τους. Ο λειτουργικός φωτισμός έχει ρυθμιστεί κατάλληλα ώστε τα επίπεδα του να μεταβάλλονται σε χαμηλότερες στάθμες φωτισμού κατά τη διάρκεια της νύχτας αλλά και να είναι εύκολα διαχειρίσιμος από τους φύλακες μέσω του κινητού τους σε περίπτωση ανάγκης. Ο φωτισμός ανάδειξης έχει προγραμματιστεί να έχει διαφορετικά σενάρια φωτισμού όχι μόνο κατά τη διάρκεια της νύκτας αλλά και ανάλογα την ημέρα της εβδομάδας σεβόμενος το περιβάλλον αλλά και την νέα τεχνική οδηγία φωτισμού (Τ.Ο.Τ.Ε.Ε. 20701-7/2021"Τεχνητός και φυσικός φωτισμός κτιρίων").
Έξυπνος φωτισμός του ιστορικού συγκροτήματος του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, επί της οδού Πατησίων.
Βασικό καθημερινό σενάριο στο 80% της μέγιστης απόδοσης φωτισμού από τη δύση του ηλίου έως τις 23:00.
Βασικό καθημερινό σενάριο 25% της μέγιστης απόδοσης φωτισμού από 23:00 έως 1:00. Μετά τις 1:00 το σύστημα φωτισμού απενεργοποιείται.
Το συγκεκριμένο σενάριο περιλαμβάνει μόνο τον φωτισμό της κύριας άνω μαρκίζας, των περιστυλίων και του μνημείου αντίστασης από τη 1:00 έως την ανατολή του ηλίου (25%) και μόνο για τα Σαββατοκύριακα.
Ο έξυπνος φωτισμός είναι οικονομικός;
Στην Ελλάδα οι εφαρμογές του έξυπνου φωτισμού που επιλέγονται είναι σε ευρεία κλίμακα, οριζόντια και χωρίς να πραγματοποιείται ανάλυση των πραγματικών αναγκών. Έτσι σε αρκετές περιπτώσεις έχουν καταναλωθεί υπέρογκα ποσά, σε αχρείαστες εφαρμογές, χωρίς πραγματικό όφελος.
Φωτισμός και υγεία
Και ο «καλός» και ο κακός φωτισμός επηρεάζουν την υγεία μας, μας λέει ο κ. Δούλος. «Τα κριτήρια ενός καλού φωτισμού είναι τελείως διαφορετικά για την υγεία του ανθρώπου από τα αισθητικά κριτήρια. Αυτή τη διαφορά την αγνοούν οι περισσότεροι μελετητές φωτισμού. Οι παράμετροι που επηρεάζουν την υγεία του ανθρώπου δεν γίνονται άμεσα αντιληπτοί από το μάτι μας. Δυστυχώς, δεν υπάρχει παιδεία και εκπαίδευση στην αγορά του φωτισμού, καθώς οι εμπορικές εταιρείες πραγματοποιούν τις μελέτες φωτισμού με γνώμονα το κέρδος. Έτσι παρουσιάζονται γνωστά έργα φωτισμού είτε από εταιρείες είτε από μελετητές ως καλά παραδείγματα, ενώ στην πραγματικότητα είτε είναι βλαβερά για την ανθρώπινη υγεία, είτε για το περιβάλλον αν συζητάμε για τον εξωτερικό χώρο», αναφέρει ο κ. Δούλος.
Έξυπνος φωτισμός και φωτορύπανση
Ολιστική λύση στην καταπολέμηση της φωτορύπανσης δίνει μόνο ο σωστός σχεδιασμός και η τήρηση των κανονισμών. Αυτό δεν είναι πάντα εύκολο και προϋποθέτει τις κατάλληλες γνώσεις φωτισμού από ειδικούς φωτισμού και όχι απλά μελετητές φωτισμού. Εδώ αξίζει να σημειωθεί και μια κακή πρακτική στην Ελλάδα. Πραγματοποιούνται μελέτες φωτισμού σε περιοχές Natura όπως στην περιοχή της Μονεμβασιάς, και ενώ δεν θα έπρεπε να φωτίζεται λόγω σχετικής νομοθεσίας, αυτό παρακάμπτεται. Με πρόφαση την εφαρμογή ενός έξυπνου συστήματος φωτισμού, φωτίζονται περιοχές που δεν θα έπρεπε να φωτίζονται κανονικά. Δηλαδή ο έξυπνος φωτισμός δρα ως δούρειος ίππος.
Φωτισμός και κλιματική αλλαγή
Ο φωτισμός συνεχίζει να επηρεάζει αρνητικά το περιβάλλον. Η άγνοια, η υπερκατανάλωση και η μη τήρηση των ορίων φωτισμού είναι βασικές αιτίες της αύξησης αυτής. Και παρόλα αυτά, υπάρχουν έργα στην Ελλάδα που με πρόσχημα τη χρήση ηλιακών φωτιστικών, θα φωτίσουν περιοχές οι οποίες δεν χρειάζονται φωτισμό, δημιουργώντας τετελεσμένα χωρίς άδειες και κατάλληλες μελέτες.
Οι πόλεις του μέλλοντος
Είναι δύσκολο να φανταστούμε μια περιοχή με τέλειες συνθήκες φωτισμού. Μπορεί μελλοντικά να καταφέρουμε να σχεδιάζουμε ιδεατά τον δημόσιο φωτισμό, αλλά δυστυχώς είναι δύσκολο να φανταστούμε ακόμα πως ο ιδιωτικός φωτισμός (οικείες, επιχειρήσεις, ξενοδοχεία κ.λπ.) θα ακολουθήσει ομοιόμορφα ένα συνετό γενικό σχέδιο φωτισμού πόλης. Δεν υπάρχει η κατάλληλη παιδεία από τους πολίτες ακόμα, αφού δεν ενημερώνονται καταλλήλως. Παρόλα αυτά γίνονται προσπάθειες μέσω καλών παραδειγμάτων, σε περιορισμένη κλίμακα ακόμα.
Το Διεθνές Πάρκο Σκοτεινού Ουρανού στην Κεφαλλονιά
Εκτός από το νησί της Κύθνου και την ενημέρωση των κατοίκων του, αντίστοιχο έργο πραγματοποιείται μέσω της ανακήρυξης του Εθνικού Δρυμού Αίνου ως «Διεθνές Πάρκο Σκοτεινού Ουρανού» (International Dark Sky Park) στο νησί της Κεφαλλονιάς.
Στην Κεφαλλονιά η περιοχή του Εθνικού Δρυμού Αίνου διαθέτει εξαιρετική ποιότητα νυχτερινού ουρανού και το νυχτερινό του περιβάλλον προστατεύεται ειδικά για την επιστημονική, φυσική, εκπαιδευτική, πολιτιστική κληρονομιά και αναψυχή. Είναι το πρώτο, και ως τώρα μοναδικό, Διεθνές Πάρκο Σκοτεινού Ουρανού που ανακηρύχθηκε επίσημα στην Ελλάδα από την International Dark-Sky Association. Στα πλαίσια αυτού του έργου είχαμε τη στήριξη όλων των όμορων Δήμων, αφού οι κάτοικοι έχουν κατανοήσει την αξία του έναστρου ουρανού κατά τη διάρκεια της νύχτας (https://aenosdarkskypark.gr/). Ευελπιστούμε να ακολουθήσουν και άλλες περιοχές για να οραματιστούμε συντομότερα τις πόλεις του αύριο με τον κατάλληλο φωτισμό.
Σχόλια