Τα κυδώνια, η αρχαία Ελλάδα και η ιστορία της μαρμελάδας

Και μερικά κυδώνια είναι που θα μας βοηθήσουν να ξετυλίξουμε μια γευστική ιστορία και τη γλυκιά γαστρονομική παράδοση που εν τέλει εκτείνεται πολύ βαθύτερα στο χρόνο αλλά και πολύ εγγύτερα, γεωγραφικά μιλώντας.

Τα χρυσά μήλα, η Κρήτη και το “μελίμηλον”

Πηγαίνοντας πίσω στον χρόνο, φτάνουμε μέχρι την αρχαία Ελλάδα και την γοητευτική ιστορίας της Κυδωνιάς. Η κυδωνία ήταν σημαντική πόλη-κράτος στην βoρειοδυτική ακτή της Κρήτης, και για να είμαστε πιο απλοί και σαφείς μιλάμε για το σημείο όπου σήμερα είναι κτισμένη η πόλη των Χανίων.

Σύμφωνα με τις ανασκαφές η περιοχή ήταν κατοικημένη από τη Νεολιθική εποχή. Η πόλη αποτέλεσε μετά τη Μινωική εποχή μια σημαντική πόλη-κράτος. Ενώ στην κλασική μυθολογία, η Κυδωνία ιδρύθηκε από τον Βασιλιά Κύδωνα, γιου του Ερμή ή του Απόλλωνα και της Ακακαλλίδας, κόρης του Βασιλιά Μίνωα. Και το όνομα της πόλης αναγράφεται σε πινακίδες Γραμμικής Β από την Κνωσό ku–do–ni–ja. Τέλος και ο Όμηρος αναφέρει τους Κύδωνες σαν μία από τις πέντε Κρητικές φυλές. (Οδύσσεια 13, 292, 19, 176).

Το δέντρο λοιπόν φαίνεται να έχει πάρει την επιστημονική του ονομασία Cydonia oblonga από αυτή την πόλη, όπου οι αρχαίοι βοτανολόγοι καλλιεργούσαν κυδωνιές εξαιρετικά υψηλής ποιότητας.

Η μαρμελάδα από την αρχαιότητα έως σήμερα

Οι πρόγονοί μας έφτιαχναν το λεγόμενο μελίμηλον. Σιγοέβραζαν κυδώνια με μέλι και έφτιάχναν έναν πολτό, το «μελίμηλον». Έτσι είχαν την δυνατότητα να τα διατηρήσουν για καιρό με τα μέσα που τότε διέθεταν. Καθώς το μείγμα κρύωνε άρχιζε να πήζει και ανακαλύφθηκε η πηκτίνη, ο πρόγονος δηλαδή της ουσίας που μοιάζει με τη ζελατίνη, μια τεχνική που ύστερα προχώρησαν οι Ρωμαίοι.

Έτσι συντηρούσαν τα φρούτα για μεγάλο χρονικό διάστημα, αλλά ιδιαίτερα στα κυδώνια προσέθεταν κρασί πριν το μέλι ώστε να γίνει πιο αποτελεσματική η όλη διαδικασία. Η “πρώιμη” μαρμελάδα, το δικό μας γνωστό ως κυδωνόπαστο, υιοθετήθηκε κι από τους Ρωμαίους, οι οποίοι την ονόμασαν melimelum.

Το όνομα αποτελείται από τις λέξεις μέλι και μήλον και δεν είναι για να μπερδευόμαστε αφού οι αρχαίοι ημών πρόγονοι ονόμαζαν «μήλα» γενικώς και αδιακρίτως φρούτα όπως τα κυδώνια, τα μήλα, τα ροδάκινα, τα βερίκοκα και τα κίτρα. Αλλά ιδιαίτερα το κυδώνι ήταν γνωστό ως «χρυσό μήλο» και συμβόλιζε τη γονιμότητα, τον έρωτα και την ευζωία στην αρχαία Ελλάδα. Επιπροσθέτως και η πορτογαλική λέξη «marmelo» σημαίνει «κυδώνι».

Φυσικό, άρχισαν να παρουσιάζονται και παραλλαγές στην αρχική συνταγή, στην Αγγλία χρησιμοποιούσαν πορτοκάλια και λεμόνια και στη Σκωτία, εμφανίστηκε το πρώτο εργοστάσιο μαρμελάδας και η σημερινή, γνωστή πιο υδαρής μορφή της μαρμελάδας.

Σε κάθε περίπτωση η μαρμελάδα φαίνεται να εξελίχτηκε στη σημερινή της μορφή κατά τον 17ο αιώνα όπου η λέξη «μελίμηλον – melimelum» χάθηκε από τις ευρωπαϊκές γλώσσες, για να κάνει ξανά την εμφάνισή της περί το 1500 στην πορτογαλική λέξη «marmelo». Στη γαλλική γλώσσα έγινε «marmelade» και στην αγγλική «marmalade».

Και για το τέλος μια ευγενική υπενθύμιση

Μια σημαντική στο χρόνο υπενθύμιση και στις μέρες μας που η λέξη βιωσιμότητα ηχεί σαν ένας όρος απαραίτητος, σαν ένα βέλος προς μια κατεύθυνση σωστή αν όχι απαραίτητη είναι ότι η μαρμελάδα, όπως όλα τα γλυκά που φτιάχνονται με φρούτα, ζάχαρη και νερό χρησιμεύει τόσο στη συντήρηση και στη μακροπρόθεσμη χρήση των φρούτων μετά το τέλος της καρποφορίας τους, όσο και στην κατανάλωση φρούτων τα οποία per se δεν μπορούν να φαγωθούν ωμά, όπως κυδώνι αλλά και στην κατανάλωση τμημάτων των φρούτων που φυσιολογικά τα πετάμε όπως τις φλούδες των εσπεριδοειδών.