Το δολάριο ως διεθνές αποθεματικό μέσο και η τάση απο-δολαριοποίησης

Σήμερα, η κεντρική θέση του δολαρίου ΗΠΑ στα διεθνή νομισματικά συστήματα είναι αδιαμφισβήτητη, αν και σε φθίνουσα πορεία, αφού αποτελεί το 59% των παγκόσμιων συναλλαγματικών αποθεμάτων, από 72% μετά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο. Το ευρώ αποτελεί το 20% των συναλλαγματικών αποθεμάτων, ενώ το υπόλοιπο 20% είναι σε λοιπά νομίσματα. Στο παρελθόν ορισμένες χώρες προσπάθησαν να μειώσουν την εξάρτησή τους από το δολάριο. Σήμερα, όμως, η κατάσταση είναι διαφορετική, αφού η αμφισβήτηση για την υπεροχή του δολαρίου είναι πιο διαδεδομένη, καλύπτοντας γεωγραφικά την Νοτιοανατολική Ασία, την Μέση Ανατολή και την Λατινική Αμερική. Επίσης, η απο-δολαριοποίηση έχει γίνει εργαλείο των πολιτικών και των στρατηγικών ορισμένων χωρών. Επί του παρόντος, όχι μόνο τα κράτη αλλά και οι επενδυτές έχουν επαναξιολογήσει τον ρόλο του δολαρίου στην παγκόσμια οικονομία και τις επιπτώσεις του στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα.

Το ερώτημα που ανακύπτει από τα παραπάνω είναι ποιοι είναι οι λόγοι που ερμηνεύουν την τάση απο-δολαριοποίησης;

• Πρώτον, ο ανταγωνισμός των ΗΠΑ με την Κίνα και οι επιπτώσεις από τον πόλεμο στην Ουκρανία έχουν πυροδοτήσει συζητήσεις για διαφοροποίηση από το δολάριο. Οι ΗΠΑ, η Ευρώπη και άλλες χώρες «πάγωσαν», περίπου, 300 δισ. δολάρια ρωσικών περιουσιακών στοιχείων μετά από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Μετά από την επιβολή κυρώσεων στην Ρωσία έχουν αυξηθεί οι ανησυχίες ότι οι ΗΠΑ χρησιμοποιούν την παγκόσμια κυριαρχία του δολαρίου, ώστε να πετύχουν τους στόχους της εξωτερικής πολιτικής τους. Εκτός από την Ρωσία, οι ΗΠΑ έχουν επιβάλει κυρώσεις σε 40 χώρες, περίπου. Επίσης, το δολάριο κυριαρχεί στις συναλλαγές μέσω του διεθνούς διατραπεζικού συστήματος Swift, με το ευρώ να έχει απωλέσει δυνάμεις, ενώ η Κίνα προωθεί το δικό της διεθνές διατραπεζικό σύστημα.
• Δεύτερον, τα μερίδια του δολαρίου στα διεθνή συναλλαγματικά αποθέματα, τους διεθνείς χρεωστικούς τίτλους και τα διασυνοριακά δάνεια είναι μεγαλύτερα από τα μερίδια των ΗΠΑ στο παγκόσμιο ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) και στο διεθνές εμπόριο. Όπως αναφέρουν οι Akinci et al. (“The Dollar’s Imperial Circle”, December 2022), παρατηρείται μία ασυμμετρία, καθώς η αμερικανική οικονομία συρρικνώνει το βάρος της, τόσο ως προς το μερίδιο στο παγκόσμιο ΑΕΠ, όσο και ως προς το μερίδιο στο παγκόσμιο εμπόριο. Ενδεικτικά, το μερίδιό της στο παγκόσμιο ΑΕΠ έχει μειωθεί από περίπου 45%, μετά από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, σε 25%, σήμερα. Παράλληλα, ο κυρίαρχος ρόλος του δολαρίου στις διεθνείς αγορές και η μεγάλη εξάρτηση πολλών οικονομιών από αυτό προκαλούν ανησυχίες σχετικά με την παγκόσμια χρηματοπιστωτική σταθερότητα.
• Τρίτον, τα ψηφιακά νομίσματα διαφόρων κεντρικών τραπεζών (CBDC) έχουν αναπτυχθεί και αναμένεται να βοηθήσουν στην επιτάχυνση των διασυνοριακών συναλλαγών. Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία (Atlantic Council, CBDC Tracker), περισσότερα από 130 κράτη διερευνούν τη δυνατότητα χρήσης ψηφιακών νομισμάτων και βρίσκονται σε στάδιο έρευνας ή ανάπτυξης, ενώ 11 κράτη έχουν προβεί στη δημιουργία ψηφιακών νομισμάτων. Τα CBDC μπορούν, ενδεχομένως, να μειώσουν την εξάρτηση των χωρών τους από το δολάριο. Η Κίνα, η Ινδία και η Νότια Αφρική είναι μεταξύ των χωρών αυτών.
• Τέταρτον, οι αυξανόμενες γεωπολιτικές προκλήσεις που δύναται να επηρεάσουν το δολάριο, ως κυρίαρχο νόμισμα του παγκόσμιου εμπορίου. Η διεύρυνση της ομάδας των BRICS, με την είσοδο άλλων πέντε νέων μελών (Αίγυπτος, Αιθιοπία, Ιράν, Σαουδική Αραβία και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα), ενισχύει τη συνεργασία μεταξύ των χωρών και αυξάνει την κοινωνικοοικονομική της δύναμη. Άλλωστε, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη (Banque de France, Bulletin 250, February 2024), η διευρυμένη σύμπραξη των μελών των BRICS αποτελεί το 46% του παγκόσμιου πληθυσμού και το 36% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Η χρήση εθνικών νομισμάτων στο εμπόριο μεταξύ των μελών, ή η εισαγωγή ενός ενιαίου εμπορικού νομίσματος ενδέχεται να επηρεάσουν την πρωτοκαθεδρία του δολαρίου.

Παρά το γεγονός ότι το μερίδιο του δολαρίου στα συναλλαγματικά αποθέματα των κεντρικών τραπεζών παγκοσμίως έχει μειωθεί διαχρονικά, εξακολουθεί να είναι κυρίαρχο. Οι πρόσφατες εξελίξεις και οι λόγοι που αναφέρθηκαν για να εξηγήσουν την τάση απο-δολαριοποίησης, δεν υποδηλώνουν επικείμενη απώλεια της κυριαρχίας του δολαρίου ΗΠΑ. Τούτο διότι κανένα εναλλακτικό νόμισμα δεν πληροί τα κριτήρια, επί του παρόντος, ώστε να πάρει τη θέση του ως αποθεματικό νόμισμα. Ωστόσο, λόγω της αυξανόμενης αναγνώρισης των οικονομικών και γεωπολιτικών κινδύνων η τάση προς περαιτέρω απο-δολαριοποίηση φαίνεται αναπόφευκτη. Σε αυτό το πλαίσιο, άλλα νομίσματα, όπως το ευρώ, μπορούν να επωφεληθούν από τη διαφοροποίηση που μπορεί να επιδιώξουν οι διαχειριστές συναλλαγματικών αποθεμάτων, ώστε να αυξήσουν την κατανομή των νομισμάτων τους σε ευρώ (Global Public Investor 2023, OMFIF).

Αγορές κεφαλαίου και συναλλάγματος

Αμετάβλητα διατήρησε η ΕΚΤ τα βασικά της επιτόκια, με τις αγορές να έχουν στρέψει την προσοχή τους στη συνεδρίαση της Fed

· Στις ΗΠΑ, οι νέες θέσεις εργασίας, με εξαίρεση τον αγροτικό τομέα, διαμορφώθηκαν στις 275 χιλ., τον Φεβρουάριο, από 229 χιλ., τον Ιανουάριο

· Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της ΕΚΤ, ο πληθωρισμός αναμένεται να διαμορφωθεί στο 2,3%, το 2024

· Αυξήθηκε ο πληθωρισμός στην Κίνα, κατά 0,7% σε ετήσια βάση, τον Ιανουάριο

Οι εξελίξεις στην παγκόσμια οικονομία

ΗΠΑ: Οι αγορές αναμένουν τη συνεδρίαση της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ (Fed), την επόμενη εβδομάδα, με τον πρόεδρο της Fed, Jerome Powell, να δηλώνει ότι ο επιτοκιακός κύκλος φαίνεται να έχει φθάσει στην κορύφωσή του. Αν η οικονομία συνεχίζει να αναπτύσσεται όπως αναμένεται, θα ξεκινήσουν οι μειώσεις επιτοκίων από την Fed εντός του έτους. Βέβαια, ανέφερε, ότι υπάρχουν κίνδυνοι για την οικονομία των ΗΠΑ, που δύναται να καθυστερήσουν την επαναφορά του πληθωρισμού στον στόχο του 2%. Η αύξηση του πληθωρισμού στο 3,2% τον Φεβρουάριο, σε ετήσια βάση, από 3,1% τον Ιανουάριο, πιθανώς να επηρεάσει την απόφαση της Fed για την επιτοκιακή πολιτική. Η αγορά εργασίας των ΗΠΑ παραμένει ανθεκτική, αφού δημιουργήθηκαν 275 χιλ. νέες θέσεις εργασίας, τον Φεβρουάριο, αισθητά υψηλότερα από τις 229 χιλ. του Ιανουαρίου. Επίσης, το ποσοστό της ανεργίας αυξήθηκε στο 3,9%, τον Φεβρουάριο, από 3,7%, τον προηγούμενο μήνα.

ΖτΕ: H Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), στην τελευταία της συνεδρίαση, αποφάσισε να διατηρήσει αμετάβλητα τα βασικά της επιτόκια. Σύμφωνα με τις τελευταίες προβλέψεις της ΕΚΤ (Macroeconomic projections, Μαρτίου 2024), ο πληθωρισμός έχει αναθεωρηθεί προς τα κάτω, στο 2,3% για το 2024 και 2,0% για το 2025, ως αποτέλεσμα κυρίως της μικρότερης συμβολής των τιμών της ενέργειας. Επιπλέον, η οικονομική δραστηριότητα στη ΖτΕ αναμένεται υποτονική, καθώς προβλέπεται ρυθμός μεγέθυνσης 0,6%, το 2024, πριν επανακάμψει με ρυθμό 1,5%, το 2025, στηριζόμενη, κυρίως, στην κατανάλωση και τις επενδύσεις. Το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ διαμήνυσε ότι τα νέα εισερχόμενα δεδομένα είναι αυτά που θα καθορίσουν την πορεία της νομισματικής πολιτικής.

Διεθνής Οικονομία: Με την οικονομία του Ην. Βασιλείου να καταγράφει οριακή ανάπτυξη (0,1%), το προηγούμενο έτος, και να διολισθαίνει σε τεχνική ύφεση (δύο διαδοχικά τρίμηνα με αρνητική ανάπτυξη), στο δεύτερο εξάμηνο του 2023, οι αγορές έχουν στραμμένη την προσοχή τους στη συνεδρίαση της κεντρικής τράπεζας του Ην. Βασιλείου (ΒοΕ), την επόμενη εβδομάδα. Σύμφωνα με τον εαρινό προϋπολογισμό του 2024 (Spring Budget 2024), η οικονομία του Ην. Βασιλείου εκτιμάται ότι θα αναπτυχθεί με ρυθμό 0,8%, το 2024, και 1,9%, το 2025, ως αποτέλεσμα της μείωσης του επιτοκίου πολιτικής και της ενίσχυσης των εισοδημάτων των νοικοκυριών. Επίσης, ο πληθωρισμός αναμένεται να μειωθεί περαιτέρω και να διατηρηθεί σε επίπεδα κάτω του 2%, από το δεύτερο τρίμηνο του 2024. Στην Κίνα, ο δείκτης τιμών καταναλωτή αυξήθηκε, τον Φεβρουάριο, κατά 0,7%, σε ετήσια βάση, μετά από μία περίοδο αποπληθωρισμού. Επίσης, οι κινεζικές αρχές έθεσαν ως στόχο, την επίτευξη ανάπτυξης κατά 5% περίπου, το 2024, και τη δημιουργία 12 εκατ. νέων θέσεων εργασίας, για την καταπολέμηση της ανεργίας.

Οι συναλλαγματικές ισοτιμίες και οι αγορές ομολόγων

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Χρηματιστηρίου του Σικάγου, οι συνολικές καθαρές τοποθετήσεις (αγορές μείον πωλήσεις), στην ισοτιμία του ευρώ με το δολάριο, διατηρήθηκαν θετικές, την εβδομάδα που έληξε στις 5 Μαρτίου. Οι θετικές θέσεις (υπέρ του ευρώ, ‟long”) αυξήθηκαν κατά 3.457 συμβόλαια, με αποτέλεσμα οι συνολικές καθαρές θέσεις να διαμορφωθούν στα 66.311 συμβόλαια, από 62.854 συμβόλαια, την προηγούμενη εβδομάδα.

Σταθεροποιητικές τάσεις παρατηρούνται στη συναλλαγματική ισοτιμία του ευρώ έναντι του δολαρίου, με την ισοτιμία, στις 12 Μαρτίου, να βρίσκεται στο 1,092 €/$, εν αναμονή των ανακοινώσεων για τον πληθωρισμό στις ΗΠΑ. Μία περαιτέρω αποκλιμάκωση των πληθωριστικών πιέσεων στις ΗΠΑ ενδέχεται να επηρεάσει κυρίως το ανακοινωθέν για την πολιτική που θα ακολουθήσει η Fed. Επιπλέον, ο δείκτης δολαρίου DXY (102,89), που μετρά το αμερικανικό νόμισμα έναντι άλλων σημαντικών νομισμάτων, παραμένει κοντά στα χαμηλά δύο μηνών, που σημειώθηκαν στις 8 Μαρτίου.

Ελαφρώς καθοδικές τάσεις καταγράφονται στην ομολογιακή αγορά των ΗΠΑ, με την απόδοση του 10ετούς ομολόγου να ανέρχεται στο 4,09%, στις 12 Μαρτίου, εν αναμονή των νέων εισερχόμενων στοιχείων για τον πληθωρισμό, ενώ το 2ετές κινείται υψηλότερα, στο 4,53%. Στη ΖτΕ, παρατηρούνται, ομοίως, ελαφρώς καθοδικές τάσεις στις αποδόσεις των ομολόγων. Ενδεικτικά, η απόδοση του 10ετούς γερμανικού ομολόγου ανήλθε στο 2,28%, στις 12 Μαρτίου. Τέλος, η διαφορά απόδοσης μεταξύ του 10ετούς ομολόγου της Ελλάδας και του 10ετούς ομολόγου της Γερμανίας (spread) βρίσκεται στις 97 μ.β., ενώ του 10ετούς ιταλικού ομολόγου στις 131 μ.β.