ΕΕΣ: Η έκθεση της ΕΕ για το κράτος δικαίου δεν έχει βρει ακόμη τα πατήματά της

Έχει προληπτικό χαρακτήρα και σχεδιάστηκε τόσο για την παρακολούθηση των εξελίξεων στον τομέα αυτό σε ολόκληρη την Ένωση όσο και για τη διευκόλυνση της έγκαιρης εξεύρεσης λύσεων. Στην επισκόπηση που δημοσίευσε σήμερα, το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (ΕΕΣ) εξετάζει συνολικά την έκθεση και τονίζει, όχι μόνο την πρόκληση της διασφάλισης συνεργιών με τα υπόλοιπα εργαλεία του τομέα, αλλά και το χαμηλό ποσοστό υλοποίησης των συστάσεων προς τα κράτη μέλη.

Στην έκθεση, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσιάζει την αξιολόγηση και τη γνώμη της σχετικά με τις κυριότερες εξελίξεις στον τομέα του κράτους δικαίου στις χώρες της ΕΕ. Η έκθεση διαρθρώνεται γύρω από τους εξής τέσσερις θεματικούς τομείς: συστήματα απονομής δικαιοσύνης, πλαίσιο για την καταπολέμηση της διαφθοράς, πολυφωνία και ελευθερία των μέσων επικοινωνίας και άλλα θεσμικά ζητήματα σχετικά με το σύστημα ελέγχων και ισορροπιών. Δεδομένου ότι δεν είναι νομικά δεσμευτική, είναι αναγκαία η καλόπιστη συνεργασία των κρατών μελών. Από το 2022, περιλαμβάνει επίσης συστάσεις προς αυτά, τον βαθμό υλοποίησης των οποίων στη συνέχεια παρακολουθεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

«Το κράτος δικαίου αποτελεί μία από τις αρχές που βρίσκονται στον πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η δε αυστηρή τήρησή του είναι άκρως σημαντική. Εντούτοις, ερευνητές, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και διεθνείς οργανισμοί αναφέρουν οπισθοδρόμηση στον τομέα του κράτους δικαίου, καθώς και συστηματικές παραβιάσεις σε ορισμένα κράτη μέλη, με αποτέλεσμα η ΕΕ να αντιδρά ενισχύοντας τους ελέγχους της», σημειώνει η Laima Liucija Andrikienė, Μέλος του ΕΕΣ και αρμόδια για την επισκόπηση. «Ως ο εξωτερικός ελεγκτής της ΕΕ, διαπιστώνουμε ότι, από το 2022 μέχρι το 2023, μόλις το ένα δέκατο των συστάσεων που διατυπώθηκαν στην έκθεση για το κράτος δικαίου υλοποιήθηκε πλήρως και λίγο περισσότερες από τις μισές υλοποιήθηκαν τουλάχιστον εν μέρει· όμως για περισσότερο από το ένα τρίτο των συστάσεων δεν υπήρξε καμία πρόοδος.»

Το ΕΕΣ σημειώνει ακόμη ότι για την υλοποίηση ορισμένων συστάσεων απαιτούνται ενδεχομένως συντονισμένες και συστηματικές προσπάθειες για αρκετά χρόνια, και αναγνωρίζει τον αποφασιστικό ρόλο των κρατών μελών. Η έκθεση δημοσιεύεται ετησίως και παρέχει ενημερωμένες πληροφορίες σχετικά με τις εξελίξεις που σημειώθηκαν το προηγούμενο έτος. Ωστόσο, το ΕΕΣ επισημαίνει ότι η επικείμενη πέμπτη έκδοσή της παρέχει την ευκαιρία αποτύπωσης ευρύτερων πολυετών τάσεων στο τοπίο του κράτους δικαίου.

Εντοπίζει επίσης δυνατότητες βελτίωσης της διαδρομής τεκμηρίωσης της διαδικασίας αξιολόγησης, ώστε να αποσαφηνιστεί ο τρόπος με τον οποίο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφασίζει με ποια ζητήματα θα ασχοληθεί, καθώς και ο τρόπος με τον οποίο αξιολογεί τη σοβαρότητά τους. Επιπλέον, η ορολογία που χρησιμοποιείται στην έκθεση για τον χαρακτηρισμό των ζητημάτων του κράτους δικαίου διαφέρει από την χρησιμοποιούμενη σε άλλα ενωσιακά εργαλεία στον ίδιο τομέα. Λόγου χάριν, η αναφορά σε «σοβαρή ανησυχία» στην έκθεση δεν ισοδυναμεί με «σοβαρή και διαρκή παραβίαση των αξιών», βάσει της διαδικασίας του άρθρου 7 της ΣΕΕ, ούτε με «παραβίαση των αρχών του κράτους δικαίου» βάσει του κανονισμού για την αιρεσιμότητα.

Τέλος, το ΕΕΣ επισημαίνει το περιθώριο ενίσχυσης της διαφάνειας της μεθοδολογίας που χρησιμοποιεί η Επιτροπή για την κατάρτιση της έκθεσης. Μολονότι μέρος αυτής της μεθοδολογίας είναι δημόσια διαθέσιμο, υπάρχουν περιθώρια περαιτέρω ανάπτυξης και γνωστοποίησής της, προκειμένου τα ενδιαφερόμενα μέρη να κατανοήσουν καλύτερα την προσέγγιση που διέπει την αξιολόγηση.

Γενικές πληροφορίες

Το κράτος δικαίου αποτελεί οικουμενική αρχή διακυβέρνησης και μία από τις θεμελιώδεις αξίες της ΕΕ. Για την προώθηση και την προάσπισή του, η ΕΕ χρησιμοποιεί μια σειρά διαδικασιών, μέτρων και μέσων. Η ετήσια έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το κράτος δικαίου είναι ένα από τα πλέον πρόσφατα εργαλεία και πρωτοδημοσιεύθηκε το 2020.

Στην επισκόπηση 02/2024 φωτίζεται ο ρόλος της έκθεσης στην εργαλειοθήκη για το κράτος δικαίου, καθώς και ο τρόπος κατάρτισης και μεταπαρακολούθησής της. Επιδίωξη της επισκόπησης αυτής είναι να διευκολύνει την κατανόηση της θέσης της έκθεσης στο ευρύτερο τοπίο στον τομέα του κράτους δικαίου. Η δημοσίευση αυτή δεν αποτελεί έκθεση ελέγχου, αλλά επισκόπηση βασισμένη σε δημόσια διαθέσιμες πληροφορίες και σε υλικό που συγκεντρώθηκε ειδικώς για τον σκοπό αυτό. Σκοπός της δεν είναι η παροχή διασφάλισης, ούτε η διατύπωση νέων συστάσεων.

Η επισκόπηση 02/2024, με τίτλο «Οι εκθέσεις της Επιτροπής σχετικά με το κράτος δικαίου», είναι διαθέσιμη στον ιστότοπο του ΕΕΣ και συμπληρώνει την ειδική έκθεση 03/2024 σχετικά με το πλαίσιο του κράτους δικαίου για την προστασία των οικονομικών συμφερόντων της ΕΕ, που δημοσιεύθηκε στις 22 Φεβρουαρίου.