AI Act και δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας σε μουσικές δημιουργίες τεχνητής νοημοσύνης [Μέρος 2ο]

Προκαλεί παραβίαση πνευματικών δικαιωμάτων η εκπαίδευση που απαιτείται για τη δημιουργία αυτών των πολύπλοκων μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης; Με άλλα λόγια, αν εκπαιδεύσω μια τεχνητή νοημοσύνη αφού της δώσω να ακούσει πολλή μουσική όπως συνέβη στις περιπτώσεις του Σ. Γονίδη και του Drake (βλ. περιγραφή της σχετικής υπόθεσης που εξετάστηκε: Μέρος 1ο), έχω παραβιάσει τα πνευματικά δικαιώματα των κατόχων αυτής της μουσικής, εάν το έκανα χωρίς τη συγκατάθεσή τους; Ή προστατεύεται κατά κάποιον τρόπο αυτό μέσω της "νόμιμης χρήσης" ή άλλως υπό τον νόμο περί πνευματικών δικαιωμάτων;

Έξυπνα νομικά επιχειρήματα υπάρχουν και προς την μία και προς την άλλη κατεύθυνση. Όσον αφορά το αποτέλεσμα που εξάγεται από το σύστημα τεχνητής νοημοσύνης, ισχύει γενικά ότι η μουσική στο στυλ κάποιου άλλου δε θεωρείται παράγωγο έργο για σκοπούς του πνευματικού δικαίου και επιτρέπεται. Όταν όμως χρησιμοποιείται μηχανική μάθηση και τεχνητή νοημοσύνη για την δημιουργία ενός έργου που «εμπνέεται» (εκπαιδεύεται) από τα προηγούμενα, αυτά τα αποτελέσματα καταρχήν δεν προστατεύονται ως δημιουργίες, η συζήτηση όμως είναι ακόμα ανοιχτή. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω επιχειρήματα υπάρχουν και από τις δύο πλευρές και μέχρι να εκδοθούν οι σχετικές εξειδικευμένες κατευθυντήριες οδηγίεςκαι δικαστικές αποφάσεις δεν μπορούμε να απαντήσουμε με σιγουριά θετικά ή αρνητικά.

Ένα επιχείρημα που ήδη χρησιμοποιείται είναι ότι τα νέα AI τραγούδια αποτελούν προϊόν εκπαίδευσης με βάση το έως τότε μουσικό έργο του καλλιτέχνη. Προς τον σκοπό αυτό, κάποιος έπρεπε να αντιγράψει τα έργα τους σε αυτό το σύστημα μηχανικής μάθησης, και η αντιγραφή αποτελεί παράβαση του πνευματικού δικαιώματος του καλλιτέχνη. Μπορεί επίσης να υποστηριχτεί ότι το ίδιο το αποτέλεσμα είναι κάποια μορφή παραβίασης πνευματικών δικαιωμάτων, διότι είναι παράγωγο των έργων αυτών των καλλιτεχνών. Ο δημιουργός όμως των AI τραγουδιών θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι η εκπαίδευση της τεχνητής νοημοσύνης με αυτές τις δημιουργίες εμπίπτει στην εξαίρεση της νόμιμης χρήσης και επομένως δεν αποτελεί παραβίαση πνευματικών δικαιωμάτων. Συγκεκριμένα, το επιχείρημα θα μπορούσε να είναι ότι η εκπαίδευση του συστήματος AI δεν γίνεται για την δημιουργία αντιγράφου για εμπορικούς σκοπούς· είναι αντίθετα σκόπιμα μετασχηματιστική και προσπαθεί να δημιουργήσει κάτι καινούργιο, και δεν υπάρχει άμεση επίδραση στην αγορά του πρωτότυπου επιτρέποντας σε ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης να ακούσει ή να δει ένα αντίγραφο της πρωτότυπης δημιουργίας για να εκπαιδεύσει τον αλγόριθμό του.

Το νέο Ευρωπαϊκό ρυθμιστικό πλαίσιο (AI Act -Recital 60i-60k) λαμβάνοντας υπόψη ότι, τα παραγωγικά μοντέλα όπως το ChatGPT χρησιμοποιούν μεγάλο όγκο δεδομένων καθώς η ανάπτυξη και εκπαίδευση τους απαιτεί πρόσβαση σε μεγάλες ποσότητες κειμένου, εικόνων, βίντεο και άλλων δεδομένων ορίζει ότι τεχνικές εξόρυξης κειμένου και δεδομένων μπορούν να χρησιμοποιηθούν εκτενώς σε αυτό το πλαίσιο για την ανάκτηση και ανάλυση τέτοιου περιεχομένου, το οποίο ενδέχεται να προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα και συγγενικά δικαιώματα. Κάθε χρήση περιεχομένου που προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα απαιτεί την άδεια του σχετικού κατόχου των δικαιωμάτων εκτός αν ισχύουν σχετικές εξαιρέσεις και περιορισμοί πνευματικών δικαιωμάτων.

Η Οδηγία (ΕΕ) 2019/790 εισήγαγε εξαιρέσεις και περιορισμούς που επιτρέπουν αναπαραγωγές και εξαγωγές έργων ή άλλου αντικειμένου, για σκοπούς εξόρυξης κειμένου και δεδομένων, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Σύμφωνα με αυτούς τους κανόνες, οι κάτοχοι δικαιωμάτων μπορούν να επιλέξουν να διατηρήσουν τα δικαιώματά τους σε έργα ή άλλα αντικείμενα προκειμένου να εμποδίσουν την εξόρυξη κειμένου και δεδομένων, εκτός εάν αυτό γίνεται για επιστημονική έρευνα. Όταν η επιλογή αυτή έχει διατηρηθεί ρητώς με κατάλληλο τρόπο, οι πάροχοι παραγωγικών μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης πρέπει να λάβουν άδεια από τους κατόχους των δικαιωμάτων εάν θέλουν να πραγματοποιήσουν εξόρυξη κειμένου και δεδομένων πάνω σε τέτοια έργα.

Επιπλέον, σύμφωνα με τον Κανονισμό Τεχνητής Νοημοσύνης (AIAct), για να αυξηθεί η διαφάνεια σχετικά με τα δεδομένα που χρησιμοποιούνται στην προ-εκπαίδευση και εκπαίδευση μοντέλων παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης, συμπεριλαμβανομένων κειμένων και δεδομένων που προστατεύονται από το πνευματικό δίκαιο, οφείλουν οι πάροχοι τέτοιων μοντέλων να συντάξουν και να δημοσιεύσουν δημόσια μία επαρκώς λεπτομερή περίληψη του περιεχομένου που χρησιμοποιήθηκε για την εκπαίδευση του γενικού μοντέλου. Λαμβάνοντας υπόψη την ανάγκη προστασίας των εμπορικών μυστικών και των εμπιστευτικών επιχειρηματικών πληροφοριών.

Αυτή η περίληψη, όπως ορίζει το AI Act, θα πρέπει να είναι κατά γενικό τρόπο εκτενής στο πεδίο της και όχι τεχνικά λεπτομερής, προκειμένου να διευκολυνθούν οι ενδιαφερόμενοι φορείς, συμπεριλαμβανομένων των κατόχων πνευματικών δικαιωμάτων, να ασκήσουν τα δικαιώματά τους σύμφωνα με το δίκαιο της Ένωσης, παρέχοντας, για παράδειγμα, κατάλογο των κυριότερων συλλογών δεδομένων που χρησιμοποιήθηκαν για την εκπαίδευση του μοντέλου και παρέχοντας αφηγηματική εξήγηση σχετικά με άλλες πηγές δεδομένων που χρησιμοποιήθηκαν. Στο πλαίσιο αυτό το Γραφείο Τεχνητής Νοημοσύνης (AI Office) που αναμένεται να ιδρυθεί (έχει δημοσιευτεί ήδη η απόφαση σύστασης, βλ. προηγούμενο άρθρο) θα παρέχει ένα πρότυπο για τη σύνταξη της περίληψης, το οποίο πρέπει να είναι απλό, αποτελεσματικό και να επιτρέπει στον πάροχο του συστήματος Τεχνητής Νοημοσύνης να διαθέτει την απαιτούμενη περίληψη με ορθό τρόπο.

Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Πνευματικής Ιδιοκτησίας αναμένεται επίσης να τοποθετηθεί επί των ανωτέρω ζητημάτων που έως τώρα έχει σχολιάσει ως εξής: «Η ενσωμάτωση των λειτουργιών της παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης σε online υπηρεσίες, όπως η φωνητική αντιγραφή διάσημων τραγουδιστών ή η αυτοματοποιημένη δημιουργία διαφημίσεων στο διαδίκτυο, θέτουν επίσης συγκεκριμένα ζητήματα πνευματικών δικαιωμάτων και ευθύνης που θα χρειαστεί προσεκτική εξέταση για την προστασία τόσο των δικαιωμάτων των δημιουργών όσο και των συμφερόντων των καταναλωτών».

Γεγονότα όπως αυτά που αναλύθηκαν αρχικά με την δημιουργία των «fake» τραγουδιών δεν θα πάψουν να μας απασχολούν και στο μέλλον, με μεγαλύτερη συχνότητα μάλιστα, όσο τα εργαλεία αξιοποίησης τεχνητής νοημοσύνης αυξάνουν. Αντίθετα, τα σχετικά περιστατικά έχουν εξαπλωθεί σε όλους τους κλάδους που τα παραγωγικά μοντέλα καλύπτουν. «Fake» τραγούδια και λόγια που δεν ειπώθηκαν, δημιουργούνται με μεγάλη ευκολία, όπως στις ανωτέρω περιπτώσεις μέσω των LAMs, «fake» βίντεο και φωτογραφίες μέσω large vision models (LVMs) που ποτέ δεν ελήφθησαν από κάποια κάμερα όπως στην περίπτωση πορνογραφικού υλικού της Taylor Swift και εμπνευσμένα από τον Παπαδιαμάντη, και άλλους κλασσικούς, νέα «fake?» λογοτεχνήματα που θα δημιουργηθούν μέσω large language models (LLMs) μας οδηγούν στην ανάγκη για αλλαγές.

Η υπάρχουσα νομική κατάσταση μπορεί να προστατέψει τους δημιουργούς, αλλά χρειάζονται συγκεκριμένες τεχνικές καθοδήγησης προς δημιουργούς και νομικούς στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης και των πνευματικών δικαιωμάτων. Αυτό περιλαμβάνει ένα αυστηρό, γρήγορο και απλοποιημένο πλαίσιο "takedown" για πλατφόρμες, αξιόπιστα εργαλεία ανίχνευσης παραβιάσεων και διαρκή ενημέρωση και εκπαίδευση. Ο τελικός στόχος είναι η καθιέρωση μιας εύκολης διαδικασίας για την τελική κρίση μίας δημιουργίας τεχνητής νοημοσύνης που συμπεριλαμβάνει την πνευματική ιδιοκτησία τρίτων: Προστασία και Αποκλεισμός ή Συναίνεση και Χρήση; Νομιμότητα ή Παρανομία;