AI Act και δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας σε μουσικές δημιουργίες τεχνητής νοημοσύνης [Μέρος 1ο]

Πρόσφατα, ήρθε στο προσκήνιο και στην Ελλάδα σχετική περίπτωση καθώς οι φωνές των Σταμάτη Γονίδη και Νότη Σφακιανάκη χρησιμοποιήθηκαν για την δημιουργία νέων τραγουδιών που οι ίδιοι δεν είχαν τραγουδήσει ποτέ, είτε μαζί είτε ξεχωριστά. Τα συγκεκριμένα τραγούδια μάλιστα είχαν γραφτεί από στιχουργό και εκτελεστεί αρχικά από άλλον καλλιτέχνη, οι οποίοι επίσης δεν γνώριζαν και δεν συναίνεσαν στη νέα εκτέλεση.

Προτού εξετάσουμε όμως τα νομικά ζητήματα, ας δούμε τα γεγονότα όπως μας τα μετέφερε ένας εκ των εμπλεκόμενων στην ελληνική περίπτωση, ο οποίος και επικοινώνησε με το Rythmisis, Εθνικό Ινστιτούτο Δικαίου Τεχνητής Νοημοσύνης για να λάβει κατευθύνσεις.

Πριν από μερικές εβδομάδες, ο επιχειρηματίας και ερασιτέχνης μουσικοσυνθέτης Γ. Ζαρκάδας, εντόπισε ένα κανάλι στο Youtube που περιλάμβανε περίπου 200 τραγούδια με τίτλο «Ελληνικά Τραγούδια και AI covers» και μία σειρά νέων τραγουδιών από καλλιτέχνες όπως ο Ν. Σφακιανάκης, Π. Παντελίδης, Σ. Γονίδης και άλλοι, τα οποία είχαν δημιουργηθεί με επεξεργασία τεχνητής νοημοσύνης, μέσω ανοιχτών large audio models (LAMs).

Υποψίασμενος ως προς το ότι το τραγούδι δεν ήταν πράγματι αυθεντικό αλλά ανυποψίαστος ως προς την έλλειψη συναίνεσης των δημιουργών και τις έννομες συνέπειες, ξεχώρισε ένα από τα τραγούδια, το ντουέτο Ν. Σφακιάνακη & Σ. Γονίδη που ανέφερε ότι είχε γραφτεί στη μνήμη του Β. Καρρά και το κοινοποίησε στο δικό του κανάλι, όπως έκαναν και άλλοι. Το βίντεο έγινε viral και σύντομα ειδοποιήθηκαν και οι υποτιθέμενοι ερμηνευτές του τραγουδιού Σ. Γονίδης και Ν. Σφακιανάκης. Ο πρώτος εκ των δύο μάλιστα αντέδρασε δημοσίως δηλώνοντας μεταξύ άλλων ότι: «Είναι προϊόν τεχνητής νοημοσύνης. (AI cover). Έχουν κλωνοποίησει τις φωνές μας. Ουδέποτε συμμετείχα και δεν το εγκρίνω.».

Το περιστατικό έληξε αμέσως μετά την ειδοποίηση των «φυσικών» δημιουργών του τραγουδιού καθώς τόσο οι αναπαραγωγές του, όσο και τα αρχικά ΑΙ τραγούδια που βρίσκονταν αναρτημένα για περίπου 6 μήνες διεγράφησαν. Το κανάλι έκλεισε. Οι σχολιαστές της υπόθεσης στα μέσα μαζικής ενημέρωσης δήλωσαν σοκαρισμένοι και αναρωτήθηκαν τι θα συμβεί το επόμενο διάστημα με την τεχνητή νοημοσύνη, ενώ λίγοι παρατήρησαν ότι η λήξη του συγκεκριμένου περιστατικού δεν σήμανε και την συνολική διαγραφή αντίστοιχων δημιουργιών από το Ελληνικό youtube. Με μία απλή αναζήτηση «ai covers» αντιλαμβάνεται κανείς ότι οι δημιουργίες της τεχνητής νοημοσύνης εξακολουθούν να κερδίζουν έδαφος στους ακροατές.

Η Ελληνική μουσική σκηνή δεν είναι ούτε η πρώτη ούτε η μόνη στον κόσμο που αντιμετωπίζει πρόβλημα. Τον περασμένο Μάιο ένα νέο τραγούδι που ανέφερε ότι είναι ερμηνευμένο από τον τραγουδιστή Drake και τους The Weeknd εμφανίστηκε στο TikTok και το Spotify και εξαπλώθηκε γρήγορα στο Διαδίκτυο. Το "Heart on MySleeve" συγκέντρωσε ενθουσιώδεις κριτικές και μεγάλο ενδιαφέρον από τους λάτρεις της χιπχοπ, όχι μόνο λόγω των στίχων και της μελωδίας, αλλά κυρίως επειδή οι καλλιτέχνες που εμφανίζονται να το τραγουδάνε δεν είχαν καθόλου συμμετοχή στο τραγούδι. Αντίθετα, το κομμάτι είχε δημιουργηθεί με τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης από τον χρήστη του TikTok Ghostwriter977, ο οποίος είχε εκπαιδεύσει την τεχνητή νοημοσύνη με τα έργα του Drake και του The Weeknd και δημιούργησε το νέο τραγούδι, που μιμείται με άριστο τρόπο τις φωνές, τους στίχους και τα μουσικά στυλ των καλλιτεχνών. Ωστόσο, μέσα σε λίγες ημέρες, το βίντεο που είχε κερδίσει πάνω από 9 εκατομμύρια προβολές, καταργήθηκε από το TikTok, το Spotify και άλλες πλατφόρμες κατόπιν σχετικού αιτήματος και νομικών ενεργειών της δισκογραφικής εταιρείας των καλλιτεχνών, Universal Music Group, όπως ακριβώς συνέβη και στην περίπτωση των Ελλήνων καλλιτεχνών. Οι νομικές διαστάσεις των ανωτέρω γεγονότων διαχέονται σε πολλά επίπεδα, τόσο αναφορικά με την προστασία των δικαιωμάτων των καλλιτεχνών όσο και αναφορικά με το κατά πόσο οι δημιουργίες αυτές με την χρήση τεχνητής νοημοσύνης προστατεύονται νομικά.

Με τον όρο «πνευματική ιδιοκτησία» χαρακτηρίζεται το δικαίωμα που έχει ο δημιουργός ενός έργου του πνεύματος πάνω σε αυτό, δηλαδή το δικαίωμα που του δίνει τη δυνατότητα να ελέγχει τη χρήση του έργου του. Γενικά, το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας είναι το σύνολο των κανόνων που ρυθμίζουν το δικαίωμα αυτό και που αποσκοπούν στην προστασία των δημιουργών και των δικαιούχων συγγενικών δικαιωμάτωνπαρέχοντας τους το αποκλειστικό δικαίωμα αναπαραγωγής, διανομής, εκτέλεσης ή προβολής των έργων τους και τη δημιουργία παράγωγων έργων. Στις περιπτώσεις που εξετάσαμε, τα ζητήματα που τίθενται είναι δύο: Το ένα αφορά τα δικαιώματα προστασίας που ενδέχεται να έχει το υλικό που παράγεται από την τεχνητή νοημοσύνη, και το δεύτερο τα δικαιώματα που έχει ο δημιουργός του υλικού που χρησιμοποιήθηκε για να παραχθεί το αποτέλεσμα της τεχνητής νοημοσύνης.

Σχετικά με το πρώτο θέμα, η ερώτηση είναι αν ένα πρόσωπο μπορεί να κατέχει τα πνευματικά δικαιώματα σε υλικό που δημιουργείται εξ ολοκλήρου ή εν μέρει από την τεχνητή νοημοσύνη;

Το Αμερικάνικο Copyright Office στις 15 Μαρτίου του περασμένου έτους εξέδωσε επίσημη καθοδήγηση, η οποία επανέλαβε τη θέση του ότι τα έργα που δημιουργούνται από την τεχνητή νοημοσύνη χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση δεν μπορούν να προστατευτούν με πνευματικά δικαιώματα. Η έννοια του "συγγραφέα" στην αμερικάνικη νομολογία έχει ερμηνευθεί επανειλημμένα ως ανθρώπινο πλάσμα. Επομένως, μόνο οι άνθρωποι μπορούν να είναι συγγραφείς για σκοπούς της συνταγματικής και νομικής παραχώρησης πνευματικών δικαιωμάτων. Αυτή η θέση ωστόσο αναμένεται να κριθεί πλέον στα δικαστήρια καθώς οι υποθέσεις πληθαίνουν. Παράλληλα, θα πρέπει να σημειωθεί ότι σύμφωνα και πάλι με το Copyright Office ένα έργο που περιέχει υλικό που δημιουργείται από την τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να προστατευτεί με πνευματικά δικαιώματα όπου υπάρχει κάποια επαρκής ανθρώπινη συνεισφορά, για παράδειγμα, αν ένας άνθρωπος επιλέγει ή διαμορφώνει υλικό της τεχνητής νοημοσύνης με δημιουργικό τρόπο, αυτό μπορεί ακόμη να προστατευτεί από πνευματικά δικαιώματα.

Και εδώ αρχίζουν τα ερωτήματα και η γκρίζα ζώνη ως προς το σημείο που παύει η επεξεργασία της τεχνητής νοημοσύνης και ξεκινάει η ανθρώπινη δημιουργία. Μήπως η τοποθέτηση συγκεκριμένων δεδομένων εκπαίδευσης και παραμέτρων επεξεργασίας από τον «νέο συνδημιουργό» αρκεί;

Η απάντηση είναι μάλλον αρνητική, ωστόσο η νομική θεωρία και νομολογία αναζητά ακόμα το κριτήριο της διαφοροποίησης. Το ίδιο και ως προς τον βαθμό «χρήσης» της πνευματικής ιδιοκτησίας. Τι θα συνέβαινε δηλαδή αν τα τραγούδια που δημιουργήθηκαν από τεχνητή νοημοσύνη είχαν τίτλο άλλου τραγουδιστή και δεν παρίσταναν ότι έχουν δημιουργηθεί από τον Σ. Γονίδη ή τον Drake, παρότι οι φωνές τους είχαν χρησιμοποιηθεί; Πώς θα μπορούσε τότε ο συγκεκριμένος καλλιτέχνης να αποδείξει με σιγουριά ότι η δική του φωνή χρησιμοποιήθηκε για την εκπαίδευση του μοντέλου; Θα έφτανε η απλή επίκληση της κοινής λογικής του μέσου ανθρώπου που αντιλαμβάνεται την διαφορά στις μουσικές ερμηνείες για να κατέβει η σχετική δημιουργία τεχνητής νοημοσύνης; Και αν η φωνή του Σ. Γονίδη είχε «συγχωνευτεί» κατά την εκπαίδευση του μοντέλου, με αυτήν του Β. Καρρά, πόσο πιο δύσκολη θα γινόταν η παραπάνω αναγνώριση και διεκδίκηση αποζημίωσης;