AI Office, AI Act και πρόσφατες εξελίξεις στη ρύθμιση της τεχνητής νοημοσύνης

Η εκδήλωση επικεντρώθηκε στον θετικό αντίκτυπο που μπορεί να έχει το Τροποποιητικό Πρωτόκολλο, που ανανεώνει την "Σύμβαση 108" του Συμβουλίου της Ευρώπης για την προστασία των δεδομένων, στην παγκόσμια ροή δεδομένων και στην προστασία των υποκειμένων δεδομένων.

Ειδικότερα η Σύμβαση 108 του Συμβουλίου της Ευρώπης της 28ης Ιανουαρίου 1981 περί προστασίας του ατόμου έναντι της αυτοματοποιημένης επεξεργασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα είναι η πρώτη νομικά δεσμευτική διεθνής πράξη που θεσπίστηκε στον τομέα της προστασίας των δεδομένων. Σκοπός της είναι η διασφάλιση για κάθε φυσικό πρόσωπο του σεβασμού των δικαιωμάτων του και των θεμελιωδών ελευθεριών του, και ιδίως του δικαιώματός του στην ιδιωτική ζωή, έναντι της αυτοματοποιημένης επεξεργασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Το πρωτόκολλο για την τροποποίηση της Σύμβασης αποσκοπεί στη διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής της, στην αύξηση του επιπέδου προστασίας των δεδομένων και στη βελτίωση της αποτελεσματικότητάς της. Το Τροποποιητικό Πρωτόκολλο το οποίο έχει ως στόχο τον εκσυγχρονισμό και την βελτίωση της Σύμβασης 108 του Συμβουλίου της Ευρώπης λαμβάνοντας υπόψη τις νέες προκλήσεις για την προστασία των ατόμων όσον αφορά την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που προέκυψαν μετά την έκδοση της σύμβασης το 1980, έχει εγκριθεί από 31 χώρες και αναμένεται να τεθεί σε ισχύ το 2024, μετά την επίτευξη 38 επικυρώσεων.

Επιπλέον, η ημερίδα ανέδειξε τα ζητήματα προστασίας προσωπικών δεδομένων από την χρήση συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης και την αλληλεπίδραση με το νέο νομοθετικό πλαίσιο για την Τεχνητή Νοημοσύνη (AI Act), το οποίο βρίσκεται υπό διαπραγμάτευση στο Συμβούλιο της Ευρώπης. Τέλος, οι συμμετέχοντες υπογράμμισαν τη σημασία του Κανονισμού αυτού για τον παγκόσμιο προσανατολισμό, την χρήση και την εφαρμογή συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης.

Ειδικότερα στην ημερίδα συμμετείχαν πολιτικοί και επαγγελματίες για να συζητήσουν τρέχοντα έργα, προκλήσεις και τον καλύτερο τρόπο ενίσχυσης της προστασίας των προσωπικών δεδομένων με τεχνικά ή νομοθετικά εργαλεία. Εισηγητές ήταν μεταξύ άλλων ο Patrick Penninckx, Επικεφαλής του Τμήματος Ψηφιακής Ανάπτυξης και Διακυβέρνησης του Συμβουλίου της Ευρώπης, ο Wojciech Wiewiórowski, Ευρωπαίος Επόπτης Προστασίας Δεδομένων, ο Paul de Hert, Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Ελεύθερων Βρυξελλών, ο Max Schrems, εκπρόσωπος της NOYB καθώς και ο Ευρωβουλευτής Dragoș Tudorache ο οποίος και ηγήθηκε από την πλευρά του Κοινοβουλίου τις διαπραγματεύσεις του κειμένου του AI Act, ήδη απο την πρώτη συζήτηση.

Ο Tudorache κατά την διάλεξη του, η οποία ήταν σχετική με τις πρόσφατες εξελίξεις στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης, αναφέρθηκε μεταξύ άλλων στην σύσταση ενός νέου Ευρωπαϊκού φορέα, του Γραφείου Τεχνητής Νοημοσύνης (AI Office) το οποίο ιδρύθηκε με απόφαση της Επιτροπής μόλις την προηγούμενη ημέρα (24.1.2024) μέσα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, θα έχει ωστόσο αυτονομία, δικό του προϋπολογισμό και ανεξάρτητους στόχους. Σύμφωνα μάλιστα με την ενημέρωση που εξέδωσε η Επιτροπή, η απόφαση ίδρυσης του θα ισχύσει από 21 Φεβρουαρίου ως επείγον ζήτημα, πριν ακόμα και από την επίσημη υιοθέτηση του AI Act.

Ας δούμε λοιπόν ορισμένα βασικά σημεία που πρέπει να γνωρίζουμε για τον νέο αυτόν φορέα που θα παίξει μείζονα ρόλο στην Ευρωπαϊκή ψηφιακή αγορά.

1. Η ίδρυση του Γραφείου Τεχνητής Νοημοσύνης κρίθηκε λοιπόν απαραίτητη με στόχους:

• την προώθηση της κατανόησης των δυνατοτήτων και των τάσεων των τεχνολογιών ΤΝ (με ειδική προσοχή στα μοντέλα και συστήματα γενικού σκοπού (GPAI)), για την ανάπτυξη εμπειρογνωμοσύνης και ικανοτήτων σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης (συμπεριλαμβανομένης της αλληλεπίδρασης με την επιστημονική κοινότητα),
• τη συμβολή στην εφαρμογή, τον έλεγχο και την επιβολή των προβλέψεων και μέτρων του AI Act και
• τη συμβολή στην εφαρμογή διεθνών κανόνων και αρχών για την τεχνητή νοημοσύνη (όπως ο Κώδικας Δεοντολογίας για τα παραγωγικά μοντέλα και Οδηγίες για τους δημιουργούς προηγμένων συστημάτων Τεχνητής Νοημοσύνης της Ομάδας Ηγετών G7 (International Guiding Principles on Artificial Intelligence (AI) and a voluntary Code ofConduct for AI developers).

2. Το Γραφείο Τεχνητής Νοημοσύνης θα συνεργάζεται σε πολλά επίπεδα για την εκτέλεση των καθηκόντων του, συμπεριλαμβανομένων: (i) συνεργασία με ενδιαφερόμενα μέρη (ιδιώτες και φορείς της κοινωνίας των πολιτών), (ii) διακλαδικές συνεργασίες με φορείς αρμόδιους για άλλους τομείς (π.χ. τηλεπικοινωνίες), (iii) διακυβερνητικές συνεργασίες με τα κράτη μέλη της ΕΕ και (iv) διεθνείς συνεργασίες.

3. Η ίδρυση του Γραφείου Τεχνητής Νοημοσύνης δεν θα επηρεάζει τις εξουσίες και τις αρμοδιότητες των εθνικών αρχών εποπτείας για τα συστήματα Τεχνητής Νοημοσύνης.

Η ίδρυση του Γραφείου Τεχνητής Νοημοσύνης δεν έτυχε θερμής υποδοχής από τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης που διαθέτουν ήδη ή σκοπεύουν να αναπτύξουν τεχνολογίες παραγωγικών μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης (π.χ. Γαλλία, Γερμανία). Συγκεκριμένα, η κριτική που έχει δεχτεί το Γραφείο Τεχνητής Νοημοσύνης ήδη από την δημοσίευση της απόφαση ίδρυσης του, είναι ότι συγκεντρώνει πολλές εξουσίες, εποπτικής, εκτελεστικής και συμβουλευτικής φύσης οι οποίες είναι ιδιαίτερα ευρείες, καταλήγοντας να είναι πανίσχυρος ρυθμιστής στην αναδυόμενη αγορά τεχνητής νοημοσύνης.

Μετά την ψήφιση του AI Act, διαδικασία που αναμένεται ότι θα έχει ολοκληρωθεί περί τα μέσα Μαρτίου 2024 και εντός δύο ετών, αναμένεται η θέσπιση ανάλογου εθνικού φορέα (national competent authority) για κάθε κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο εν θέματι φορέας θα είναι υπεύθυνος για την εποπτεία και την καθοδήγηση των εταιρειών που κατασκευάζουν και χρησιμοποιούν μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης. Ο φορέας αυτός θα φέρει μεταξύ άλλων, την υποχρέωση να δημιουργήσει sandboxesγια τους κατασκευαστές τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης καθώς και την υποχρέωση ετήσιας αναφοράς πεπραγμένων προς το Ευρωπαϊκό Γραφείο Τεχνητής Νοημοσύνης.

Στην Ελλάδα, οι σκέψεις που επικρατούν ως τώρα κατατείνουν προς ανάδειξη είτε της υπάρχουσας Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα είτε της Εθνικής Επιτροπής Τηλεπικοινωνιών & Ταχυδρομείων ως αρμόδια αρχή για την ρύθμιση της Τεχνητής Νοημοσύνης. Θα ήταν ωστόσο σκόπιμο, δεδομένης της μοναδικότητας της τεχνητής νοημοσύνης και της ιδιαιτερότητας της τεχνολογίας αυτής να εξελίσσεται και να μαθαίνει, να συζητηθεί και η περίπτωση δημιουργίας μιας νέας αρχής με εξειδικευμένο προσωπικό που θα γνωρίζει τα τεχνολογικά και νομικά ζητήματα που θέτει η χρήση της, η οποία βέβαια και θα αλληλεπιδρά με τις υπόλοιπες ήδη θεσπισμένες αρχές.

Οι ως άνω εξελίξεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο δεν αργούν να φτάσουν σε πρακτικό επίπεδο και στην Ελλάδα. Ο δημόσιος τομέας φαίνεται ότι ετοιμάζεται ήδη να εισέλθει στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, με ψηφιοποίηση εφαρμογών (ktimatologio.gov.gr, wallet.gov.gr κ.α.) καθώς και με τον ψηφιακό βοηθό mAIgov που βασίζεται σε γλωσσικό παραγωγικό μοντέλο . Ο ιδιωτικός τομέας απο την πλευρά του, πάντοτε μπροστά στις εξελίξεις, έχοντας ήδη ενσωματώσει σε πολλά επίπεδα τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης χαμηλού ρίσκου (π.χ. προσωποποιημένες διαφημίσεις, chatbots κ.α.) έρχεται αντιμέτωπος με την πρόκληση της δημιουργίας ηθικών πολιτικών και στρατηγικής ως προς τα σχετικά εργαλεία που ενσωματώνει στη ροή εργασιών του, καθώς ο νέος Κανονισμός (AI Act) αφήνει μικρό περιθώριο συμμόρφωσης και απειλεί με μεγάλα πρόστιμα, ενώ η ασφάλεια που παρέχει στους καταναλωτές μία εταιρεία που προσέχει και σέβεται τις ευρωπαΪκές και εθνικές ρυθμίσεις, δημιουργεί και ανταγωνιστικό πλεονέκτημα.