Δομική ανάλυση της αγοράς εργασίας στο 9μηνο-23

Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα πλέον πρόσφατα στοιχεία της έρευνας εργατικού δυναμικού της ΕΛΣΤΑΤ, το 9μηνο Ιαν-Σεπ-23 η απασχόληση στην Ελλάδα ενισχύθηκε κατά 1,3%, με αποτέλεσμα ο αριθμός των απασχολουμένων να ανέλθει στους 4.196,9 χιλ. από τους 4.142,4 χιλ. την αντίστοιχη περίοδο του 2022. Ωστόσο, ο ετήσιος ρυθμός αύξησης της απασχόλησης παρουσιάζεται μειωμένος συγκριτικά με το 2022 (6,6%), στοιχείο που αντανακλά τη συρρίκνωση του ρυθμού ανόδου της εγχώριας οικονομικής δραστηριότητας σε σύγκριση με την απότομη ανάκαμψη τη διετία 2021-2022, ύστερα από την έξαρση της πανδημίας. Την ίδια περίοδο το ποσοστό ανεργίας κατήλθε στο 11,3% από 12,6%, παρουσιάζοντας μείωση κατά 1,3 ποσοστιαίες μονάδες, σε συνέχεια πτώσης του κατά 2,7 ποσοστιαίες μονάδες το 2022, ενώ ο αριθμός των ανέργων περιορίστηκε στους 532,8 χιλ. από τους 598,1 χιλ. (-65,3 χιλ. άτομα ή -10,9%). Κατά συνέπεια η πτώση του ποσοστού ανεργίας την υπό εξέταση περίοδο προήλθε τόσο από την αύξηση της απασχόλησης (+54,5 χιλ. απασχολούμενοι) όσο και από τον περιορισμό του αριθμού των ανέργων (-65,3 χιλ. άτομα), ενώ το εργατικό δυναμικό συρρικνώθηκε κατά 10,8 χιλ. άτομα ή 0,2% (στους 4.729,7 χιλ. από τους 4.740,5 χιλ.), δηλαδή με ηπιότερο ρυθμό σε σύγκριση με την προ πανδημίας τάση (-0,5% κατά μέσο όρο την περίοδο 9Μ/2017-9Μ/2019). Παράλληλα, ο οικονομικά μη ενεργός πληθυσμός συρρικνώθηκε οριακά κατά 0,1% ή 2,8 χιλ. άτομα, στα 4.308,7 χιλ. από τα 4.311,4 χιλ., σε συνέχεια συρρίκνωσής του κατά 3,0% το 9μηνο του 2022.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, το ποσοστό ανεργίας στην χώρα μας – αν και βρίσκεται σε πτωτική πορεία από το 2014 – παραμένει το δεύτερο υψηλότερο μεταξύ των χωρών-μελών της Ευρωζώνης, αλλά παρουσιάζει την ισχυρότερη μείωση (-1,3 ποσοστιαίες μονάδες) το 9μηνο του 2023. Το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας στην Ευρωζώνη εντοπίζεται στην Ισπανία όπου την ίδια περίοδο κατήλθε στο 12,2% από 13,0% το 9μηνο του 2022, ενώ το χαμηλότερο στη Μάλτα όπου περιορίστηκε στο 2,6% από 2,9%. Συνεχίζοντας με τις μεγάλες οικονομίες της Ευρωζώνης, το ποσοστό ανεργίας στις Γερμανία και Γαλλία περιορίστηκε οριακά, στο 3,0% από 3,2% στην πρώτη και στο 7,2% από 7,3% στη δεύτερη, ενώ στην Ιταλία κατήλθε στο 7,7% από 8,2%.

Αναφορικά με την εξέλιξη του ποσοστού ανεργίας με βάση το φύλο στην Ελλάδα, διαχρονικά παραμένει πολύ υψηλότερο στις γυναίκες συγκριτικά με τους άνδρες. Το 9μηνο του 2023 το ποσοστό ανεργίας στις γυναίκες κατήλθε στο 14,8% από 16,7% ενώ στους άνδρες στο 8,4% από 9,5%, αλλά στις πρώτες η μείωση είναι ισχυρότερη (1,9 ποσοστιαίες μονάδες έναντι 1,0 στους άνδρες). Στην Ευρωζώνη τα αντίστοιχα ποσοστά διαμορφώθηκαν σε πολύ χαμηλότερα επίπεδα, δηλαδή στο 6,9% (από 7,2%) στις γυναίκες και στο 6,2% (από 6,4%) στους άνδρες. Παράλληλα, σε σχέση με την εξέλιξη του ποσοστού ανεργίας με βάση την ηλικία, αυτό περιορίζεται καθώς η ηλικία αυξάνεται, ενώ το 9μηνο του 2023 σε όλες τις ηλικιακές κατηγορίες περιορίστηκε. Η ισχυρότερη μείωση του αλλά και το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας εντοπίζεται στα άτομα ηλικίας 15-19 ετών όπου κατήλθε στο 34,5% από το 51,8% (-17,2 ποσοστιαίες μονάδες). Από την άλλη πλευρά το χαμηλότερο ποσοστό ανεργίας παρουσιάζουν τα άτομα άνω των 65 ετών (7,4% από 8,3%) καθώς και τα άτομα ηλικίας 45-64 ετών (από 9,3% σε 7,7%). Τέλος, η ηπιότερη μείωσή του, κατά 0,3 ποσοστιαίες μονάδες, παρουσιάστηκε το 9μηνο 2023 στα άτομα 25-29 ετών όπου κατήλθε στο 19,4% από 19,7%. Οι τάσεις στην εξέλιξη της ανεργίας ως προς το φύλο και την ηλικία που αναλύθηκαν αμέσως πιο πάνω σε συνδυασμό με τη μείωση του πληθυσμού, καθιστούν σημαντική την αύξηση του ποσοστού συμμετοχής των γυναικών και των νέων στην αγορά εργασίας, ώστε μεσοπρόθεσμα να αντισταθμιστούν οι επιπτώσεις στο ΑΕΠ από τη μείωση του πληθυσμού. Έτσι θα είναι εφικτό για μία περίοδο ετών, όχι μεγάλη σε διάρκεια, ο παραγωγικός συντελεστής της εργασίας στην Ελλάδα να έχει θετική συνεισφορά στον πραγματικό ρυθμό μεγέθυνσης, αφού υπάρχουν δυνατότητες για περαιτέρω αύξηση του ποσοστού συμμετοχής του εργατικού δυναμικού στον πληθυσμό.

Σε σχέση με την εξέλιξη του ποσοστού ανεργίας με βάση το επίπεδο εκπαίδευσης, διαχρονικά μειώνεται καθώς το επίπεδο εκπαίδευσης βελτιώνεται, ενώ σε όλες τις κατηγορίες παρουσιάζεται μείωση του την υπό εξέταση περίοδο. Η ισχυρότερη πτώση του εντοπίζεται στα άτομα που παρακολούθησαν μερικές τάξεις του Δημοτικού ή δεν πήγαν καθόλου σχολείο (-10,2 ποσοστιαίες μονάδες) τα οποία όμως παρουσιάζουν και το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας (24,1% από 34,3%). Το χαμηλότερο ποσοστό αλλά και η ηπιότερη μείωσή του εντοπίζεται στα άτομα με διδακτορικό ή μεταπτυχιακό τίτλο, όπου περιορίστηκε στο 4,9% από 5,6% (-0,7 ποσοστιαίες μονάδες), ενώ έπονται με υψηλότερο ποσοστό ανεργίας τα άτομα με πτυχίο ανώτατων σχολών (8,7% από 9,8%). Τέλος, στους πτυχιούχους ανώτερης τεχνικής επαγγελματικής εκπαίδευσης το ποσοστό ανεργίας περιορίστηκε στο 12,0% από το 12,6%.

Συνεχίζοντας με τη διάρκεια της ανεργίας, τόσο το ποσοστό όσο και ο αριθμός των μακροχρόνια ανέργων παρουσίασαν μείωση. Το ποσοστό μακροχρόνιας ανεργίας περιορίστηκε στο 57,6% το 9μηνο 2023 από το 61,4% το 2022 (-3,8 ποσοστιαίες μονάδες) ενώ ο αριθμός των μακροχρόνια ανέργων κατήλθε στους 306,6 χιλ. από τους 366,7 χιλ. (-60,1 χιλ. ή -16,4%).

Οι εργαζόμενοι πλήρους απασχόλησης αυξήθηκαν κατά 83,3 χιλ. άτομα ή κατά 2,2% συγκριτικά με το 2022 (στους 3.798,4 χιλ. από τους 3.881,7 χιλ.), ενώ οι εργαζόμενοι μερικής απασχόλησης μειώθηκαν κατά 27,9 χιλ. άτομα ή κατά 8,3% (από τους 336,9 χιλ. στους 309,0 χιλ.). Σημειώνεται ότι το μερίδιο μερικής απασχόλησης είναι διαχρονικά υπερδιπλάσιο στις γυναίκες ενώ το 9μηνο του 2023 κατήλθε στο 11,7% (από 12,4% ένα έτος νωρίτερα) ενώ στους άνδρες στο 4,1% (από 5,1%).

Αναφορικά με την περιφερειακή διάσταση της ανεργίας, σε 11 περιφέρειες το ποσοστό ανεργίας μειώθηκε και σε δύο αυξήθηκε. Το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας το 9μηνο του 2023 αλλά και η ισχυρότερη άνοδός του παρουσιάστηκε στην περιφέρεια Ιονίων Νήσων όπου ανήλθε στο 15,7% από 14,4% ένα έτος νωρίτερα, ενώ ίδιο ήταν και στη Δυτική Μακεδονία (15,7% από 18,5%) η οποία διαχρονικά εμφανίζει υψηλό ποσοστό ανεργίας. Το χαμηλότερο ποσοστό αλλά και η ισχυρότερη μείωσή του εντοπίζεται στην περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου – όπου η απασχόληση παρουσιάζει έντονη εποχικότητα λόγω του τουρισμού – και κατήλθε στο 8,4% από 12,3% (-3,9 ποσοστιαίες μονάδες) ενώ στην περιφέρεια Βορείου Αιγαίου περιορίστηκε στο 9,5% από 11,6%. Στην περιφέρεια που συγκεντρώνει το μεγαλύτερο ποσοστό των απασχολουμένων στη χώρα, την Αττική, το ποσοστό ανεργίας διαμορφώθηκε σε χαμηλότερα επίπεδα από το εθνικό ποσοστό, δηλαδή στο 9,5% (από 10,1%) ενώ στην περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας όπου συγκεντρώνει υψηλή μεταποιητική δραστηριότητα, κατήλθε στο 10,6% από το 13,9%.

Σε επίπεδο κλάδων οικονομικής δραστηριότητας, σε 12 σημειώθηκε άνοδος της απασχόλησης και σε 9 πτώση της την υπό εξέταση περίοδο. Από τα αντίστοιχα στοιχεία, προκύπτει ότι η ετήσια άνοδός της το 9μηνο του 2023 προήλθε κυρίως από την ενίσχυσή της στους κλάδους Δραστηριοτήτων ανθρώπινης υγείας και κοινωνικής μέριμνας (+20,9 χιλ. απασχολούμενοι, στους 305,8 χιλ. από τους 284,8 χιλ.), Γεωργίας-Δασοκομίας-Αλιείας (+19,7 χιλ., στους 477,3 χιλ. από τους 457,6 χιλ.), Μεταφοράς-Αποθήκευσης (+17,6 χιλ., στους 222,4 χιλ. από τους 204,8 χιλ.) και Κατασκευών (+13,9 χιλ. απασχολούμενοι, στους 161,7 χιλ. από τους 147,8 χιλ.), παρά την πτώση της στο Χονδρικό-Λιανικό εμπόριο (-33,5 χιλ., στους 692,6 χιλ. απασχολούμενους από τους 726,1 χιλ.) και στις Τέχνες-Διασκέδαση-Ψυχαγωγία (-10,9 χιλ., στους 48,8 χιλ. από τους 59,6 χιλ.). Τέλος, στον κλάδο Δραστηριοτήτων υπηρεσιών παροχής καταλύματος και εστίασης η απασχόληση ενισχύθηκε οριακά, κατά 0,8 χιλ. απασχολούμενους ή 0,2% (στους 390,6 χιλ. από τους 389,8 χιλ.).

Εστιάζοντας στη μισθωτή απασχόληση που διαχρονικά αποτελεί τον πυρήνα της συνολικής απασχόλησης στη χώρα, τα στοιχεία του πληροφοριακού συστήματος ΕΡΓΑΝΗ για τις ροές μισθωτής απασχόλησης στον ιδιωτικό τομέα για το σύνολο του 2023, δείχνουν ότι το ισοζύγιο προσλήψεων-αποχωρήσεων ήταν θετικό κατά 116,7 χιλ. θέσεις εργασίας (3.214,2 χιλ. προσλήψεις και 3.097,6 χιλ. αποχωρήσεις) και αυξημένο κατά 60,1% συγκριτικά με το θετικό ισοζύγιο του 2022 (+72,9 χιλ. θέσεις εργασίας, με 2.911,3 χιλ. προσλήψεις και 2.838,5 χιλ. αποχωρήσεις). Η άνοδος του ισοζυγίου αφορούσε κυρίως τις γυναίκες (+62,8 χιλ. θέσεις εργασίας έναντι +53,8 χιλ. στους άνδρες), τα άτομα ηλικίας 15-24 (+58,1 χιλ.) και 30-44 ετών (+24,3 χιλ.) και τις περιφέρειες της χώρας εντός των οποίων βρίσκονται τα δύο μεγαλύτερα αστικά κέντρα της χώρας, δηλαδή την Αττική (+63,3 χιλ.) και την Κεντρική Μακεδονία (+12,1 χιλ.). Με βάση τα μηνιαία στοιχεία του ΕΡΓΑΝΗ για τους πέντε κλάδους με το υψηλότερο θετικό ισοζύγιο, προκύπτει ότι στο σύνολο του 2023 σε αυτούς συγκαταλέγονται οι κλάδοι Εκπαίδευσης (31,1 χιλ. θέσεις εργασίας), Δημόσιας διοίκησης και άμυνας-Υποχρεωτικής κοινωνικής ασφάλισης (23,1 χιλ.), Λιανικού εμπορίου (8,7 χιλ.) και Καταλυμάτων (5,3 χιλ.).

Συμπερασματικά, από την ανάλυση που προηγήθηκε για τα στοιχεία απασχόλησης που αφορούν στο 9μηνο του 2023 προκύπτει ότι η ανεργία συνέχισε την πτωτική της πορεία, τόσο λόγω της αύξησης της απασχόλησης όσο και της μείωσης του αριθμού των ανέργων. Όμως παρά την πτώση του, το ποσοστό ανεργίας στην Ελλάδα παραμένει το δεύτερο υψηλότερο στην Ευρωζώνη. Παράλληλα, τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της ανεργίας παραμένουν αμετάβλητα καθώς αυτή πλήττει περισσότερο τις γυναίκες, τα άτομα νεαρής ηλικίας (15-29 ετών) καθώς και τα άτομα με χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης, ενώ το ποσοστό των μακροχρόνια ανέργων διατηρείται σε υψηλά επίπεδα. Εξάλλου, τα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας εντοπίζονται στη Δυτική Μακεδονία, στην Κεντρική Μακεδονία και στην Ήπειρο, ενώ τα χαμηλότερα στις περιφέρειες Νοτίου Αιγαίου και Αττικής. Επιπλέον, οι κλάδοι με την ισχυρότερη θετική επίδραση στην απασχόληση είναι οι κλάδοι Ανθρώπινης υγείας και κοινωνικής μέριμνας, Μεταφοράς-Αποθήκευσης, Κατασκευών καθώς και ο Πρωτογενής τομέας. Τέλος, οι θετικές και αυξημένες ροές προσλήψεων-αποχωρήσεων στον ιδιωτικό τομέα στο σύνολο του 2023 αφορούν κυρίως τις γυναίκες, τα άτομα ηλικίας 15-24 και 30-44 ετών καθώς και τις περιφέρειες Αττικής και Κεντρικής Μακεδονίας, ενώ οι κλάδοι με το υψηλότερο θετικό ισοζύγιο προσλήψεων-αποχωρήσεων, ήταν κλάδοι Εκπαίδευσης, Δημόσιας διοίκησης, Λιανικού εμπορίου και Καταλυμάτων.

Τα παραπάνω ποιοτικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης στην Ελλάδα δείχνουν ότι η μετάβαση της οικονομίας προς ένα νέο αναπτυξιακό υπόδειγμα προσανατολισμένο προς την παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών υψηλής προστιθέμενης αξίας που είναι διεθνώς εμπορεύσιμα βρίσκεται σε εξέλιξη αλλά απαιτείται ακόμα μεγαλύτερη προσπάθεια για την επίτευξη και επίσπευση αυτού του μετασχηματισμού. Ως προς αυτό σημειώνεται ότι η ενίσχυση της απασχόλησης συνεχίζει να στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό από την άνοδό της σε κλάδους υπηρεσιών, αρκετοί εκ των οποίων δεν έχουν διεθνώς εμπορεύσιμη παραγωγή. Γι’ αυτό και είναι αναγκαία η ενίσχυση τόσο του Μεταποιητικού τομέα όσο και των λοιπών κλάδων με διεθνώς εμπορεύσιμη παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών καθώς δύναται να βελτιώσουν το εξωτερικό ισοζύγιο της οικονομίας. Η ενίσχυσή των κλάδων θα προέλθει μέσω της μεγαλύτερης προσέλκυσης άμεσων ξένων επενδύσεων, της επιτάχυνσης υλοποίησης του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και της (επαν)εισροής ανθρώπινου κεφαλαίου υψηλής εξειδίκευσης (brain-gain). Ως προς το τελευταίο σημειώνεται ότι οι προοπτικές απασχόλησης των ατόμων με υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης είναι ευνοϊκές καθώς τα δεδομένα δείχνουν ότι σε αυτά παρουσιάζεται διαχρονικά το χαμηλότερο ποσοστό ανεργίας σε σχέση με τα άτομα που έχουν χαμηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης. Παράλληλα, η μεγαλύτερη συμμετοχή των γυναικών και των νέων στην αγορά εργασίας θα συμβάλει θετικά στον πραγματικό ρυθμό μεγέθυνσης της οικονομίας καθώς μεσοπρόθεσμα θα αντισταθμιστούν οι επιπτώσεις στο ΑΕΠ από τη μείωση του πληθυσμού που βρίσκεται σε εξέλιξη.