Η πιο διαδεδομένη παράδοση με το που μπαίνει η νέα χρονιά, γλυκές και αλμυρές εκδοχές, ένας τυχερός και πολλά χρυσά “νομίσματα”. Μια παράδοση που φαίνεται να μετεξελίχθηκε προσαρμόζοντας το είναι της πολλές φορές συν τω χρόνω. Από την αρχαιότητα έως την Ρωμαϊκή εποχή και από το Βυζάντιο έως το άρτι αφιχθέν 2024, μοιράζομαστε την ιστορία της κομμάτι-κομμάτι.
Η βασιλόπιτα του 2024
Με κρέμα, γλάσο, γαρύφαλλα, κρεμασμένους χιονάνθρωπους και στολισμένα σε μικρογραφίες έλατα, όπως και να ναι στολισμένη θα αναγράφει 2024. Με έντονη την μυρωδιά από το μαλέπι και αφράτη μαστιχωτή υφή ή σαν κέικ βαθιά ευωδιαστό με σμυρνέικα μπαχαρικά ακόμα και με σιρόπι, η σημερινή μορφή της βασιλόπιτας στις διάφορες εκδοχές είναι δύσκολο να αφήσει κάποιον ασυγκίνητο.
Στις ακόμα πιο συγκινητικές της στιγμές στο σήμερα δεν μπορούμε παρά να ξεμυτίσουμε από τις αδρά αστικές εκδοχές της βασιλόπιτας και να φτάσουμε ως τις νοικοκυρές αυτού του τόπου που κατάγονται ή διαμένουν στην Μακεδονία, τη Θράκη και την Ήπειρο και τιμούν τις παραδόσεις συνδέοντας την νοερά και φυσικά με τις ρίζες μας. Η βασιλόπιτα της βόρειας Ελλάδας είναι αλμυρή, με φύλλα ζυμωτά με μεράκι, με πράσο, με τοπικά τυριά, με κρέας ή κοτόπουλο.
Και ταυτόχρονα μιλάμε για ένα έθιμο που διαρκεί μέρες, που παραμένει στις βιτρίνες των ζαχαροπλαστείων για πολλές ημέρες μετά την έλευση της χρονιάς, που κόβεται και μοιράζεται τελετουργικά και χαμογελαστά όχι μόνο στο σπίτι αλλά και σε επιχειρήσεις, υπηρεσίες, εταιρείες, συλλόγους και ομάδες «για το καλό».
Για την ιστορία… της βασιλόπιτας
Από την αρχαιότητα η τελετουργική προσφορά άρτων στους θεούς ήταν ήδη γνωστή και διαδεδομένη όπως στα αγροτικά ορόσημα του έτους, στη σπορά και στον θερισμό και στην αλλαγή του χρόνου.
Στα χνάρια της ελληνικής λαογραφίας, φαίνεται πως τα κομμάτια προσφέρονται στον Αγαθό Δαίμονα που, συνήθως με τη μορφή ακίνδυνου φιδιού, προστατεύει το σπίτι («οικουρός όφις»), στην οικογένεια, στον Άγιο Βασίλειο, στον Χριστό στον φτωχό και με κυκλική δομή, χρονική ή σαν πίτα γλυκιά, στο σπίτι.
Στους ρωμαϊκούς χρόνους είναι που στο ζύμωμα της πίτας ή του άρτου προστέθηκε ένα νόμισμα ή ένα μικρό χρυσό κόσμημα, το οποίο όποιος το έβρισκε είχε την εύνοια των θεών ή της τύχης. Ενώ δεν έλειπαν οι παραλλαγές με σπόρο ροδιού που συμβολίζει την αφθονία, με καρύδι όπως συμβαίνει και με το σημερινό χριστόψωμο, ακόμα και με ένα κομματάκι άχυρο, ένα βλαστάρι αμπέλου ή ένα κλαδάκι ελιάς.
Το έθιμο της πίτας μπορεί να επέζησε της φραγκοκρατίας στη χώρα μας αλλά καθιερώθηκε και λατρεύτηκε χάρη στην ελληνορθόδοξη παράδοση και τον Βασίλειο τον Μέγα, ο οποίος σύμφωνα με την παράδοση, ήταν δεσπότης στην Καισάρεια της Καππαδοκίας, στους πρώτους βυζαντινούς χρόνους.
Όταν ένας στρατηγός-τύραννος απείλησε την πόλη του ζητώντας να του παραδοθούν όλοι οι θησαυροί των κατοίκων, αλλιώς θα την πολιορκούσε. Οι κάτοικοι συγκέντρωσαν τα τα κοσμήματα και τα τιμαλφή τους και τα παρέδωσαν στον Μέγα Βασίλειο. Την παραμονή της παράδοσης των θησαυρών στον τύραννο όμως η πόλη σώθηκε και ο Μέγας Βασίλειος επέστρεψε στους κατόχους τα αντικείμενα χωρίς να γνωρίζει όμως σε ποιόν άνηκε τι.
Έτσι αφού προσευχήθηκε, ζήτησε να ζυμώσουν χιλιάδες μικρά ψωμάκια και στο καθένα έβαλε κι από ένα κόσμημα ή νόμισμα και τα μοίρασε ώστε όλοι να έχουν κάποιο πολύτιμο αντικείμενο, ακόμη και εκείνοι δεν είχαν δώσει τίποτε.
Και κάπως έτσι, σαν ευλογία έφτασε το έθιμο της βασιλόπιτας με φλουρί μέχρι τις μέρες μας.
Καλή χρονιά!
Σχόλια