2023 και κλιματική αλλαγή: Μια χρονιά που θα θυμόμαστε

Όπως αναφέρει ο καθηγητής κ. Χρήστος Ζερεφός, Γενικός Γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών, κατά το θέρος, σε πάρα πολλές περιοχές του κόσμου, ξέσπασαν πυρκαγιές που οδήγησαν σε ανυπολόγιστες καταστροφές. Η χώρα μας βίωσε δύο εξαιρετικά καταστροφικές πυρκαγιές, στη Ρόδο και τη Δαδιά, ως απόρροια της μακράς περιόδου ξηρασίας που προηγήθηκε. Στη συνέχεια, στην αρχή του φθινοπώρου βιώσαμε έναν ακραίο κυκλώνα, τον “Daniel” στη Μεσόγειο, ως αποτέλεσμα όλων των αποσταθεροποιητικών μεταβολών που συντελέστηκαν κλιματικά, δηλαδή αύξηση της θερμοκρασίας, σε θάλασσα και αέρα. Στην περιοχή της Μεσογείου η θερμοκρασία στην επιφάνεια της θάλασσας ξεπέρασε τον 1,5⁰C, φτάνοντας μέχρι και τους 3⁰C. Αντίστοιχες μεταβολές 3⁰C και 3,5⁰C είδαμε και στον Ατλαντικό Ωκεανό, όπου οι υψηλές θερμοκρασίες κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού έδωσαν έναυσμα για ένα φθινόπωρο ιδιαίτερα ασταθές.

Οι προβλέψεις

Τις φετινές πυρκαγιές τις είχαμε προβλέψει σε μελέτη που υλοποιήσαμε προ διετίας για τα μνημεία της φύσης της Unesco, μας λέει ο κ. Ζερεφός. Εκεί αναλύσαμε 240 μνημεία πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς διαπιστώνοντας ότι πολλά από αυτά κινδυνεύουν. Σε ταξινόμηση επικινδυνότητας η Ελλάδα είχε μερικά πρωτεία. Και ποια ήταν αυτά; Φυσικά οι περιοχές της Δαδιάς και της Ρόδου που κάηκαν, αλλά και της Θεσσαλονίκης, που ευτυχώς φέτος έμεινε αλώβητη.

Συνολικά έχουν καταγραφεί 13 περιοχές σε όλη τη Μεσόγειο, από το σύνολο των 240, που χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής και προστασίας. Όσον αφορά την Ελλάδα, οι περιοχές που κινδυνεύουν βρίσκονται στα νοτιοανατολικά της χώρας.

O καθηγητής κ. Χρήστος Ζερεφός, Γενικός Γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών

Σεισμοί, ξηρασία και άνθρωπος, ένα εκρηκτικό μείγμα

Οι σεισμοί αποτελούν προαπαιτούμενο για την επικινδυνότητα ακραίων φαινομένων και καταστάσεων. Όσο απομακρυνόμαστε από την Τουρκία, προς τα δυτικά, η ένταση των σεισμών μειώνεται, έως ότου συναντήσουμε τα επόμενα ρήγματα.

Από την άλλη έχουμε την ξηρασία. Το 2023 είχαμε περιορισμένες βροχοπτώσεις και χιονοπτώσεις με αποτέλεσμα το λίγο νερό να οδηγήσει σε ξηρασία του εδάφους. Με την υγρασία να κυμαίνεται στο 10% κληθήκαμε να βιώσουμε ημι-ερημικές συνθήκες που δεν αποτελούν ακόμα ερημοποίηση αλλά είναι το ακριβώς προηγούμενο στάδιο. Όταν επικρατούν αυτές οι συνθήκες σε συνδυασμό με την κακή διαχείριση της δασικής βιομάζας από τον άνθρωπο, τότε είναι ξεκάθαρος ο δρόμος στον οποίο πορευόμαστε και δεν είναι καθόλου αισιόδοξος.

Η ένταση των καιρικών φαινομένων

Ο αριθμός και η ένταση των ακραίων καιρικών καταστάσεων θα αυξάνονται. Αυτό είναι γεγονός που αφορά τη γη, τη θάλασσα και τον αέρα. Και προφανώς ο άνθρωπος δεν είναι αμέτοχος αφού η αλλαγή αυτή είναι αποτέλεσμα της τεράστιας αύξησης του διοξειδίου του άνθρακα και άλλων θερμοκηπιακών αερίων στην ατμόσφαιρα που δεν αφήνουν τη γη να ψυχθεί προς το διάστημα, αναφέρει ο κ. Ζερεφός. Αυτός είναι ο λόγος ύπαρξης των σχεδόν μονοτονικά παρατηρούμενων αυξανόμενων θερμοκρασιών στην επιφάνεια των θαλασσών και στην ατμόσφαιρα, που οδηγεί πέραν της έντασης και στην αύξηση της συχνότητας των ακραίων καιρικών φαινομένων, τα οποία αντλούν ενέργεια από τη ζέστη που αναδύεται από το έδαφος και τη θάλασσα και την οποία στη συνέχεια αποδεσμεύουν με βίαιο τρόπο. Όπως παλαιότερα ο «Ιανός» έτσι φέτος και ο «Ντάνιελ» αποτελούν κομμάτι στο παζλ αυτών των ξεσπασμάτων μεταφοράς ενέργειας στην ατμόσφαιρα.

Μάλιστα η συνέργεια της θάλασσας με την ατμόσφαιρα αποτελεί ένα από τα πιο φαντασμαγορικά φαινόμενα της κλιματολογίας αλληλεπιδράσεων που πρώτος περιέγραψε ο Όμηρος στην Οδύσσεια.

Η αλλαγή στο ενεργειακό μείγμα

Όπως αναφέρει ο κ. Ζερεφός, μέσω της Ακαδημίας Αθηνών υλοποιήσαμε μαζί με άλλους εταίρους, μελέτη που μας ανατέθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση, στην οποία αποδεικνύουμε ότι μπορούμε μέχρι το 2030 να αντικαταστήσουμε το ενεργειακό μας μείγμα κατά 80% με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας προκειμένου να αντισταθμίσουμε την επιβάρυνση που υφίσταται ο πλανήτης από τα ορυκτά καύσιμα. Μάλιστα η Ελλάδα, όπως και η Γαλλία, θα μπορούσαν να αποτελέσουν πρωταγωνίστριες, από ενεργειακής άποψης, χώρες. Η Ελλάδα είναι χαρισματική λόγω του ήλιου και του ανέμου, ιδίως στο Αιγαίο, αλλά και του ανάγλυφου στα ηπειρωτικά. Πέραν του αέρα και του ήλιου, θα μπορούσαμε να αξιοποιήσουμε τη γεωθερμία που μπορεί να συνεισφέρει με ποσοστό 5% στο ενεργειακό μείγμα, αλλά και την κυματική ενέργεια που επίσης μπορεί να προσφέρει άλλο ένα 3%. Με την αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, μπορούμε να απεξαρτηθούμε από τα ορυκτά καύσιμα ώστε στο μέλλον να αποφύγουμε, με τη σωστή προετοιμασία, την έκθεσή μας σε ενεργειακές κρίσεις όπως αυτή που βιώσαμε από το ξέσπασμα του πολέμου μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, λόγω της εξάρτησής μας από το φυσικό αέριο.

Πόσο κοστίζει η κλιματική αλλαγή;

Με δεδομένα που έχουμε υπολογίσει από το 2011 μέχρι το τέλος του αιώνα, δηλαδή το 2100, το κόστος της κλιματικής αλλαγής για την ανθρωπότητα θα υπερβεί τα 700 δις δολάρια, μας λέει ο κ. Ζερεφός, εκτός κι εάν προσαρμοστούμε, οπότε το κόστος αυτό θα μειωθεί περίπου στο μισό, δηλαδή στα 450 δις δολάρια.

Ας δούμε όμως ένα δείγμα του κόστους που έχουν τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Αν συνεχίσουμε να λειτουργούμε όπως ακριβώς κάνουμε σήμερα, χωρίς οποιαδήποτε προσαρμογή, το κόστος θα αγγίξει τα 130 τρις δολάρια. Σε αντιστοιχία το κόστος του Covid-19 ήταν περίπου 2 με 3 τρις. Σκεφτείτε ότι ο «Daniel», από τον οποίο δεν έχουμε συνέλθει πλήρως, αφού ακόμα και τώρα που μιλάμε υπάρχουν πλημμυρισμένες περιοχές, η εκτίμηση του κόστους του φτάνει κατά πολλούς από 3 έως 5 δις ευρώ. Ο «Ιανός» επίσης ήταν της τάξης του μισού δις. Σκεφτείτε λοιπόν την ύπαρξη δύο ακόμα τέτοιων φαινομένων τα επόμενα χρόνια.

COP 28: Χρονιά ορόσημο το 2050

Σχεδόν 200 χώρες υπέγραψαν τη συμφωνία που προέκυψε στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) από τη σύνοδο για το κλίμα του ΟΗΕ, COP28, με βασικό ζητούμενο την απαλλαγή από τα ορυκτά καύσιμα. Ωστόσο, στο τελικό κείμενο, υπάρχουν ορισμένες διατυπώσεις που αφήνουν κάποια «παράθυρα» στην ερμηνεία, ώστε αυτή να γίνεται κατά το δοκούν, μας λέει ο κ. Ζερεφός, που συμμετείχε ενεργά στη σύνοδο. Υπάρχουν σημεία στη συμφωνία που μπορούν να παραφραστούν σχετικά εύκολα. Φυσικά αυτή η συμφωνία δεν έχει καμία σχέση με την κορωνίδα των συμφωνιών που υπογράφηκε στο Παρίσι, ωστόσο και στα ΗΑΕ τέθηκε ως χρονιά ορόσημο για το κλίμα το 2050. Από την πλευρά της πάντως η επιστημονική κοινότητα έχει έναν και μόνο στόχο να αφυπνίσει την ανθρωπότητα να προστατευθεί από τον κίνδυνο που βρίσκεται μπροστά και δεν είναι άλλος από την κλιματική αλλαγή που εντείνεται περισσότερο δημιουργώντας φαινόμενα δύσκολα διαχειρίσιμα.