Μεταποίηση: Η Ελλάδα κατατάσσεται χαμηλά ανάμεσα στα κράτη μέλη της Ε.Ε. παρά τις ανοδικές τάσεις των τελευταίων ετών

Παρά την πανδημία και την ενεργειακή κρίση, η εγχώρια μεταποίηση εμφανίζει όχι μόνο υψηλό βαθμό ανθεκτικότητας, αλλά και θετικές τάσεις. Ειδικότερα, η συμμετοχή της προστιθέμενης αξίας του τομέα μεταποίησης στο ΑΕΠ της ελληνικής οικονομίας αυξήθηκε σε 9,1% το 2022, από 7,8% το 2019 και 8,1% το 2016. Αντίστοιχα, η συμμετοχή της μεταποίησης στην εγχώρια απασχόληση έφτασε στο 10,0% (413 χιλ. απασχολούμενοι) το 2022, από 9,6% το 2019 και 8,9% το 2014

Πολύ θετική είναι και η πορεία των εξαγωγών των προϊόντων μεταποίησης τα τελευταία χρόνια. Χωρίς τα πετρελαιοειδή, η αξία των εξαγωγών μεταποιητικών προϊόντων αυξήθηκε σε 29,1 δισεκ. ευρώ το 2022, από 19,2 δισεκ. ευρώ το 2019 και 11,7 δισεκ. ευρώ το 2009. Ο δείκτης εξαγωγών προς εισαγωγές βρίσκεται σε υψηλότερα επίπεδα την τριετία 2020-2022 σε σχέση με τα προηγούμενα έτη, ενώ ο δείκτης ανοίγματος εμπορίου αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς από έτος σε έτος.

Ωστόσο, τα μερίδια της μεταποίησης στα βασικά μεγέθη της οικονομίας συνεχίζουν να υπολείπονται σημαντικά από τον μέσο όρο της ΕΕ και η Ελλάδα κατατάσσεται χαμηλά στις σχετικές κατατάξεις. Ειδικότερα, η Ελλάδα βρίσκεται στην 24η θέση ανάμεσα στις 27 χώρες μέλη της ΕΕ με βάση το μερίδιο της μεταποίησης στο ΑΕΠ της χώρας και στην 22η θέση αναφορικά με τη συμμετοχή στην εγχώρια απασχόληση. Σημαντική υστέρηση καταγράφεται και σε όρους παραγωγικότητας εργασίας των εγχώριων επιχειρήσεων μεταποίησης, με την Ελλάδα να κατατάσσεται στην 21η θέση με €29,6 χιλ. προστιθέμενη αξία ανά εργαζόμενο το 2020, έναντι €64,0 χιλ. κατά μέσο όρο στην ΕΕ και το χάσμα παραγωγικότητας μεταξύ Ελλάδας και της ΕΕ να διευρύνεται διαχρονικά.

Η συνολική συνεισφορά της Μεταποίησης στην οικονομία

Η δραστηριότητα της μεταποίησης αποτελεί βασικό μοχλό οικονομικής ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας. Λαμβάνοντας υπόψη τις έμμεσες και προκαλούμενες επιδράσεις από τη διασύνδεση με τους υπόλοιπους τομείς της οικονομίας, η συνολική συμβολή της εγχώριας μεταποίησης υπολογίζεται σε 24,0% του ΑΕΠ της χώρας το 2021. Σε όρους απασχόλησης, η επίδραση εκτιμάται σε 1,1 εκατ. θέσεις εργασίας το 2021. Η υψηλότερη συμβολή καταγράφεται στις περιφέρειες που βρίσκονται τα μεγαλύτερα αστικά κέντρα της χώρας (Αττική και Κεντρική Μακεδονία), ενώ ιδιαίτερα υψηλή για το μέγεθος της περιφερειακής οικονομίας είναι η συμβολή της μεταποίησης και στις περιφέρειες Στερεάς Ελλάδας, Δυτικής Μακεδονίας, Αν. Μακεδονίας-Θράκης, Πελοποννήσου και Θεσσαλίας.

Πράσινη μετάβαση για τον τομέα μεταποίησης στην Ελλάδα

Η εγχώρια μεταποίηση έρχεται αντιμέτωπη με σημαντικές προκλήσεις λόγω τεχνολογικών εξελίξεων και την ανάγκη αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης και της γεωπολιτικής αστάθειας

Στις σημαντικότερες διεθνείς προκλήσεις για τον τομέα μεταποίησης συγκαταλέγεται η προσπάθεια για μετάβαση σε μία οικονομία με μηδενικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έως το 2050, σε καθαρή βάση (net zero emissions). Οι επιχειρήσεις καλούνται να προσαρμόσουν τον τρόπο που παράγουν και λειτουργούν έναντι των κλιματικών κινδύνων, καθώς και να διαφοροποιήσουν ενίοτε τα χαρακτηριστικά των προϊόντων τους στο πλαίσιο μίας κλιματικά ουδέτερης κυκλικής οικονομίας.

Για να επιτευχθεί ωστόσο μια αποτελεσματική και ταχεία μετάβαση, η Ελλάδα, όπως και όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, καλείται να προσδιορίσει μια μακροπρόθεσμη στρατηγική πράσινης μετάβασης, και να προχωρήσει σε αναπροσαρμογές σε πολλές θεσμικές δράσεις. Ειδικότερα, η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, το επενδυτικό σχέδιο ύψους τουλάχιστον €1 τρισεκ. Για την επόμενη δεκαετία, ευθυγραμμισμένο με τη Συμφωνία του Παρισιού και τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ, μπορεί να ενισχύσει τoν παραγωγικό ιστό και την ελληνική οικονομία. Η αποτελεσματική της υλοποίηση, με τις κατάλληλες παρεμβάσεις και θεσμικές αλλαγές σε εθνικό επίπεδο όπου απαιτείται, θα συμβάλει στην περιβαλλοντική βιωσιμότητα και την οικονομική και κοινωνική ευημερία.

Είναι ωστόσο κρίσιμο, να διασφαλιστεί η ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων που θα αναλάβουν το επιπλέον κόστος της μετάβασης στην πράσινη οικονομία. Η επίτευξη του ευρωπαϊκού στόχου συναρτάται απόλυτα από την επίτευξη επιμέρους στόχων για τον περιορισμό των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (ΑτΘ), την κλιματική προσαρμογή, τη μετάβαση στην κυκλική οικονομία, την ενεργειακή αποδοτικότητα, την προστασία της βιοποικιλότητας, αλλά και την ενσωμάτωση των αρχών βιώσιμης ανάπτυξης στη διαδικασία λήψης αποφάσεων.

Στρατηγική αυτονομία

Η ενεργειακή κρίση, με την οποία ήρθαν αντιμέτωπες οι ευρωπαϊκές οικονομίες, ανέδειξε το πρόβλημα της εξάρτησης της ΕΕ από τα ορυκτά καύσιμα. Το νέο κανονιστικό πλαίσιο έκτακτης ανάγκης επιτρέπει στις χώρες να στηρίξουν κλάδους καίριας σημασίας, μειώνοντας το ενεργειακό κόστος. Από την άλλη, οι διαταραχές των αλυσίδων εφοδιασμού, κυρίως ως προς τις κρίσιμες και στρατηγικές πρώτες ύλες αναδεικνύουν την ανάγκη για διαφοροποίηση των καναλιών εφοδιασμού της ΕΕ, καθώς και για αλλαγές σε θεσμικό επίπεδο για την τόνωση δραστηριοτήτων όπως της εξόρυξης, με γνώμονα πάντα την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Ακολούθως, η Ελλάδα καλείται να προσαρμοστεί στις νέες ανάγκες, αναθεωρώντας το θεσμικό της πλαίσιο και αίροντας χρόνιους περιορισμούς.

Σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο παγκόσμιο περιβάλλον, με μια ευρύτερη επαναχάραξη της παγκόσμιας εφοδιαστικής αλυσίδας πρώτων υλών και ενέργειας, η θωράκιση και η ενίσχυση της ανθεκτικότητας της βιομηχανίας αποτελούν επιτακτική ανάγκη και μονόδρομο για την διασφάλιση βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης. Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, και καθώς η Ευρώπη αντιμετώπιζε απειλές για τον εφοδιασμό της με φυσικό αέριο και πετρέλαιο, οι ΗΠΑ έχουν αυξήσει τις εξαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου σε σημείο που αναδείχθηκαν ο μεγαλύτερος εξαγωγέας υγροποιημένου φυσικού αερίου και ένας από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς πετρελαίου παγκοσμίως. Η Ευρώπη καλείται να ανταγωνιστεί τις ΗΠΑ, ιδιαίτερα όσο αφορά στο πρόγραμμα χρηματοδότησης της βιομηχανίας Inflation Reduction Act, όπως και την ανερχόμενη υπερδύναμη, την Κίνα, και άλλες μεγάλες ασιατικές δυνάμεις