Γιατί δαιμονοποιούνται τα βιβλία προσωπικής βελτίωσης;

Σας ακούω ήδη να λέτε ότι «βγήκε τώρα αυτός για να υπερασπιστεί το συνάφι. Έναν ατελείωτο συρφετό αερολόγων συγγραφέων οι οποίοι παράγουν και ανακυκλώνουν συμβουλές για το πώς θα γίνουμε καλύτεροι, αποτελεσματικότεροι, πιο ευτυχισμένοι, πιο επιτυχημένοι».

Την αφορμή για να γράψω αυτό το κείμενο-τοποθέτηση μού την έδωσε μια φίλη η οποία με ρώτησε: «Τι διάβασες τον περασμένο μήνα, εξαιρώντας φυσικά όλα αυτά τα βιβλία αυτοβοήθειας που θεωρώ ότι είναι­ μια μα…» Σκεφτείτε να μην ήταν και φίλη!

Εσείς τι κάνετε για να προάγετε την προσωπική σας ανάπτυξη;

Ας συμφωνήσουμε ότι η προσωπική βελτίωση είναι μια διαδικασία που περιλαμβάνει δράσεις που στοχεύουν στην βελτίωση του εαυτού μας, σε κοινωνικό ή/και επαγγελματικό επίπεδο. Υπάρχουν άνθρωποι που θέλουν να καλύψουν πολλές και διαφορετικές ανάγκες. «Εγώ θέλω να βελτιωθώ στις παρουσιάσεις που κάνω στην επιχείρηση μου» ή «θα ήθελα βοήθεια για το πώς θα είμαι σε θέση να προγραμματίζω καλύτερα τη ζωή μου, να θέτω στόχους και να τους επιτυγχάνω» ή «χρειάζεται να αναπτύξω περισσότερο τις ικανότητες επικοινωνίας μου». Και ποιες είναι οι εναλλακτικές που έχουν μπροστά τους για να πετύχουν τις παραπάνω βελτιώσεις; Εκπαιδευτικά προγράμματα και σεμινάρια, συνεδρίες με κάποιον coach ή όποιον άλλο επαγγελματία, ανάγνωση βιβλίων που θα επιλέξουν και συνδυασμός όλων.

Σε αυτό το σημείο, φτάνουμε στο εξής παράδοξο. Αν αποφασίσετε να παρακολουθήσετε ένα σεμινάριο, κανένας δεν πρόκειται να σας επικρίνει. Όμως, αν αγοράσετε ένα βιβλίο με θέμα την ανάπτυξη ικανοτήτων προφορικής επικοινωνίας, για παράδειγμα, μπορεί να θεωρηθεί κατακριτέο από όσους πιστεύουν ότι τέτοιου είδους βιβλία δεν είναι «σοβαρά». Ενδεχομένως, τα βιβλία που επιλέξατε μπορεί να μη σας ικανοποιήσουν αφού δεν πήρατε αυτό που περιμένατε, να τα θεωρήσετε «ρηχά» ή να μη καταφέρουν να σας παρακινήσουν για να προχωρήσετε. Αλλά αυτό ισχύει για κάθε βιβλίο οποιασδήποτε κατηγορίας. Το ίδιο θα μπορούσε να συμβεί και στις άλλες εναλλακτικές που προανέφερα.

Πώς όμως και γιατί προκύπτει αυτή η γενικευμένη «έχθρα» απέναντι στα βιβλία αυτού του χώρου;

«Διότι όλα αυτά τα βιβλία σπάνια έχουν αποτέλεσμα. Δεν είναι τίποτα περισσότερο από φαντεζί τίτλους, πουλάνε υποσχέσεις και ψεύτικες ελπίδες χωρίς να προσφέρουν λύσεις». Αυτό είναι το γενικό μοτίβο απαντήσεων που κυριαρχεί. Ωστόσο στην παραπάνω απάντηση υπάρχουν δύο παρανοήσεις, ηθελημένες ή μη. Είναι όλα τα βιβλία προσωπικής ανάπτυξης που δεν έχουν αποτέλεσμα; Επιπλέον, πώς είμαστε τόσο βέβαιοι ότι δεν έχουν αποτέλεσμα; Πρόκειται για μια ερμηνεία, μια υποκειμενική αντίληψη την οποία γενικεύουμε.

Υπάρχουν άλλοι που υποστηρίζουν ότι ο «στιγματισμός» ξεκινάει από τους εκδότες που κατατάσσουν ένα βιβλίο σε αυτή την κατηγορία όταν δεν μπορεί να ενταχθεί ξεκάθαρα κάπου αλλού. Θα συμφωνήσω ότι οι κατηγοριοποιήσεις μπορεί να εντείνουν την ήδη υπάρχουσα σύγχυση. Μερικά παραδείγματα. Όταν λέω σε κάποιον να διαβάσει την «Πολιτεία» του Πλάτωνα ή την «Απολογία του Σωκράτη» για να πάρει σημαντικά μαθήματα ως προς το πώς χρειάζεται να επιχειρηματολογεί και να διεξάγει ουσιαστικούς διαλόγους, δεν τα αντιμετωπίζω ως βιβλία αυτοβοήθειας ασχέτως και αν ανήκουν στο πεδίο της φιλοσοφίας; Όσοι εξ ημών, έχουμε διαβάσει βιβλία του Ίρβιν Γιάλομ, γιατί το κάναμε; Μάλλον ψάχναμε για ορισμένες απαντήσεις και πιστεύαμε ότι συγγραφέας θα μας τις δώσει. Εμείς τα εκλαμβάνουμε ως βιβλία προσωπικής βελτίωσης και όχι Ψυχολογίας/ ψυχανάλυσης. Μένοντας στον Γιάλομ, γιατί άραγε δεν σπεύσαμε να διαβάσουμε την «Υπαρξιακή Ψυχολογία» των επτακοσίων σελίδων; Μήπως επειδή ισχυριζόμασταν ότι «θα μας πέσει βαρύ», δεν θα είναι εύληπτο και κατανοητό; Εμείς δεν είμασταν αυτοί που επιζήτησαν «μασημένη τροφή»;

Γιατί το «Όταν το σώμα λέει όχι» του Gabor Maté βρίσκεται στην κατηγορία της αυτοβελτίωσης και όχι της ψυχικής υγείας ή της ιατρικής; Γιατί η «Παρηγοριά της φιλοσοφίας» του Αλαίν ντε Μποττόν να θεωρείται βιβλίο αυτοβελτίωσης ενώ το «Πώς ο Προυστ μπορεί να αλλάξει τη ζωή σου» του ίδιου συγγραφέα να ανήκει στην κατηγορία της σύγχρονης λογοτεχνίας;

«Θα συγκρίνεις τώρα όλους αυτούς με τον κάθε ατάλαντο συγγραφέα που υπόσχεται ότι αν διαβάσουμε το βιβλίο του και ακολουθήσουμε τις συμβουλές του θα γίνουμε ευτυχισμένοι, χαρούμενοι, αποδοτικοί και θα κατακτήσουμε τον κόσμο όλο;» Για μισό λεπτό διότι εδώ φαίνεται να υπάρχει μια ανακολουθία στον τρόπο που σκεφτόμαστε. Εφόσον εμείς επιλέγουμε συνειδητά το βιβλίο και τον συγγραφέα, φέρουμε και το δικό μας μερίδιο ευθύνης για αυτή την επιλογή. Εκτός αν πιστεύετε ότι δεν έχουμε ικανότητα αντίληψης και κρίσης και είμαστε μονίμως θύματα παραπλάνησης.

Πολλοί αναγνώστες αγοράζουν ένα βιβλίο προσωπικής ανάπτυξης με την ελπίδα να βρουν έτοιμες λύσεις που να ταιριάζουν στα δικά τους μέτρα και να μπορούν να εφαρμόσουν. Αν δεν τις βρουν, τότε αυτομάτως τους φταίει ο συγγραφέας. Στο βιβλίο μου «Μη κάνεις ένα βήμα μπροστά… κάνε δύο» έγραφα ότι όποιος πιστεύει πως έχει τις απαντήσεις σε όλες τις ερωτήσεις και ότι κατέχει τις αλήθειες αυτού του κόσμου, ας τον γνωρίσουμε και οι υπόλοιποι για να υποκλιθούμε στο μεγαλείο του.

Το αν ένα βιβλίο θεωρείται ή όχι ως βιβλίο προσωπικής ανάπτυξης/ βελτίωσης, καθορίζεται από τα κίνητρα και τις ανάγκες του καθενός ξεχωριστά. Το σημαντικότερο όλων είναι τι αντιλαμβάνεται και τι εκλαμβάνει ο αναγνώστης ως βιβλίο προσωπικής ανάπτυξης.