Απόβλητα τροφίμων. Πώς 350€ το χρόνο ανά νοικοκυριό καταλήγουν στα σκουπίδια

Σ’ αυτόν τον όρο περιλαμβάνεται τόσο το βρώσιμο όσο και το μη βρώσιμο μέρος τους, όπως φλούδες, κόκαλα, κουκούτσια κ.ά. Με αφορμή το συνέδριο RETASTE 2023*, μιλήσαμε με τους καθηγητές κ.κ. Κάτια Λαζαρίδη, Κωνσταντίνο Αμπελιώτη από το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο και την κα Χριστίνα Χρόνη, επίκουρη Καθηγήτρια επίσης από το Χαροκόπειο, για την πρόληψη και την αξιοποίηση των αποβλήτων τροφίμων.

Πόσα απόβλητα τροφίμων παράγουμε;

Στη χώρα μας, για το έτος 2020, η συνολική παραγωγή αποβλήτων τροφίμων ανήλθε στα 191 κιλά ανά κάτοικο. Η ποσότητα αυτή αναλύεται σε 87 κιλά από τα νοικοκυριά, σε 34 κιλά από την πρωτογενή παραγωγή, σε 35 κιλά από την επεξεργασία των τροφίμων, σε 14 κιλά από το εμπόριο και τη διανομή και σε 21 κιλά από τα εστιατόρια και την εστίαση. Ας σημειωθεί ότι για τα νοικοκυριά, το 55% περίπου αυτής της ποσότητας αφορά μη βρώσιμα μέρη τροφίμων. Επομένως, στο επίπεδο του νοικοκυριού η σπατάλη, δηλ. η ποσότητα τροφίμων που θα μπορούσε να είχε καταναλωθεί πριν καταστεί απόβλητο είναι περίπου 40 κιλά ανά άτομο το χρόνο. Εκτιμάται ότι ένα μέσο τετραμελές νοικοκυριό στην Ελλάδα σπαταλά κάθε χρόνο περίπου 350 ευρώ σε τρόφιμα που δεν κατανάλωσε στο σπίτι.

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, παράγονται κάθε χρόνο 59 εκατομμύρια τόνοι αποβλήτων τροφίμων, ποσότητα που αντιστοιχεί σε 131 κιλά ανά κάτοικο. Η ποσότητα αυτή, σύμφωνα με τη EUROSTAT αντιστοιχεί σε ένα κόστος της τάξης των 132 δις ευρώ. Η Eurostat εκτιμά ότι περίπου το 10% των τροφίμων που είναι διαθέσιμα για τους καταναλωτές στα κράτη μέλη της ΕΕ στα σημεία λιανικής πώλησης, στις υπηρεσίες εστίασης και στα νοικοκυριά καταλήγουν ως απόβλητα. Την ίδια στιγμή, περίπου 32,6 εκατομμύρια πολίτες της ΕΕ δεν μπορούν, για οικονομικούς λόγους, -να έχουν ένα ποιοτικό γεύμα μέρα παρά μέρα.

Πρόληψη

Ως πρόληψη αποβλήτων τροφίμων εννοούμε όλες τις δράσεις, ενέργειες και αλλαγές στο μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης, από όλους τους εμπλεκόμενους (επιχειρήσεις, δημόσιους οργανισμούς, πολίτες – καταναλωτές) που οδηγούν στη δημιουργία λιγότερων αποβλήτων. Δηλαδή παράγουμε λιγότερα απόβλητα, επειδή, ως καταναλωτές:

• προγραμματίζουμε τις αγορές μας,
• δεν αγοράζουμε περισσότερα τρόφιμα απ΄ ότι μπορούμε να καταναλώσουμε,
• δεν παραγγέλνουμε υπερβολικά πολλά όταν βγαίνουμε έξω,
• μαθαίνουμε να διαβάζουμε σωστά τη σήμανση των τροφίμων και να κατανοούμε πότε ένα τρόφιμο είναι ασφαλές να καταναλωθεί,
• μαθαίνουμε να συντηρούμε σωστά τα τρόφιμα και να αξιοποιούμε το ψυγείο και την κατάψυξη για την αύξηση του χρόνου ασφαλούς κατανάλωσης, κ.λπ.

Οι επιχειρήσεις, αντίστοιχα, ρυθμίζουν την παραγωγή τους, ενσωματώνουν καινοτομίες που μειώνουν τη σπατάλη τροφίμων και τη δημιουργία αποβλήτων, δωρίζουν τα ασφαλή τρόφιμα που δεν πωλούνται τελικά, αλλά και ενθαρρύνουν τον καταναλωτή να μην αγοράσει περισσότερα απ’ όσα χρειάζεται.

Η δωρεά /αναδιανομή τροφίμων που είναι ασφαλή για κατανάλωση από τον άνθρωπο, αλλά δεν μπορούν να πωληθούν (π.χ. γιατί υπάρχει λάθος στην εκτύπωση της ετικέτας, ή πλησιάζουν την ημερομηνία λήξης τους), σε τράπεζες τροφίμων ή άλλους οργανισμούς / ιδρύματα υποστήριξης ευάλωτων κοινωνικών ομάδων αποτελεί πρόληψη.

Επίσης, η διάθεση τροφίμων που δεν είναι κατάλληλα ή δεν έχουν ζήτηση για ανθρώπινη κατανάλωση, πληρούν όμως συγκεκριμένες και αυστηρές προδιαγραφές ασφάλειας, σε αδειοδοτημένες εταιρείες παραγωγής ζωοτροφών αποτελεί επίσης πρόληψη αποβλήτων τροφίμων.

Αξιοποίηση

Με τον όρο αξιοποίηση αποβλήτων τροφίμων, αναφερόμαστε σε απόβλητα και υπολείμματα που έχουν ήδη παραχθεί, τα οποία αντί να πεταχτούν, αποτελούν υλικά προς επεξεργασία σε διάφορες διεργασίες έτσι ώστε να παραχθούν άλλα προϊόντα, υψηλής ή και χαμηλότερης αξίας. Για παράδειγμα, μπορούμε από καθαρά ρεύματα αποβλήτων, από τη βιομηχανία τροφίμων, να πάρουμε πολυφαινόλες ή άλλα βιοδραστικά συστατικά που θα χρησιμοποιηθούν σε συμπληρώματα διατροφής, φάρμακα και καλλυντικά. Μπορούμε να παραγάγουμε βιοπλαστικά – βιοποικοδομήσιμα και κομποστοποιήσιμα υλικά που αντικαθιστούν τα πλαστικά που παράγονται με βάση το πετρέλαιο. Μπορούμε επίσης να παραγάγουμε βιοαέριο για καύσιμο και παραγωγή ηλεκρισμού, ή εδαφοβελτιωτικά.

Καλύτερος προγραμματισμός

Η μείωση της σπατάλης τροφίμων συνεπάγεται κατάλληλες δράσεις οι οποίες όμως διαφέρουν ανάλογα με το στάδιο της εφοδιαστικής αλυσίδας που αφορούν. Ας δούμε κάποια παραδείγματα:

• Στο εμπόριο και τις υπηρεσίες εστίασης, υπάρχουν προγράμματα πρόβλεψης ζήτησης μέσω μηχανικής μάθησης και τεχνητής νοημοσύνης, που βοηθούν τις επιχειρήσεις να μην έχουν μεγαλύτερες ποσότητες από αυτές που θα καταναλωθούν.
• Στο εμπόριο, μπορούν τα κοντόληκτα προϊόντα να πουλιούνται χωριστά, σε προσφορές με χαμηλότερη τιμή ή να δωρίζονται μέσα από κατάλληλα δίκτυα σε όσους τα χρειάζονται.
• Στην εστίαση υπάρχουν πολλές εφαρμογές που, μέσα από τεχνολογίες ζύγισης και αναγνώρισης εικόνας, επιτρέπουν στην επιχείρηση να γνωρίζει πόσα και τι είδους απόβλητα τροφίμων έχει, ποια σημεία και διαδικασίες οδηγούν σε σπατάλη και να προβεί σε διορθωτικές κινήσεις, οι οποίες, φυσικά δεν προστατεύουν μόνο το περιβάλλον αλλά μειώνουν και τα κόστη. Μια τέτοια, η εφαρμογή KITRO της ομώνυμης ελβετικής start up, δοκιμάζεται από το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού έργου H2020 LOWINFOOD σε δύο ξενοδοχεία, στην Κω και τη Σαντορίνη.

Το πιο συχνό απόβλητο

Βάσει μελετών τα λαχανικά και τα φρούτα καταλαμβάνουν την πρώτη θέση στα απόβλητα τροφίμων. Αυτό εξηγείται εύκολα, καθώς τα λαχανικά και τα φρούτα έχουν σχετικά μικρό χρόνο ζωής και είναι σχετικά φθηνά, οπότε τείνουμε να αγοράζουμε περισσότερα.

Τι κάνουν καλύτερα οι Ιταλοί;

Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες έχουν ληφθεί μέτρα και έχουν αναπτυχθεί διάφορες δράσεις για την πρόληψη των αποβλήτων τροφίμων. Ας σημειωθεί ότι κάθε επιτυχημένο μέτρο ξεκινάει και βασίζεται στην αποτελεσματική καταγραφή του προβλήματος, δηλ. στην ποσοτικοποίηση των αποβλήτων τροφίμων, ανά τομέα της εφοδιαστικής αλυσίδας, αλλά και σε κάθε φορέα – επιχείρηση, σχολείο, εστιατόριο – ξεχωριστά.

Η Ιταλία, για παράδειγμα, είναι από τις πρώτες χώρες που υιοθέτησε από το 2016 συγκεκριμένη νομοθεσία που διευκολύνει και ενθαρρύνει με κίνητρα τη δωρεά τροφίμων, μέσα από την απλοποίηση των διαδικασιών, την παροχή οικονομικών κινήτρων στις επιχειρήσεις και την αποσαφήνιση των ορίων της ευθύνης τους για την υγειονομική ασφάλεια των τροφίμων˙ οι επιχειρήσεις είναι υπεύθυνες για την ασφάλεια και την ποιότητα των τροφίμων που δωρίζουν όταν όμως αυτά φεύγουν από τις εγκαταστάσεις τους, την ευθύνη για τη διακίνηση, αποθήκευση και διανομή σε κατάλληλες συνθήκες αναλαμβάνει ο δωρεοδόχος. Επιπλέον, το 2020 και το 2022 υιοθετήθηκε νομοθεσία που ενσωματώνει την πρόληψη των αποβλήτων τροφίμων στα κριτήρια για την προμήθεια υπηρεσιών κέτερινγκ και προμήθειας τροφίμων. Παράλληλα έχει ιδρυθεί Παρατηρητήριο για τις απώλειες και τα απόβλητα τροφίμων, καθώς και τα πλεονάσματα και τις δωρεές, που παρέχει έγκυρα στοιχεία για την ανάπτυξη και εφαρμογή κατάλληλων πολιτικών και δράσεων.

*με την χρηματοδότηση του Πράσινου Ταμείου (ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΕΞΩΣΤΡΕΦΩΝ ΔΡΑΣΕΩΝ 2023)