"Άντε πνίξου". H μεγάλη αντίφαση της ανθρώπινης φύσης

Το πανελλήνιο σοκαρίστηκε… ακόμα μία φορά… τα γεγονότα ήταν τραγικά και η ταραχή μας μεγάλη με ανείπωτες εικόνες και τραγικές ιστορίες. Αυτό που στην ουσία βιώσαμε όλοι μας ήταν από τη μία η αντίφαση της ανθρώπινης φύσης στο πρόσωπο της έλλειψης ανθρωπισμού και από την άλλη η αυτοθυσία κάποιων ανθρώπων που μπροστά στον κίνδυνο δεν ζύγιασαν το κόστος. Αυτή η αντίφαση μεταξύ σκληρότητας και ανθρωπιάς, μεταξύ ανομίας και αλληλεγγύης αποτελεί ένα κομβικό σημείο στην συλλογική ανθρώπινη εμπειρία. Καταδεικνύει πως οι άνθρωποι, αν και μπορούν να υποκύψουν στην απάνθρωπη εγωιστικότητα και την αδιαφορία, εξακολουθούν να έχουν την δυνατότητα να αναδεικνύουν τον ανθρωπισμό τους και να προσφέρουν βοήθεια, όταν αυτή χρειάζεται περισσότερο.

Οι λέξεις της Χάννα Άρεντ στο βιβλίο της «Άνθρωποι σε ζοφερούς καιρούς» αναδεικνύουν την ελπίδα που μπορεί να βρίσκεται ακόμα και στις πιο σκοτεινές στιγμές της ιστορίας. «Οι ζοφεροί καιροί δεν είναι κάτι καινούριο, δεν αποτελούν κάτι σπάνιο στην ιστορία… ως και στους πιο ζοφερούς καιρούς όμως έχουμε το δικαίωμα να περιμένουμε μίαν έκλαμψη και μία τέτοια έκλαμψη ενδέχεται κάλλιστα να έρθει από το αβέβαιο, τρεμουλιάρικο και συχνά ασθενικό φως, που ορισμένοι άνθρωποι θ’ ανάψουν με τη ζωή και το έργο και το σκορπίζουν όσο ζουν». Το φως της ανθρωπιάς μπορεί να εμφανιστεί απρόσμενα από ανθρώπους που επιλέγουν να αμφισβητήσουν την αδικία και να προτάξουν το στήθος τους απέναντί της ακόμα και αν λαβωθούν, πράξη που έχουμε τόσο πολύ ανάγκη να βλέπουμε συχνά.

Πώς μπορούμε να ενθαρρύνουμε τον ανθρωπισμό και να αναδείξουμε το φως της αλληλεγγύης σε μια κοινωνία που συχνά φαίνεται να υποκύπτει στην απομόνωση και την εγωιστικότητα;

Αρχικά ας αναγνωρίσουμε πως η αποανθρωποποίηση της ύπαρξης της ζωής προέρχεται από μία σύνθετη εποχή της οποίας επίκεντρο αν και ο άνθρωπος, ωστόσο όμως εκείνος τοποθετείται σε ένα απόλυτα τεχνοκρατικό περιβάλλον. Και μπορεί όπως τονίζει ο Γιουβάλ Νόα Χαραρι να καταφέρει να αναβαθμίσει το σώμα και τον εγκέφαλό του, χάνει όμως το νου και την ψυχή του. Ο τεχνοανθρωπισμός καταλήγει να υποβαθμίζει τους ανθρώπους. Εξάλλου το να ποσοτικοποιούμε τη ζωή μας μπορεί να μας χαρίζει υπεράνθρωπες ιδιότητες που μας βολεύουν, χάνουμε από την άλλη εκείνα τα «ωραία» και ιδιαίτερα ενοχλητικά ανθρώπινα χαρακτηριστικά που εξισορροπούν τις δυσλειτουργίες. Γιατί όπως είναι γνωστό «η εξυπνότερη κατσίκα του κοπαδιού είναι εκείνη που συνήθως προκαλεί τα περισσότερα προβλήματα». Και ποιος θέλει περισσότερα προβλήματα;

Ο ανθρωπισμός όμως θέλει ψυχή, τόλμη και θάρρος, όχι μόνο φωνή. Θέλει να σηκωθούμε από την βολή του καναπέ και να μετατρέψουμε την φωνή του Αντώνη σε πράξη. Ο καθένας μας από το πόστο και την ιδιότητα του, τις δυνάμεις και τις δεξιότητες του να σταθεί αντιμέτωπος απέναντι στην κοινωνική «πλημμύρα» που θέλει να χαρακτηρίζει την εποχή μας. Το γεγονός ότι σήμερα απεκδυόμαστε τα ουσιώδη ανθρώπινα χαρακτηριστικά και τα εξαντικειμενικεύουμε με ψεύτικα είδωλα σε έναν «αλγοριθμικό πολιτισμό» δείχνει μία αισιόδοξη σαπίλα. Και είναι αισιόδοξη γιατί η πλημμύρα συνήθως φέρνει την ηλιοφάνεια.

Αυτή λοιπόν η καθημερινότητα, στην οποία εμείς οι άνθρωποι είμαστε απόμακροι, κάνει τις ζωές μας να φαίνονται ανούσιες. Και αυτό μπορεί να το διαπιστώνουμε σε ιστορίες καθημερινής τρέλας, όταν «πυροβολούμε» για μία προσπέραση, «πνίγουμε» για ένα εισιτήριο, «σκοτώνουμε» για μία ομάδα. Όμως διαμορφώνει τις καθημερινές μας αλληλεπιδράσεις. Και αξίζει να δούμε τί αλλάζει στις νέες αυτές συνθήκες. Από την μία μεριά λοιπόν η ανθρώπινη ζωή χάνει την αξία της, καθώς στατιστικοποιείται μέσα από ψηφιακές ευκολίες, από την άλλη ο πολιτισμός «φωνάζει» ότι έχει ανάγκη από περισσότερη ψυχή.

Η αναγνώριση όμως ότι οι άνθρωποι χάνουν την αξία τους δεν αρκεί απλά και μόνο εκδραματίζοντας τις ιστορίες. Η φωνή του Αντώνη, οι κραυγές των εγκλωβισμένων στις πλημμύρες οφείλουν να μετατραπούν σε μία νέα συλλογική πράξη ανθρωπιάς με επίκεντρο το πιο ανταγωνιστικό μας χαρακτηριστικό. Εκείνο που δεν μπορεί ο νέος αλγοριθμικός υπεράνθρωπος (οι ψηφιακές αυτοματοποιήσεις) να υποκλέψει- την ψυχή και το νού. Γιατί μπορεί η σκέψη να είναι το αποτέλεσμα της αποκωδικοποίησης των αισθήσεων που ακόμα και μία μηχανή το κάνει, όμως η νόηση είναι πάνω από την σκέψη γιατί είναι ανώτερη της αποκωδικοποίησης του γνωστικού μας πεδίου. Είναι αυτή που δημιουργεί νέα πεδία, νέα ηθικά διλήμματα και διαμορφώνει τις ψυχές των ανθρώπων.

Αυτό που στην ουσία πρέπει να κάνουμε είναι μετά την αναγνώριση, να φιλτράρουμε τον θόρυβο της ζωής που προκαλούν οι αυτοματοποιημένες ροές ενημέρωσης, τα καλοστοχευμένα αποτελέσματα στις μηχανές αναζήτησης, οι προτάσεις φίλων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι προτάσεις περιεχομένου στα ακατάπαυστα, τα κομμένα και λογοκριμένα βίντεο και η εναποθέτηση των επιλογών μας σε μία Αλέξα ή μία Σίρι και να θέσουμε τα επόμενα ηθικά διλήμματα για την πραγματική ομορφιά και αξία του ανθρώπου.

Ο Ουμπέρτο Έκο στην Ιστορία της Ασχήμιας και της Ομορφιάς θεωρεί ότι δεν υπάρχει η ομορφιά από μόνη της ως ένα ανθρωπόμορφο πρότυπο, αλλά υπάρχει μέσα από τις ουσιαστικές εκφάνσεις της ανθρώπινης φύσης. Όπως αυτή των πυροσβεστών στις φωτιές και στις πλημμύρες. Όμορφος είναι ο άνθρωπος της αγάπης, της συμπόνοιας, της σοφίας ή της ανθρωποσύνης και υπάρχει σε κάθε γειτονιά, πόλη και χώρα του κόσμου. Η αληθινή ομορφιά δεν βρίσκεται σε παραστάσεις ή βίντεο των social media, αλλά στην ανθρώπινη αλληλεγγύη και αλτρουισμό. Σε ένα παράδειγμα από το Μικρό Νότιο Πήλιο, διάφοροι τουρίστες από διάφορες χώρες συνεργάστηκαν για να βοηθήσουν στη διάσωση περιουσίας και ανθρώπων, αγνοώντας την εθνικότητα. Η πραγματική ομορφιά βρίσκεται στον ανθρώπινο ενθουσιασμό και το καθήκον των ανθρώπων να βοηθήσουν συνανθρώπους τους σε κρίσιμες στιγμές. Αυτή η καλοκαγαθία της ψυχής θεωρείται συχνά ως "ελάττωμα" στη σύγχρονη κοινωνία, αλλά είναι η ίδια η ουσία της αληθινής ομορφιάς!

Παραθέτοντας τα λόγια του «αιρετικού» οραματιστή Ίωνος Δραγούμη «ο άνθρωπος δεν είναι πλάσμα ξεμοναχιασμένο, ξεκρέμαστο, ουρανοκατέβατο και άτομο, παρά κύτταρο της ζωντανής μάζας της ανθρωποσύνης, δεμένο με αναρίθμητα νήματα κατά κάθε διεύθυνση και προς τα περασμένα και προς τα ερχόμενα, πιεζόμενο από δω, σκουντιόμενο από κει και ορίζοντας αλλού. Και αυτό το κύτταρο της ανθρωποσύνης έχει μέσα του μία πνοή όμοια και τόσο ξεχωριστή από τα άλλα, την αρχική πνοή που πήρε από τους γεννήτορες του σα γεννήθηκε που θέλει και αυτή να απλωθεί και να κυριαρχήσει απάνω στα άλλα, και που θα τη μεταδώσει στα παιδιά του».

Και εφόσον φιλτράρουμε αυτά που πραγματικά έχουν αξία για την ανθρώπινη ζωή πρέπει να δράξουμε της ευκαιρίας να μεταμορφωθούμε σε αυτά που δεν μας ορίζουν οι αλγόριθμοί των αυτοματοποιημένων επιλογών, αλλά της ευγνωμοσύνης να απολαμβάνουμε όσα εμείς δημιουργούμε στην καθημερινότητα μας. Μόνο έτσι αλλάζει η συλλογική συνείδηση και μας χαρίζει την ευτυχία της περηφάνιας που είμαστε άνθρωποι!