Λέγεται βιομάζα και είναι καύσιμο!

Τι είναι όμως αυτό που κάνει τη βιομάζα ξεχωριστή; Το γεγονός ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καύσιμο με τη μορφή βιοενέργειας, σε ένα εύρος εφαρμογών – από οικιακή θέρμανση μέχρι θερμοκήπια, θέρμανση δημοτικών κτιρίων, κάλυψη θερμικών αναγκών βιομηχανικών, π.χ. με τη μορφή ατμού, ή ηλεκτροπαραγωγής μεγάλης κλίμακας.

Τα είδη

Όπως μας αναφέρει ο κ. Μανώλης Καραμπίνης, Διευθυντής Επιχειρηματικής Ανάπτυξης του Ευρωπαϊκού Συνδέσμου Βιοενέργειας «Bioenergy Europe», βιομάζα συλλέγεται από αγροτικά υπολείμματα, όπως το άχυρο, που παραμένουν στο χωράφι μετά την συλλογή του κυρίως αγροτικού προϊόντος και ανήκουν στα ποώδη. Από κλαδέματα δενδρωδών καλλιεργειών, όπως ελαιώνες, οπωρώνες, αμπέλια, που ανήκουν στα ξυλώδη. Υπάρχουν τα αγροτοβιομηχανικά υπολείμματα, τα οποία προκύπτουν μετά από επεξεργασία αγροτικών προϊόντων. Υπάρχουν επίσης τα λεγόμενα λιγνοκυτταρινούχα ενεργειακά φυτά τα οποία καλλιεργούνται ακριβώς για τη χρήση του συνόλου της βιομάζας τους ως καύσιμης ύλης και μπορεί να είναι ποώδη, όπως ο μίσχανθος και η αγριαγκινάρα, ή ξυλώδη, όπως ο ευκάλυπτος, η ιτιά και άλλα. Για παράδειγμα, τα κουκούτσια ελιάς έχουν πολύ καλές ιδιότητες καυσίμου και ανταγωνίζονται τις πελλέτες ξύλου ακόμα και σε εφαρμογές οικιακής θέρμανσης.

Στην Ελλάδα, λόγω του μικρού μεγέθους των αγροτικών εκμεταλλεύσεων τα υπολείμματα που παράγει κάθε μεμομωνένος αγρότης από τις δικές του καλλιέργειες είναι σχετικά μικρά σε ποσότητα για να καλύψουν από μόνα τους τις ανάγκες κάποιου τελικού χρήστη. Για αλυσίδες αξίας βιοενέργειας, μπορεί να μιλάμε για ποσότητες από λίγες εκατοντάδες τόνους έως αρκετές χιλιάδες τόνους, ανάλογα φυσικά με το μέγεθος. Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται κάποιο συνεργατικό σχήμα που θα επιτρέψει τη συνεργασία πολλών αγροτών ώστε να συλλεχθούν οι απαραίτητες ποσότητες. Η επιλογή των κατάλληλων μηχανημάτων και τρόπων συλλογής είναι απαραίτητη προκειμένου να επιτευχθεί και χαμηλό κόστος συλλογής αλλά και κατάλληλη ποιότητα καυσίμου για την εφαρμογή-στόχο. Η τεχνολογία πάντως υπάρχει.

Καλά παραδείγματα στην Ελλάδα

Υπάρχουν παραδείγματα χρήσης βιομάζας από βιομηχανίες επεξεργασίας τροφίμων, π.χ. από κονσερβοποιίες, ορυζόμυλους και άλλες, μας λέει ο κ. Καραμπίνης.

Ο Μανώλης Καραμπίνης, Διευθυντής Επιχειρηματικής Ανάπτυξης του Ευρωπαϊκού Συνδέσμου Βιοενέργειας «Bioenergy Europe».

Υπάρχουν και μεμονωμένα παραδείγματα χρήσης αγροτικών υπολειμμάτων για την παραγωγή ενέργειας και αναβαθμισμένων στερεών καυσίμων. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ΔΕΤΕΠΑ (Δημοτική Επιχείρηση Τηλεθέρμανσης Ευρύτερης Περιοχής Αμυνταίου), η οποία στους δυο σύγχρονους λέβητες βιομάζας που έχει εγκαταστήσει για να αντικαταστήσει τη θερμική ενέργεια που έπαιρνε από τον λιγνιτικό σταθμό Αμυνταίου στοχεύει όλο και περισσότερο στη χρήση αγροτικής βιομάζας, κυρίως από υπολείμματα καλαμποκιών. Παράλληλα, η ΔΕΤΕΠΑ έχει εγκαταστήσει και έναν μικρότερο λέβητα βιομάζας στο ορεινό χωριό του Λεχόβου για την κάλυψη των θερμικών αναγκών των δυο σχολείων. Παραδείγματα όπως του Λεχόβου μπορούν να βρουν εφαρμογή και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας και να αποτελέσουν εξαιρετικό παράδειγμα κυκλικότητας και αειφορίας, όπου τοπικά υπολείμματα καλύπτουν τοπικές ανάγκες θέρμανσης: κολυμβητήρια, σχολεία, ξενοδοχειακές μονάδες, θερμοκήπια, ακόμα και κατοικίες μέσω δικτύων τηλεθέρμανσης. Είναι ένα μοντέλο το οποίο εκτός από τα περιβαλλοντικά του οφέλη έχει και σαφέστατα οικονομικά οφέλη.

Θα μπορούσε να αξιοποιηθεί βιομάζα για την προστασία των δασών μας;

Γίνεται πλέον ευρύτερα παραδεκτό ότι η ελλιπής διαχείριση των ελληνικών δασών αποτελεί μια από τις κύριες αιτίες της αυξημένης έντασης των δασικών πυρκαγιών που βλέπουμε τα τελευταία χρόνια, λέει ο κ. Καραμπίνης. Παλαιότερα, με μεγαλύτερο ποσοστό πληθυσμού στην ύπαιθρο, τα δάση ήταν οργανικά ενταγμένα στην τοπική οικονομική ζωή και η διαχείρισή τους σήμαινε την απομάκρυνση καύσιμης ύλης και λόγω βοσκής και λόγω και χρήσης της για τοπικές εφαρμογές θέρμανσης -ελλείψει άλλων καυσίμων.

Η εγκατάλειψη της υπαίθρου, αλλά και σημαντικά θέματα στη διάρθρωση των δασικών υπηρεσιών και των αρμοδιοτήτων οδήγησαν στην εγκατάλειψη της διαχείρισης των δασών και τη συσσώρευση καύσιμης ύλης εντός του δάσος, κάτι που δημιουργεί τεράστια προβλήματα όταν ξεσπά πυρκαγιά.

Νέες θέσεις εργασίας και αναζωογόνηση της υπαίθρου

Η αξιοποίηση της βιομάζας σε σύγχρονες εφαρμογές βιοενέργειας μπορεί να έχει μια σειρά από οφέλη, μας λέει ο κ. Καραμπίνης.

• Πρώτον, γιατί η απομάκρυνση της καύσιμης ύλης βοηθάει σαφώς στη δασοπυρόσβεση.
• Δεύτερον, γιατί η ενεργειακή αξιοποίηση της βιομάζας μπορεί να αποδώσει πόρους που βοηθούν στο να αμβλυνθούν οι πόροι που χρειάζονται για αυξημένη δασική διαχείριση.
• Τρίτον, γιατί η παραγωγή βιοενέργειας μπορεί να υποκαταστήσει τη χρήση ορυκτών καυσίμων και επομένως να μειώσει τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα.
• Τέταρτον, γιατί οι σύγχρονες εφαρμογές βιοενέργειας μπορούν να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας και προστιθέμενη αξία σε τοπικό επίπεδο.

Παραδείγματα από το εξωτερικό

Σε ορισμένους κύκλους, υπάρχει μια παραφιλολογία ότι η παραγωγή βιοενέργειας από τη δασική βιομάζα οδηγεί στην καταστροφή των δασών. Κάτι τέτοιο δε φαίνεται να συμβαδίζει με τα γεγονότα. Ενώ η παραγωγή βιοενέργειας στην Ευρώπη αυξάνεται, η δασική έκταση αυξάνεται κι αυτή, δε μειώνεται. Χώρες όπως η Σουηδία, η Φινλανδία και η Αυστρία έχουν ανεπτυγμένο δασικό τομέα, ελάχιστες δασικές πυρκαγιές και είναι πολύ προχωρημένες στην παραγωγή βιοενέργειας. Η βιοενέργεια λειτουργεί συμπληρωματικά στη βιομηχανία ξύλου για παραγωγή δοκιμών υλικών, καθώς αξιοποιεί εκείνα τα υπολείμματα υλοτομίας ή τα υπολείμματα επεξεργασίας ξύλου που δε μπορούν να αξιοποιηθούν στην παραγωγή άλλων προϊόντων λόγω των ιδιοτήτων τους.

Στην Ελλάδα, η αξιοποίηση της δασικής βιομάζας «σκοντάφτει», πέραν των οργανωτικών και νομικών ζητημάτων και σε ορισμένες αντικειμενικές δυσκολίες, όπως το δύσκολο ανάγλυφο. Ωστόσο, μπορούν να αντληθούν παραδείγματα καλών πρακτικών για τη συλλογή δασικής βιομάζας από χώρες όπως η Αυστρία, η ορεινή βόρεια Ιταλία και αλλού. Επίσης, είναι σημαντικό να αξιολογηθούν οι καταλληλότερες εφαρμογές για την αξιοποίηση αυτής. Οι δυσκολίες στην εφοδιαστική μπορεί να μην επιτρέπουν την ανάπτυξη τεράστιων βιοδιυλιστηρίων για παράδειγμα, αλλά σίγουρα θα μπορούσαν να εξεταστούν αποκεντρωμένα, μικρά συστήματα τηλεθέρμανσης, ή ενδεχομένως συμπαραγωγής θερμότητας και ηλεκτρισμού, σε ορεινούς οικισμούς που να προσφέρουν στους κατοίκους περιβαλλοντική φιλική και οικονομική θέρμανση. Ξανά, υπάρχουν καλά παραδείγματα και πρακτικές που μπορούν να αντληθούν από άλλες Ευρωπαϊκές χώρες.