Πόσο αθώο είναι το σύγχρονο unfollow;

Τόσο απλά. Τόσο απλά γιατί ξεχάσαμε να προσπαθούμε. Να προσπαθούμε να μείνουμε μαζί, να έχει νόημα η διαφορά μας, να ενδιαφερόμαστε να συνυπάρχουμε σε διαφορετικές καταστάσεις, να συγκρατούμε την παρόρμηση της εγωιστικής ατομικότητας μας. Γιατί ζούμε στον αιώνα της ατομικότητας, που το εγώ έχει μεγαλύτερη σημασία από το μαζί.

Και έτσι απλά δεν προσπαθήσαμε. Κάναμε unfollow γιατί έχει μεγαλύτερη σημασία να έχουμε δίκιο, να είμαστε υπέρμαχοι των απόψεων μας και κάναμε κάστες όμοιων, στρεφόμενοι εναντίον σε κάθετι που καταδικάζουμε. Και χρησιμοποιήσαμε μένος για να δείξουμε πόσο αξίζει αυτό που έχουμε μέσα μας. Και κάπως έτσι ήρθε το unfollow. Την ίδια στιγμή που εμείς οι ίδιοι απαιτούμε να λειτουργούμε ομαδικά, να δουλεύουμε συντονισμένα και να σκεφτόμαστε συλλογικά. Και φτιάχνουμε apps για να επικοινωνούμε μαζί, software για να δουλεύουμε μαζί, σε projects που αναλαμβάνουμε μαζί, αλλά την ίδια ώρα χωριζόμαστε με τόση ευκολία με ένα unfollow.

Αυτή η νέα συνθήκη δεν προέκυψε σήμερα, αλλά από μία διαφορετική ανθρωπιστική περίοδο που έθεσε τον άνθρωπο ως το επίκεντρο κάθε εξημερωμένης ζωής. Γιατί ό,τι δεν εξημερώνεται είναι ένας εχθρός. Και ορίσαμε τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να ζούμε και μετά φτιάξαμε κάστες για να αισθανόμαστε προστατευμένοι. Οτιδήποτε έξω από την κάστα της δικής μας, ομοιογενούς ατομικότητας, αξίζει unfollow. Όμως όπως εξημερώσαμε τον κόσμο γύρω μας, θεωρήσαμε ότι μπορούμε να προκαλούμε τεράστια οδύνη σε οτιδήποτε διαφορετικό βιολογικά. Παρότι φτιάξαμε θρησκείες, νόμους και κανόνες, ξεχάσαμε να ορίσουμε το σημείο της οδύνης και της ζημιάς που έχουμε δικαίωμα να προκαλούμε. Γιατί ο ανθρωπισμός τέθηκε στο επίκεντρο και το είδος μας έγινε ξεχωριστό. Και δημιουργήσαμε το δόγμα του ανθρώπου, την πηγή κάθε νοήματος και εξουσίας. Και έτσι όπως οργανωθήκαμε σε κοινωνίες και δημιουργήσαμε άτυπες κάστες μεταξύ μας, έτσι με ένα follow θα διαχωριστούμε κοινωνικά. Και δημιουργήσαμε τις δικές μας «ψηφιακές γειτονιές» όπου με ένα unfollow ξεχωρίζουμε τον εαυτό μας έναντι των άλλων. Και ομαδοποιούμαστε σε micro κοινωνίες, μικροί θεοί του περιβάλλοντός μας, νταήδες των γκρουπς μας σε ένα γιγάντιο καφενείο αμέτρητων unfollow.

Και θα έλεγε κανείς ότι αυτή είναι φυσιολογική συμπεριφορά του είδους μας που εξελίσσεται, αφού «οι μηχανές επιβίωσης του ίδιου είδους έχουν την τάση να επηρεάζουν αμεσότερα η μία την ζωή της άλλης». (Το Εγωιστικό Γονίδιο, Ρίτσαρντ Ντόκινς, 1976). Ανταγωνιζόμαστε για να προστατέψουμε τους «συγγενείς» μας, την «τροφή» μας, την «κουλτούρα» μας. Αυτό δεν έκανε πάντοτε το ανθρώπινο γένος, όταν οι φυλές πολεμούσαν για την επικράτηση; Θα έλεγε κανείς ότι αυτή είναι η αρχετυπική συμπεριφορά του ανθρώπου. Συστημικά μάλιστα ορίστηκε από τον Πίτερ Σεντζ (5th Discipline, Peter. M. Senge, Doubleday, 1990) όταν κατέγραφε τα αρχέτυπα ως κοινά πρότυπα συμπεριφοράς. Ανάμεσα σε αυτά αναγνώρισε την «Τραγωδία των Κοινών» ή Tragedy of Commons, σύμφωνα με την οποία μία δράση ατομική μπορεί να έχει ελάχιστη επίπτωση, αλλά συλλογικά έχει τεράστιες συνέπειες. Εν ολίγοις η ζημιά του ενός είναι ζημιά όλων. Το κέρδος του ενός είναι κέρδος όλων. Αν βάσει ατομικού ή βραχυπρόθεσμου συμφέροντος ενεργούμε στο να διαχειριστούμε την συμπεριφορά μας, τότε δημιουργούμε συνεχώς νομοτελειακές επιπτώσεις. Αυτό θέλουμε; Να δημιουργήσουμε μόνοι μας μία αρχετυπική πραγματικότητα με κανόνες απαράβατους και σταθερούς, γιατί έτσι ορίστηκαν εξαρχής από την συμπεριφορά μας, ξεκινώντας από το «αθώο» unfollow;

Ο Ρούτγκερ Μπρεγκμαν (Ανθρωπότητα, Κλειδάριθμος, 2019) τονίζει πως νιώθουμε περισσότερη συμπάθεια για εκείνους που μας μοιάζουν πολύ. Όμως είμαστε επίσης αντιμέτωποι με ένα οδυνηρό γεγονός ότι ο «μηχανισμός που μας κάνει το ευγενέστερο είδος στον πλανήτη, ο ίδιος μηχανισμός λειτουργεί και αντιστρόφως μετατρέποντας μας στο πιο βάναυσο είδος». Όποιος δεν μας μοιάζει, τον κάνουμε unfollow. Με κάθε τρόπο και ανάλογα την χρονική περίοδο που ζούμε. Παλιότερα, ίσως τον σκοτώναμε ή τον περιθωριοποιούσαμε. Όμως το ίδιο αποτέλεσμα δεν έχει και σήμερα η πράξη αυτή; Μπορεί να ξεκινήσει με ένα unfollow, να εξελιχθεί σε μία γυναικοκτονία ή ένα ακόμα Άλκη, Μιχάλη. Γιατί εύκολα, αθώα και απλά νομιμοποιούμε την αποστροφή μας προς τον διαφωνούντα.

Πρέπει να συμφωνήσουμε ότι όλοι άνθρωποι ζούμε σε οργανωμένες κοινωνίες που διέπονται από ανώτερους κανόνες. Το δικαίωμα στην ελευθερία, στη ζωή και στην ισότητα. Ποια είναι όμως τα όρια των δικαιωμάτων αυτών σε ατομικό επίπεδο και πότε επηρεάζουν το συλλογικό; Πότε δηλαδή οι ατομικές μας πράξεις ζημιώνουν το σύνολο; Ποιος και πώς ορίζονται αυτά τα λεπτά όρια; Γιατί σήμερα είναι ένα απλό unfollow, αλλά αύριο είναι ξανά o 29αχρονος Μιχάλης. Συμφωνούμε λοιπόν ότι υπάρχει μία κοινή βάση για όλη την ανθρωπότητα, όταν ερχόμαστε σε επαφή (φυσική ή ψηφιακή): έχουμε δικαίωμα να εκφραζόμαστε, αλλά σταματάμε εκεί που η συμπεριφορά μας γίνεται επικίνδυνη.

Οι διαφωνίες μας προέρχονται από διαφορετικά επίπεδα γνώσης, πεποιθήσεων και βιωμάτων. Σίγουρα δεν είμαστε ίδιοι. Είμαστε διαφορετικοί και η συνθήκη αυτή κάνει μερικές φορές την συνύπαρξή μας ανυπόφορη. Ο Ντέβιντ Χιουμ (Σκωτσέζος φιλόσοφος) έφτασε στο συμπέρασμα πως όλη η γνώση μας προέρχεται από την άμεση εμπειρία ή αλλιώς τα βιώματα μας. Τα βιώματα τα οποία αποκωδικοποιούνται μέσα από τις αισθήσεις μας. Όταν τα βιώματα γίνονται συλλογικά, τότε αποκτούμε μία συλλογική γνώση. Και αυτή θα είναι φυσιολογικά να διαγράφουμε κάποιον επειδή οι απόψεις/πεποιθήσεις/βιώματα δεν ταιριάζουν με τα δικά μας. Όταν αυτή η γνώση γίνει οικεία σε εμάς, τότε θα εξελιχθεί το υποπροϊόν της. Να αποβάλλουμε τα ξένα στοιχεία. Και καταλαβαίνετε που πάει η ιστορία με όλες τις προεκτάσεις. Να συμφωνήσουμε ίσως ότι η διαφωνία μας πρέπει να έχει ένα εποικοδομητικό όφελος για όλες τις πλευρές, πριν κάνουμε αυτό το ανούσιο unfollow.

Ας αγκαλιάσουμε τη διαφωνία ως την πιο δημιουργική μας στιγμή. Εξάλλου στις διαφωνίες πάνω δημιουργήθηκαν οι μεγαλύτεροι διάλογοι και γεννήθηκαν οι μεγαλύτερες ιδέες. Ο Αλμπερτ Ροθενμπεργκ, Αμερικανός ψυχίατρος της Ιατρικής σχολής Χάρβαρντ αφιέρωσε τον εαυτό του στη μελέτη των πιο απίθανων αντιφάσεων και πώς αυτές συνδέονται με την δημιουργικότητα και την εξέλιξη. Επινόησε τον όρο Ιανουσιανή σκέψη από τον Ρωμαίο Θεό Ιανό, ο οποίος είχε δύο πρόσωπα που κοίταζαν σε αντίθετες κατευθύνσεις. Όρισε την σκέψη αυτή ως «ενεργό πρόσληψη δύο ή περισσοτέρων αντίθετων ή αντιθετικών ιδεών, εικόνων ή εννοιών ταυτοχρόνως. Οι δημιουργικοί άνθρωποι αρέσκονται να διαφωνούν, γιατί γνωρίζουν ότι έτσι θα εξελιχθούν. Μάλιστα ο Έρικ Βάινερ στο βιβλίο του «Η γεωγραφία της μεγαλοφυίας» γράφει ότι το να είμαστε διαφορετικοί βελτιώνει την δημιουργική απόδοση. Η δημιουργική, ευγενής σύγκρουση δεν είναι απλώς ανεκτή, είναι αναντικατάστατη, καθώς δημιουργεί διαύλους συζήτησης για φλέγοντα θέματα και πιέζει για να δημιουργηθούν νέες έννοιες που θα μας κυβερνήσουν. Σε έναν υποθετικό κόσμο που όλοι θα συμφωνούσαμε, αργά ή γρήγορα θα πεθαίναμε από στασιμότητα. Μάλιστα οι άνθρωποι αντιλήφθηκαν το όφελος της ευγενούς διαφωνίας και δημιούργησαν χώρους για να την διαφυλάξουν, να την ενισχύσουν και να δημιουργήσουν ανώτερες ιδέες. Από τις Ελληνικές Ακαδημίες και τα Αθηναικά συμπόσια, στα Βρετανικά Clubs και στις Σκωτσέζικες flyting συνεδρίες ή τις συζητήσεις στα Καλκουτιανά Adda, τις Ιταλικές Sprezzatura και τα Βιεννέζικα καφέ με τα stammtisch, οι άνθρωποι διαφωνούσαν οργανωμένα χωρίς κόκκινες γραμμές και οι αποκλίνουσες σκέψεις τους συγκλίναν σε συμπεράσματα ή ηθικά ερωτήματα.

Μόνοι μας, ασυναίσθητα, ξαναγράφουμε τους κανόνες που θα μας κυβερνάνε στα χρόνια που έρχονται. Διχασμένοι μέσα από ψηφιακούς τσακωμούς και αλγοριθμικούς ομοιδεάτες, αυτό που δημιουργούμε είναι την μεγαλύτερη ανισότητα που θα δει ποτέ η ανθρωπότητα. Το δικό μας unfollow δημιουργεί τις αυριανές κόκκινες γραμμές, ανθρωπιστικούς διαχωρισμούς, όπου κάποιες «γειτονιές» θα είναι ανώτερες από άλλες. Ίσως και άλλα έθνη… Και έτσι όπως καθυποτάξαμε οτιδήποτε κατώτερο, θα συνεχίσουμε να το κάνουμε διαχωρίζοντας τους ανθρώπους μέσα από unfollow μέχρι αυτό να γίνει μαζικό και ταξικό. Και τότε δε θα έχει σημασία αν το unfollow γίνει σε «άλλους» ανθρώπους, γιατί απλά δεν θα ανήκουν στην κάστα μας. Σε αυτή που εμείς οι ίδιοι ορίσαμε σε κάποια πλατφόρμα. Τότε ο πόνος και η οδύνη τους θα είναι άνευ σημασίας, γιατί ανήκουν σε μία άλλη ψηφιακή ομάδα από εμάς. Από αυτές που με τόση ευκολία κάναμε unfollow και ξεχύσαμε όλο μας το μίσος μέσα σ’ ένα wall.

Όμως αυτό που πρέπει να θυμόμαστε στο τέλος της ημέρας είναι ότι δεν είμαστε μόνο μηχανές επιβίωσης που με ένα unfollow ορίζουμε την επικράτεια μας, το συγγενικό μας περιβάλλον, το πλαίσιο φιλίας που αντέχουμε. Είμαστε επίσης ψυχή και νους. Μία ανώτερη δυνατότητα να δημιουργούμε νέες έννοιες και να γκρεμίζουμε παλιές, να εξυψώνουμε την ψυχή μας σε ανώτερα επίπεδα και να καταλαβαίνουμε ότι η προϋπόθεση για να υπάρχουμε είναι τόσο ατομική, όσο και συλλογική.

Αυτό που τιμά η ανθρωπότητα, είναι αυτό που καλλιεργεί. Τι θα καλλιεργήσουμε λοιπόν σήμερα;