Κλιματική Αλλαγή και Γεωργία: Η Μάχη για την Παγκόσμια Διατροφή

Η κλιματική αλλαγή αποτελεί τη μακροχρόνια μεταβολή του παγκόσμιου κλίματος, μία έννοια που χρησιμοποιείται επίσης για να περιγράψει τη σταδιακή αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη τα τελευταία 150 χρόνια. Οφείλεται στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, καθώς οι αέριες εκπομπές όπως το διοξείδιο του άνθρακα και το μεθάνιο παγιδεύουν την ακτινοβολία της Γης, προκαλώντας αύξηση της θερμοκρασίας. Αν και η ατμόσφαιρα πάντα περιείχε αέρια θερμοκηπίου, η αύξηση αυτής της συγκέντρωσης από ανθρώπινη δραστηριότητα, όπως η καύση ορυκτών καυσίμων και η αλλαγή της χρήσης του εδάφους, έχει οδηγήσει σε πολύ πιο γρήγορη αύξηση της θερμοκρασίας από ό,τι στο παρελθόν.

Στο παρελθόν, η συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα (CO2) στην ατμόσφαιρα ποτέ δεν ξεπερνούσε τα 300 μέρη ανά εκατομμύριο (ppm). Από το 1860, η συγκέντρωση αυτή αυξανόταν σταδιακά, καθώς η ανθρώπινη δραστηριότητα προκαλούσε την εκπομπή CO2 στην ατμόσφαιρα μέσω της καύσης ορυκτών καυσίμων, της γεωργίας και άλλων διεργασιών. Έως το 1970, η συγκέντρωση CO2 είχε φτάσει στα 326ppm, ενώ το 2000 ξεπέρασε τα 370ppm. Σήμερα, η συγκέντρωση έχει φτάσει τα 414ppm, επίπεδα που δεν έχουν καταγραφεί τα τελευταία 3,5 εκατομμύρια χρόνια. Αυτή η αύξηση έχει οδηγήσει σε μια ανησυχητική άνοδο της θερμοκρασίας του πλανήτη.

Το 1980, η IPCC (Διακυβερνητική Επιτροπή του ΟΗΕ για την Αλλαγή του Κλίματος) δημιουργήθηκε ειδικά για την παρακολούθηση και πρόβλεψη των κλιματικών αλλαγών. Με βάση βελτιστοποιημένα μοντέλα πρόβλεψης, έχει δημοσιεύσει έξι μεγάλες εκθέσεις. Η επιτροπή δημιούργησε διάφορα σενάρια για την αύξηση της συγκέντρωσης αερίων του θερμοκηπίου, λαμβάνοντας υπόψη παράγοντες όπως ο πληθυσμός, η οικονομική ανάπτυξη, η ενέργεια και η αποψίλωση των δασών. Τα τρία σενάρια που χρησιμοποιήθηκαν είναι:

• RCP 2.6: Αισιόδοξο σενάριο με μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων και εκπομπών θερμοκηπίου από το 2020. Η σύσταση CO2 φτάνει τα 421ppm έως το 2100, με αύξηση της μέσης θερμοκρασίας κατά 2 βαθμούς.
• RCP 4.5: Μεσαίο σενάριο με μείωση εκπομπών αερίων, αλλά σε μικρότερο βαθμό από το προηγούμενο. Η σύσταση CO2 φτάνει τα 538ppm έως το 2100, με αύξηση της μέσης θερμοκρασίας κατά 3 βαθμούς.
• RCP 8.5: Χειρότερο σενάριο χωρίς μείωση εκπομπών. Η σύσταση CO2 φτάνει τα 936ppm έως το 2100, με αύξηση της μέσης θερμοκρασίας έως και 5 βαθμούς σε ορισμένες περιοχές.

Τα παραπάνω σενάρια υπογραμμίζουν την επείγουσα ανάγκη για δράση, καθώς καλύπτουν διαφορετικά επίπεδα κλιματικών αλλαγών και επιπτώσεων στο περιβάλλον και την κοινωνία. Ωστόσο όμως υπάρχουν και σημαντικές οικονομικές επιπτώσεις, οι οποίες είναι ιδιαίτερα βαριές για τις λιγότερο ευημερούσες χώρες. Αυτό οφείλεται στην ευαισθησία τους στις κλιματικές αλλαγές και στην έλλειψη πόρων για την αντιμετώπιση των προκλήσεων. Μία από τις σοβαρότερες οικονομικές επιπτώσεις πρόκειται να αντιμετωπίσει ο πρωτογενής τομέας με την γεωργία και την κτηνοτροφία να πλήττονται άμεσα. [Πηγή: διανέοσις]

Τι θα συμβεί στην Ελλάδα

Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει πολλούς τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, με τη θερμοκρασία να αποτελεί καθοριστικό παράγοντα. Ωστόσο, υπάρχουν και άλλοι δείκτες που παίζουν σημαντικό ρόλο σε επιμέρους τομείς. Η γεωργία και η κτηνοτροφία επηρεάζονται από παράγοντες όπως η βροχόπτωση, οι ακραίες καιρικές συνθήκες, η ξηρασία και η διάβρωση του εδάφους. Αυτοί οι παράγοντες θα υποστούν δραματικές αλλαγές λόγω της κλιματικής αλλαγής. Οι επιπτώσεις των αλλαγών στην κλίμακα της Ελλάδας μελετήθηκαν σε βάθος όχι μόνο για την 20ετία 2046-2065, αλλά και για την 2026-2045 και περιλαμβάνουν δείκτες και παραμέτρους που παρέχουν μια ολοκληρωμένη εικόνα για το μέλλον.

Οι προβλέψεις δείχνουν αρνητικές επιπτώσεις στην Ελλάδα, με αυξημένη θερμοκρασία, μείωση της βροχόπτωσης, αύξηση των πυρκαγιών και ακραίων καιρικών φαινομένων. Οι επιπτώσεις αυτές θα είναι εμφανείς και ποικίλες, επηρεάζοντας τη γεωργία, τον τουρισμό και την αστική ζωή. Η Ελλάδα αντιμετωπίζει μια ριζική αλλαγή στις κλιματικές συνθήκες, με συνέπειες που θα είναι πιο έντονες, συχνές και διαρκείς.

Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα είναι αρνητικές, αν και δεν είναι ομοιόμορφες σε όλες τις περιοχές της χώρας. Για παράδειγμα, η μέση θερμοκρασία στην Αθήνα θα αυξάνεται, φθάνοντας τους 17-18 βαθμούς Κελσίου, ενώ οι ημέρες παγετού σε περιοχές όπως πχ στα Ιωάννινα μειώνονται από 31 σε 5 ημέρες ετησίως. Μέχρι το 2050 οι ημέρες με καύσωνα στην Ελλάδα θα αυξηθούν κατά 15-20 ημέρες ετησίως, η βροχόπτωση θα μειωθεί από 10% έως 30%, οι ημέρες υψηλού κινδύνου πυρκαγιάς θα αυξηθούν από 15% έως και 70% και τα ακραία καιρικά φαινόμενα θα είναι πολύ πιο συχνά. Συνολικά στο επίπεδο της χώρας, αν ισχύσει το "καλό" σενάριο RCP 2.6, η θερμοκρασία θα αυξηθεί περί τους 2 βαθμούς μέχρι τα μέσα του αιώνα. Αν ισχύσει το "μεσαίο" RCP 4.5 θα αυξηθεί μέχρι και 2,5 βαθμούς, ενώ αν ισχύσει το εφιαλτικό RCP 8.5, η αύξηση θα φτάσει τους 3,4 βαθμούς στην ηπειρωτική Ελλάδα. Όπως γράφουν οι ερευνητές, "η χώρα αποκτά σταδιακά θερμότερο και ξηρότερο κλίμα, με ακραία καιρικά φαινόμενα που θα είναι εντονότερα, συχνότερα και με μεγαλύτερη διάρκεια".

Οι μεταβολές αυτές προκαλούν ανησυχία για το μέλλον της χώρας, καθώς έχουν αρνητικές επιπτώσεις σε πολλούς τομείς της ζωής, όπως η γεωργία, η κτηνοτροφία, ο τουρισμός και η αστική ζωή. Η εξέλιξη αυτή βέβαια δεν αφορά μόνο την Ελλάδα και θα ήταν λάθος να αποδοθεί στη χώρα και μόνο. Στην πραγματικότητα αποτελεί κοινό τόπο για τις χώρες της Μεσογείου, στην οποία πρόσφατες επιστημονικές μελέτες αποδίδουν τον τίτλο του «κλιματικού hot spot», δηλαδή μίας περιοχής που θα δεχθεί εντονότερα τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

Οι προσομοιώσεις που χρησιμοποιήθηκαν, πραγματοποιήθηκαν για τα σενάρια συγκεντρώσεων RCP (Representative Concentration Pathways) που αποτελούν τα νέα κλιματικά σενάρια που έχουν υιοθετηθεί από τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή και έχουν ως σκοπό τη διερεύνηση της επίδρασης της ανθρωπογενούς δραστηριότητας στο κλιματικό σύστημα, βάσει της μεταβολής των συγκεντρώσεων των αερίων του θερμοκηπίου λόγω των ανθρωπογενών πηγών εκπομπών και της συνεπαγόμενης διαταραχής που επέρχεται στο ενεργειακό ισοζύγιο. [Πηγή: διανέοσις]

Γεωργία και η κτηνοτροφία: σοβαρός ο αντίκτυπος στους κλάδους

Ο γεωργικός τομέας, που είναι και ένας από τους μεγαλύτερους οικονομικούς παράγοντες που μπορούν να συμβάλλουν θετικά στο πρόβλημα, φαίνεται πως επηρεάζεται δυσανάλογα. Οι συνέπειες αφορούν τόσο την ποσότητα, όσο και την ποιότητα των αγροτικών προϊόντων, οδηγώντας σε αύξηση των τιμών που επιβαρύνουν τους καταναλωτές.

Η αλλαγή αυτή αναμένεται να έχει κάποιες θετικές συνέπειες και αρκετές αρνητικές. Στα θετικά σημεία που επισημαίνουν οι επιστήμονες είναι ότι η βλαστική περίοδος για πολλές καλλιέργειες θα επιμηκυνθεί και ότι ορισμένες περιοχές που ήταν παλαιότερα ακατάλληλες για καλλιέργεια κρασιού τώρα θα γίνουν κατάλληλες. Η εκτιμώμενη αύξηση της βλαστικής περιόδου δημιουργεί ευνοϊκότερες συνθήκες καλλιέργειας σε ολόκληρη την Ελλάδα και πιθανόν να αυξηθούν οι περιοχές που θα είναι κατάλληλες για την καλλιέργεια.

Παρ' όλα αυτά, οι περισσότερες επιπτώσεις αναμένεται να είναι αρνητικές. Όλα τα σενάρια δείχνουν μείωση των βροχοπτώσεων και της εδαφικής υγρασίας και αύξηση της ξηρασίας σε όλες τις περιοχές της χώρας, με αυξημένες ημέρες με υψηλές θερμοκρασίες. Αυτοί οι παράγοντες αλληλοεπηρεάζονται και όλοι θα επηρεαστούν δραματικά από τις αλλαγές στο κλίμα το επόμενο διάστημα. Με τη σειρά τους, δε, επηρεάζουν την αγροτική και την κτηνοτροφική παραγωγή με πολλούς, περίπλοκους τρόπους, από τη διαθεσιμότητα υδάτινων πόρων και τη γονιμότητα του εδάφους μέχρι την εμφάνιση παρασίτων και ασθενειών. Σύμφωνα με την έρευνα, οι πιο πληγείσες περιοχές θα είναι ο Ηράκλειο, η Κορινθία, η Ηλεία και η Λάρισα. Ωστόσο, υπάρχουν περιοχές όπως ο Έβρος, η Φθιώτιδα και η Αιτωλοακαρνανία που αναμένεται να επηρεαστούν λιγότερο.

Οι συνέπειες θα διαφέρουν ανάλογα με την ευαισθησία και τη συμπεριφορά της κάθε καλλιέργειας. Ενώ ορισμένες καλλιέργειες όπως το βαμβάκι θα ωφεληθούν από τις αυξημένες θερμοκρασίες, άλλες όπως η ελιά και οι αμπελώνες θα αντιμετωπίσουν δυσκολίες. Η παραγωγή ελιάς ενδέχεται να επηρεαστεί από τη μείωση της χειμερινής ψύξης, ενώ η παραγωγή κρασιού θα διαφοροποιηθεί σε όλες τις περιοχές. Επιπλέον, η καλλιέργεια ζωοτροφών θα αντιμετωπίσει μειωμένη απόδοση και αυξημένη ανάγκη για ύδατα.

Για να αντιμετωπιστούν αυτές οι πιέσεις, οι παραγωγοί πρέπει να προσαρμόσουν τις καλλιέργειές τους ανάλογα με τις επερχόμενες αλλαγές. Η διαχείριση των υδάτων και η αποδοτικότητα της άρδευσης πρέπει να αποτελέσουν λύσεις με μεγάλη έμφαση, καθώς πολλές περιοχές αντιμετωπίζουν ήδη προβλήματα σε αυτόν τον τομέα.

Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη γεωργία και την κτηνοτροφία είναι πράγματι πολύ σημαντικές και συνδέονται άρρηκτα με την παγκόσμια διατροφική κρίση που αντιμετωπίζουμε. Καθώς ο παγκόσμιος πληθυσμός συνεχίζει να αυξάνεται με ασταμάτητους ρυθμούς, η προμήθεια επαρκούς και υγιεινής τροφής γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη. Ειδικά με τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο πρωτογενής τομέας λόγω της περιβαλλοντικής κρίσης. Η διαφοροποίηση της διατροφικής ποικιλίας μπορεί να συμβάλει στην αντιμετώπιση της παγκόσμιας διατροφικής κρίσης. Η προώθηση της κατανάλωσης ποιοτικών τροφίμων υψηλής θρεπτικής αξίας, που βασίζονται σε τοπικές παραδόσεις και παράγονται με βιώσιμες μεθόδους, μπορεί να ενισχύσει την υγεία και να μειώσει την εξάρτηση από τις εισαγωγές. Η επένδυση σε έρευνα και ανάπτυξη γεωργικών τεχνολογιών, όπως η αγροτεχνολογία με αισθητήρες, μηχανική μάθηση και τεχνητή νοημοσύνη, είναι κρίσιμη για την αύξηση της αποδοτικότητας και την ανθεκτικότητα των καλλιεργειών στις κλιματικές αλλαγές. Αυτή η καινοτομία προάγει την αειφόρο γεωργία και ενισχύει την παγκόσμια διατροφική ασφάλεια. [Πηγή: διανέοσις]