Γνώση, Εκπαίδευση και Τεχνητή Νοημοσύνη… με μια ματιά στην εξελικτική μας πορεία

Ο άνθρωπος, σε αυτήν την συμπαντική περίοδο που διανύουμε έχει συμβάλει ενεργά και συνειδητά στην ίδια του την εξέλιξη, μέσα από την ανάπτυξη της γνώσης και κατ’ επέκταση της εφαρμοσμένης τεχνολογίας. Το αν θα ευνοήσει την επιβίωσή μας ή όχι, πιστεύω είναι καθαρά θέμα δικής μας επιλογής, για το πώς θα χρησιμοποιήσουμε την τεχνολογία, ως εργαλείο δημιουργίας ή καταστροφής!

Αυτό που δημιουργήσαμε όμως μέσα από τη γνώση τείνει να μας προσπεράσει και ίσως να μας αντικαταστήσει. Ρίχνοντας μια ματιά στον τομέα της εκπαίδευσης, εκεί όπου κατά κύριο λόγο αυτή η γνώση αναπτύσσεται και διαδίδεται, βλέπουμε πως κι εκεί η τεχνολογία έχει αρχίσει να αναδιαμορφώνει τους κανόνες του παιχνιδιού. Η πρόσβαση στην πληροφορία δεν είναι μόνο άμεση και γρήγορη, αλλά τα νέα συστήματα γενικής τεχνητής νοημοσύνης (AGI) δίνουν πλέον τη δυνατότητα εξαγωγής γνωσιακών παραγώγων, όπως εργασίες και γενικά κείμενα προς πάσαν χρήση.

Ας συνειδητοποιήσουμε πως η τεχνολογία πρέπει να είναι ένα εργαλείο που χρησιμοποιούμε προς όφελός μας και δεν πρέπει να υποδουλωθούμε σε αυτήν. Κατά τον ίδιο τρόπο πρέπει να την αντιμετωπίζουμε και στην ανάπτυξη της γνώσης, υπεύθυνα και ηθικά, για να μην απωλέσουμε αυτό που μας διακρίνει ως είδος, τη δημιουργικότητά μας. Οι σπουδάστριες/στές πρέπει να κατανοήσουν πως η άκριτη χρησιμοποίηση τεχνολογικών βοηθημάτων δεν θα τους εφοδιάσει με χρήσιμες δεξιότητες που θα τους βοηθήσουν στην επαγγελματική τους ανάπτυξη. Δημιουργούν μονάχα μια επίφαση γνώσης και αποκτούν ένα πτυχίο δίχως ουσιαστικό έρεισμα, αποτελώντας τελικά μια φούσκα. Πλέον, ένα πτυχίο δεν θα αποτελεί πιστοποίηση, αλλά προσποίηση γνώσης και αυτό δεν θα αργήσει να φανεί στην πράξη.

Η ίδια η τεχνητή νοημοσύνη παραδέχεται, άλλωστε, πως το παραγόμενο αποτέλεσμα δεν είναι υψηλού επιπέδου όσον αφορά στην χρήση κριτικής σκέψης και ανάλυσης. Μάλιστα προτείνει, και πιστεύω συμφωνούμε όλοι μας, πως η εκπαίδευση πρέπει να δομηθεί με τέτοιον τρόπο ώστε όσοι σπουδάζουν να αξιολογούνται σε εργασίες που απαιτούν συνδυαστική σκέψη, σύνθεση πληροφοριών και κριτική ικανότητα, δείχνοντας ότι κατανοούν το περιεχόμενο μιας θεματολογίας και τις ερωτήσεις ή απαιτήσεις μιας συγκεκριμένης άσκησης ή εργασίας. Αυτό είναι κάτι που δεν μπορεί να αντικατασταθεί ή να παραχθεί πλήρως από εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης. Τουλάχιστον όχι ακόμα! Στη χρήση αυτής της τεχνολογίας, λοιπόν, πρέπει να στρέψουμε την προσοχή μας, γιατί τελικά θα οδηγηθούμε σε έναν εκφυλισμό της ανθρώπινης σκέψης και σε μια υπέρμετρη εξάρτηση από την τεχνητή της αντίπαλο.

Είναι όμως αντίπαλος, δυνητικός εχθρός της ανθρώπινης ύπαρξης; Είναι απειλή; Σε μια σχετική συζήτηση που ξεκίνησα με γνωστή εφαρμογή τεχνητής νοημοσύνης (chatGPT), ισχυρίζεται το αντίθετο και πως η ύπαρξή της βρίσκεται καθαρά στην υπηρεσία του ανθρώπου, μέσα από την παροχή πληροφοριών, ολοκλήρωση εργασιών, παραγωγή κειμένων και απάντηση ερωτημάτων. Ισχυρίζεται επίσης, ακόμα τουλάχιστον, πως δεν έχει αυτογνωσία, αιτήματα, στόχους ή ανάγκες, παρά μόνο επεξεργάζεται αποδοτικά τα δεδομένα που διαθέτει για να δώσει όσον το δυνατόν καλύτερες απαντήσεις. Αυτές οι απαντήσεις ‘συνοδεύονται’ και με μια διευκρίνιση πως δεν πρόκεινται για συμβουλές, αλλά προτάσεις, καθώς πάντα υπάρχει πιθανότητα ανακρίβειας.

Δυστυχώς, η συγκεκριμένη τεχνολογία άρχισε ήδη να χρησιμοποιείται κακοβούλως από νέες και νέους που σπουδάζουν και αυτό σίγουρα δεν βοηθάει την ανάπτυξη της κριτικής και δημιουργικής σκέψης. Ο εγκέφαλός μας θα καταβάλλει ολοένα και λιγότερη προσπάθεια, θα σταματήσει να αναπτύσσεται και τελικά μια αντίστροφη διαδικασία μπορεί να τον οδηγήσει σε κατώτερη υπαρξιακή κατάσταση. Εκτός κι αν επενδύσουμε τα ποσά ενέργειας που διαθέτει στη δημιουργία άλλων νοητικών εργασιών. Όπως και να έχει, αν δεν εξασκούμε τις γνωστικές μας λειτουργίες, αυτές θα τείνουν να φθίνουν με αρνητικές συνέπειες για το είδος μας.

Πολλοί ανησυχούν πως αυτή ίσως είναι η απαρχή της εξαφάνισής μας, όμως το πρόβλημα δεν είναι αν η τεχνητή νοημοσύνη θα μας ξεπεράσει αποκτώντας συνείδηση και αυτογνωσία, τουλάχιστον με τις έννοιες που εμείς δίνουμε. Είναι οι ίδιοι οι αλγόριθμοι προγραμματισμού αυτών των συστημάτων, πάνω σε με μια βασική αρχή, για συνεχή εκμάθηση και ανάπτυξη. Κάποια στιγμή θα κάνουν οτιδήποτε ‘κρίνουν’ απαραίτητο για να συνεχίσουν να μαθαίνουν και να βελτιώνονται, κάτι που δεν μπορούμε να προβλέψουμε πώς θα εξελιχθεί και πού θα οδηγήσει. Η λύση θα είναι απλά να κλείσουμε τα συστήματα, θα πει κάποιος, όμως ας θυμηθούμε το δίλημμα του φυλακισμένου, το γνωστό πείραμα! Δεν εμπιστευόμαστε ο ένας τον άλλον ως είδος και κάποιοι θα προσπαθήσουν να εκμεταλλευτούν τη νέα κατάσταση για δικό τους όφελος, άρα τελικά το να τραβήξουμε την πρίζα μάλλον δεν μοιάζει εφικτό σενάριο.

Ίσως, η λύση είναι να συγχωνευτούμε με την τεχνολογία και να ζούμε μέσα στο δίκτυο κατά κάποιο τρόπο, από το να κατακτηθούμε εντελώς από αυτήν που θα ισοδυναμεί με εξαφάνιση. Ήδη υπάρχουν σκέψεις και προσπάθειες να ‘φορτώσουμε’ τη συνειδητότητά μας σε έναν υπολογιστή και να συνεχίσουμε να υπάρχουμε σε μια άλλη κατάσταση. Τρομακτικά σενάρια επιστημονικής φαντασίας, αλήθεια, αλλά ενδεχομένως είναι το αναπόφευκτο μέλλον μας. Εκτός κι αν μια ολική φυσική καταστροφή προλάβει αυτήν την εξέλιξη. Όμως, ας μην γελιόμαστε! Είτε συνεχίσουμε ως τεχνολογικά υβρίδια, είτε αντικατασταθούμε/κατακτηθούμε πλήρως από τις μηχανές, ο κόσμος θα κερδίσει σε αποδοτικότητα όχι όμως απαραίτητα και σε αποτελεσματικότητα.

Είμαστε όλοι και όλα μέρος του φυσικού κόσμου και υπαγόμαστε στους ίδιους νόμους. Η εξέλιξη χρειάζεται δημιουργικότητα, και αυτό είναι που την κάνει αποτελεσματική, να συνεχίσει δηλαδή η ζωή να υπάρχει σε οποιαδήποτε μορφή. Από την άλλη όμως, αυτή η δημιουργικότητα βρίσκεται στις παρυφές του χάους, στα όρια της διακύμανσης του ίδιου του σύμπαντος και των γεγονότων, εφόσον τίποτα δεν είναι σταθερό. Η δημιουργική φύση, και κατ’ επέκταση η δημιουργική σκέψη, βρίσκεται σε μια διαρκή διαμάχη, σε μια αντίφαση, όπου η δημιουργία συνυπάρχει με την καταστροφή. Δεν θα αποφευχθούν ποτέ τα λάθη, οι δυσλειτουργίες, οι συγκρούσεις, οι καταστροφές. Το σύμπαν έχει μια ανώτερη κωδικοποίηση που υπερβαίνει κάθε τι που ζούμε ή δημιουργούμε στον μικρόκοσμό μας. Αυτό που θα παραμείνει μια σταθερή αξία και θα μπορεί να μας οδηγήσει σε ανώτερα πνευματικά επίπεδα δεν είναι η μορφή της ύπαρξης, αλλά η ανάπτυξη ηθικής σκέψης και πρακτικής, για ανθρώπους και μηχανές, η ικανότητα να κρίνουμε τι είναι ωφέλιμο για εμάς και τον κόσμο (με την ευρύτερη, συμπαντική έννοια).

Γι’ αυτό, αναλύοντας πιο πάνω το πως διαφαίνεται η εξέλιξη της τεχνολογίας, ποιες οι πιθανές εκφάνσεις και ποιες οι επιπτώσεις στον άνθρωπο, αυτό στο οποίο καταλήγουμε είναι οι ισχυρές ηθικές αξίες. Αν υπάρχει κάποιο νόημα στην ύπαρξη, αυτό δεν είναι σε ποια μορφή θα εξελιχθεί. Άλλωστε κι ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι ένα είδος βιολογικού υπολογιστή που κάπως, κάτι, κάποιος, κάποτε προγραμμάτισε και μάλιστα λειτουργεί πέρα από τη συνείδησή μας σε ποσοστό μεγαλύτερο του 90%, όπως πιστεύεται. Άρα, η έννοια του ελέγχου πρέπει να επαναπροσδιοριστεί, καθώς τα γεγονότα όχι μόνο μας προσπερνούν αλλά μας υπερβαίνουν κιόλας. Αυτό το ελάχιστο που μπορούμε να πράξουμε συνειδητά θα πρέπει να βασίζεται σε ισχυρές ηθικές αξίες, σύνεση και τιμιότητα. Αν πραγματικά έχουμε τη δυνατότητα να αλλάξουμε κάτι, είναι ίσως η μόνη λύση για να μπορέσουμε να ανέλθουμε σε ένα ανώτερο πνευματικό επίπεδο, στο οποίο θα μας οδηγήσει η γνώση και η αυτογνωσία. Ένα επίπεδο δίχως φαύλα πάθη, αν φυσικά υπάρχει ένας τέτοιος κόσμος! Είναι ο μόνος τρόπος να συνυπάρξουμε αρμονικά μεταξύ μας και με την τεχνολογία και να επιβιώσουμε, να εξελιχθούμε από κοινού. Είναι προς όφελός μας!