6 ενστάσεις στο νομοσχέδιο για τις παρακολουθήσεις

Τις προηγούμενες ημέρες τέθηκε σε δημόσια ηλεκτρονική διαβούλευση το νομοσχέδιο υπό τον τίτλο: «Διαδικασία άρσης του απορρήτου των επικοινωνιών, κυβερνοασφάλεια και προστασία προσωπικών δεδομένων πολιτών».

Σύμφωνα με τις σχετικές ανακοινώσεις, σκοπός του εν λόγω νομοσχεδίου είναι ο εκσυγχρονισμός της διαδικασίας άρσης του απορρήτου των επικοινωνιών με διασφάλιση όλων των απαιτούμενων εγγυήσεων, η αναδιάρθρωση της ΕΥΠ για τη βελτιστοποίηση της δράσης της, η ποινική μεταχείριση της εμπορίας, κατοχής και χρήσης λογισμικών παρακολούθησης, η οργανική και λειτουργική αναβάθμιση του επιπέδου κυβερνοασφάλειας στη χώρα και η βέλτιστη ενσωμάτωση στο εθνικό δίκαιο της Οδηγίας για την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Ωστόσο, το εν λόγω νομοσχέδιο έχει αρκετά σημεία τα οποία εγείρουν προβληματισμούς αναφορικά με τη πληρότητα τους.

Συγκεκριμένα, αναφορικά με τη διαδικασία άρσης του απορρήτου των επικοινωνιών για λόγους εθνικής ασφάλειας - ως το προτεινόμενο άρθρο 4, αναφέρεται στη παράγραφο 7 ότι «Μετά την πάροδο τριών (3) ετών από την παύση της ισχύος της εισαγγελικής διάταξης που αφορά άρση του απορρήτου για λόγους εθνικής ασφάλειας και κατόπιν υποβολής σχετικού αιτήματος από το καθ’ ου η άρση πρόσωπο, που υποβάλλεται στους εισαγγελικούς λειτουργούς του πρώτου εδαφίου της παρ. 2, γνωστοποιείται η επιβολή του περιοριστικού μέτρου στον θιγόμενο, υπό την προϋπόθεση ότι δεν διακυβεύεται ο σκοπός για τον οποίο αυτό διατάχθηκε και μετά από απόφαση τριμελούς οργάνου». Εν προκειμένω, νομική ανακολουθία εντοπίζεται στο γεγονός ότι αφενός ο θιγόμενος δεν λαμβάνει γνώση κατά τη διάρκεια της παρακολούθησης – ώστε ενδεχομένως να αντιταχθεί νομικά σε κάποιο σημείο, αλλά λαμβάνει γνώση τρία έτη μετά την παύση της εισαγγελικής διάταξης και δη σε χρόνο που τα σχετικά αρχεία πιθανώς να έχουν καταστραφεί. Κατ’ αυτό τον τρόπο αμφισβητείται εάν μία τέτοια είδους ρύθμιση είναι σύμφωνη με τις επιταγές των Συνταγματικών και Ευρωπαϊκών Δικαιωμάτων.

Παρόμοια είναι και η προβληματική στο άρθρο 6, ως η παράγραφος 10, σύμφωνα με την οποία η ΑΔΑΕ μετά τη λήξη ισχύος του μέτρου της άρσης του απορρήτου και κατόπιν υποβολής σχετικού αιτήματος από το καθ’ ου η άρση πρόσωπο, γνωστοποιεί την επιβολή του μέτρου αυτού στους θιγόμενους. Στο σημείο αυτό δεν προκύπτει πως θα γνωρίζει τα ανωτέρω το καθ’ ου η άρση πρόσωπό προκειμένου να προβεί στη σχετική αίτηση (αφού δεν θα του έχει γνωστοποιηθεί), ενώ σε κάθε περίπτωση προκύπτει και ασάφεια σχετικά με τον ορισμό του «θιγόμενου».

Επιπλέον, σύμφωνα ομοίως με το άρθρο 6, παράγραφος 10, η ΑΔΑΕ καθίσταται αρμόδια για τη σχετική κοινοποίηση στο καθ’ ου η άρση πρόσωπο, η οποία ωστόσο δεν έχει λάβει μέρος επί της ουσίας κατά το στάδιο της επιβολής του μέτρου σχετικά με την άρση του απορρήτου των επικοινωνιών για τη διακρίβωση εγκλημάτων. Ομοίως, η ΑΔΑΕ επιφορτίζεται με την αρχειοθέτηση των εν λόγω αποφάσεων, όταν η ίδια δεν μετέχει στην ουσία στις σχετικές διαδικασίες.

Αναφορικά με τις διατάξεις σχετικά με τα λογισμικά παρακολούθησης, όπως αναπτύσσονται στα άρθρα 10 επ., ο νομοθέτης – αντιγράφοντας μάλλον γραμματικά τις προηγούμενες διατάξεις των άρθρων 370ΠΚ επ. – χρησιμοποιεί κατά κόρον το κριτήριο του «αθέμιτου», ενώ δεν γίνεται καμία τέτοια αναφορά στο εν λόγω κριτήριο στο άρθρο 12, σε αμφότερες τις παραγράφους του. Σημειώνεται ότι τα άρθρα 10 και 11 αφορούν στα λογισμικά παρακολούθησης με τη τροποποίηση του άρθρου 370^Α ΠΚ και τη παραβίαση μη δημόσιων διαβιβάσεων δεδομένων ή ηλεκτρομαγνητικών εκπομπών με τη τροποποίηση άρθρου 370^ε ΠΚ, ενώ το άρθρο 12 αφορά στα απαγορευμένα λογισμικά και συσκευές παρακολούθησης με τη προσθήκη του άρθρου 370ΣΤ ΠΚ. Με βάσει τη τελευταία προσθήκη, εισάγεται νέο ειδικότερο έγκλημα με το οποίο προβλέπεται φυλάκιση τουλάχιστον ενός (1) έτους για όποιον παράγει, πωλεί, προμηθεύεται προς χρήση, εισάγει, κατέχει, διανέμει ή με άλλο τρόπο διακινεί λογισμικά ή συσκευές παρακολούθησης, δηλαδή με δυνατότητα υποκλοπής, καταγραφής και κάθε είδους άντλησης περιεχομένου ή και δεδομένων επικοινωνίας (κίνησης και θέσης), τα οποία καθορίζονται με απόφαση του Διοικητή της ΕΥΠ, καθώς και φυλάκιση τουλάχιστον ενός (1) έτους για όποιος παράγει, πωλεί, προμηθεύεται προς χρήση, εισάγει, κατέχει, διανέμει ή με άλλο τρόπο διακινεί συνθηματικά ή κωδικούς πρόσβασης ή άλλα παρεμφερή δεδομένα, με τη χρήση των οποίων είναι δυνατόν να αποκτηθεί πρόσβαση στο σύνολο ή μέρος ενός πληροφοριακού συστήματος. Το εν λόγω άρθρο δεν θέτει κανένα κριτήριο ως προς το «αθέμιτο» ή έστω εξουσιοδοτηθέν των ανωτέρω ενεργειών – ώστε να είναι συγκεκριμένη η υπόσταση του νέου αυτού εγκλήματος, ενώ υπάρχει και η ασάφεια ως προς τα «άλλα παρεμφερή δεδομένα» (μάλλον εννοούνται στοιχεία ταυτοποίησης).

Εντύπωση προκαλεί δε το γεγονός ότι στο άρθρο 13, η Πολιτεία επιφυλάσσει για τον εαυτό της το δικαίωμα να προμηθεύεται με βάσει κάποια κριτήρια τις «απαγορευμένες» συσκευές και τα λογισμικά του προηγούμενου άρθρου.

Τέλος, η ΕΥΠ με βάση το προτεινόμενο άρθρο 17 επιφορτίζεται έτη περαιτέρω και καθίσταται Εθνική Αρχή «CRYPTO» Εθνική Αρχή «TEMPEST» και μεριμνά, σύμφωνα με τις διατάξεις της παρ. 5 του άρθρου 2 του π.δ. 1/2017 (Α΄ 2), για την ασφάλεια των εθνικών επικοινωνιών και συστημάτων τεχνολογίας πληροφοριών, καθώς και για την πιστοποίηση του διαβαθμισμένου υλικού των εθνικών επικοινωνιών, όταν αυτοί οι σκοποί δύνανται εν μέρει να αποτελούν και σκοπούς της Εθνικής Επιτροπής Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων (ΕΕΤΤ).

Κοντολογίς, το ανωτέρω Νομοσχέδιο αποτελεί αναμφισβήτητα μία σημαντική προσπάθεια ρύθμισης των ζητημάτων της κυβερνοασφάλειας, της ΕΥΠ και του εν γένει ζητήματος των παρακολουθήσεων. Ωστόσο, κρίνεται σκόπιμο να αποφεύγεται η εύκολη και πειραματική αλλαγή του Ποινικού Κώδικα σε απάντηση της επικαιρότητας, καθώς αυτές οι τροποποιήσεις θα πρέπει να αποτελούν τμήμα μιας συνολικής και συγκροτημένης προσπάθειας που απαιτεί συνολικό προγραμματισμό.