​Αχρήματη κοινωνία: Ευκαιρία χρηματοπιστωτικής ασφάλειας ή απειλή της ελευθερίας;

Στις περισσότερες σουηδικές πόλεις, τα δημόσια λεωφορεία δεν δέχονται μετρητά. Τα εισιτήρια προπληρώνονται ή αγοράζονται με ένα γραπτό μήνυμα από το smartphone. Μια μερίδα των επιχειρήσεων συναλλάσσεται πλέον μόνο μέσω πλαστικού χρήματος, φαινόμενο με αυξητικές τάσεις. Τα χαρτονομίσματα της χώρας, χρησιμοποιούνται μόλις στο 20% των εμπορικών συναλλαγών. Οι σουηδικές τράπεζες είναι ανάμεσα στις καλύτερα κεφαλαιοποιημένες στην Ευρώπη, λόγω των αυστηρών εποπτικών κανόνων που ακολουθούνται στη χώρα, θέτοντας το ελάχιστο απαιτούμενο core tier 1 στο 10%, δείκτης που αποτυπώνει την κεφαλαιακή επάρκεια μίας τράπεζας, αποτελεί τη βασική ‘μέτρηση’ της χρηματοοικονομικής της υγείας και εξασφαλίζει την κάλυψη απρόβλεπτων χρηματοοικονομικών ζημιών των τραπεζών, προστατεύοντας έτσι τις καταθέσεις των πελατών τους.

Και η κατάργηση των υπηρεσιών με μετρητά βοηθά τον κλάδο να περιορίσει το κόστος λειτουργίας του αλλά και να αυξήσει τα κέρδη από τον τομέα των πιστωτικών καρτών. Πέρα από τις κάρτες και τις υπηρεσίες e-banking, ένα σημαντικό εργαλείο που επιταχύνει τη μεταμόρφωση της χώρας είναι το Swish, ένα app που αναπτύχθηκε από μεγάλες σουηδικές και δανέζικες τράπεζες και επιτρέπει άμεσες πληρωμές μεταξύ ιδιωτών και επαγγελματιών σε πραγματικό χρόνο. Η μείωση των τραπεζικών ληστειών και της διακίνησης ναρκωτικών ουσιών και όπλων, ήταν επίσης ένας από τους λόγους που η Σουηδία έλαβε την απόφαση να καταργήσει τα μετρητά. Οι τραπεζικές ληστείες έχουν μειωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, καθώς δεν υπάρχουν μετρητά στις περισσότερες τράπεζες στη Σουηδία, ενώ ο αριθμός των τραπεζικών υποκαταστημάτων συνεχώς μειώνεται με ταχείς ρυθμούς.

Παρόλα αυτά, οι οικονομικές εποπτικές αρχές ενθαρρύνουν τις τράπεζες να συνεχίσουν να δίνουν και να δέχονται μετρητά, μέχρι να καταλήξουν με ποιον τρόπο θα αντιμετωπίσουν τα προβλήματα που προκαλεί ο περιορισμός της χρήσης μετρητών σε ηλικιωμένους και σε άλλες ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού, που είτε είναι ηλεκτρονικά αναλφάβητοι, είτε έχουν χαμηλό βαθμό προσβασιμότητας σε ηλεκτρονικά μέσα πληρωμής. Επίσης, η Κεντρική Τράπεζα της Σουηδίας δοκιμάζει πιλοτικά το δικό της ψηφιακό νόμισμα, το e-Krona, το οποίο αναμένεται να επιταχύνει τη μετάβαση της χώρας σε μια κοινωνία χωρίς μετρητά. Το πιλοτικό πρόγραμμα e-Krona ξεκίνησε το 2019 και θα υιοθετηθεί σε όλη τη χώρα μέσα στο 2021.

Σχεδόν το ένα τρίτο των Δανών σήμερα χρησιμοποιεί αντί για μετρητά το MobilePay, μια εφαρμογή για «έξυπνα» κινητά τηλέφωνα με την οποία μεταφέρονται χρήματα σε άλλα τηλέφωνα και σε καταστήματα. Οι συναλλαγές σε μετρητά άνω των € 2.500 έχουν ήδη απαγορευθεί στην Ισπανία, ενώ η Γαλλία και η Ιταλία έχουν απαγορεύσει όλες τις συναλλαγές με μετρητά άνω των € 1.000. Οι γαλλικές Αρχές θα πρέπει, επίσης, να ενημερώνονται για κάθε μεταφορά χρημάτων-κεφαλαίων μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση που ξεπερνούν τα 10.000 ευρώ, συμπεριλαμβανομένων των επιταγών, πληρωμών με Prepaid κάρτες, ή αγορές-πωλήσεις χρυσού.

Τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα ασκούν ασφυκτικές πιέσεις προς τις κυβερνήσεις ώστε να προωθηθούν ταχύτερα οι διαδικασίες κατάργησης του φυσικού χρήματος, διότι εξοικονομούν πολύτιμους πόρους από τις περικοπές προσωπικού και μεγιστοποιούν τα κέρδη από τα τέλη συναλλαγής μέσω πιστωτικών καρτών. Ακόμη, τονίζουν ότι αποτελεί μέσο πάταξης της φοροδιαφυγής, λησμονώντας όμως τις υπεράκτιες εταιρίες, τους λεγόμενους παραδείσους της φοροαποφυγής, τις αμαρτωλές τριγωνικές συναλλαγές οι οποίες καθίστανται παράνομες όταν χρησιμοποιούνται στις ενδοεταιρικές συναλλαγές με απώτερο σκοπό την φοροαποφυγή και την απόκρυψη φορολογητέου εισοδήματος. Αυτό συμβάλλει είτε στην πληρωμή ελάχιστου εταιρικού φόρου, είτε ακόμα και μηδενικού, ιδιαίτερα όταν εμπλέκονται θυγατρικές με έδρα σε φορολογικούς παραδείσους. Τέλος, εδώ και δεκαετίες δεν αίρεται το απόρρητο των καταθέσεων των ελβετικών υπερτραπεζών και δεν καταργείται το ιδιότυπο άβατο σε ομιχλώδεις προσωπικούς λογαριασμούς.

Όμως, κάθε νόμισμα έχει δυο όψεις. Εγείρονται σοβαρά ερωτήματα ως προς την ασφάλεια και την ακεραιότητα των ηλεκτρονικών συναλλαγών και των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων των πολιτών. Τα ηλεκτρονικά συστήματα είναι διάτρητα σε οποιαδήποτε επιβουλή. Ήδη στις χώρες οπού ανθούν οι ηλεκτρονικές συναλλαγές πολλαπλασιάστηκαν τα κυβερνοεγκλήματα. Στην χώρα μας, η περίοδος έκρηξης της χρήσης του πλαστικού χρήματος συμπίπτει με την αύξηση του χρέους των νοικοκυριών. Οι προϋπολογισμοί των οικογενειών ξετινάχτηκαν από τότε που στην ζωή τους πέρασε το "πλαστικό" χρήμα, αφού όλοι αγόραζαν με φρενίτιδα πέραν των πραγματικών τους δυνατοτήτων με πίστωση.\

Επιπρόσθετα, στην περίπτωση μιας τεχνολογικής ή φυσικής καταστροφής και ενός βίαιου γεγονότος το οποίο θα επηρεάσει την επικρατούσα κατάσταση που έχει διαμορφωθεί, οι χώρες που έχουν ελαχιστοποιήσει ή τείνουν να καταργήσουν το φυσικό χρήμα κινδυνεύουν να ξεμείνουν από ρευστό. Η Σουηδική τράπεζα Riksbank, ανησυχεί για τον κίνδυνο να καταστραφούν από την αχρηστία οι αναγκαίες υποδομές για την έκδοση χαρτονομισμάτων και κερμάτων. Η διοίκηση της εν λόγω τράπεζας έχει προτείνει την διασφάλιση του νομικού πλαισίου με στόχο να διασφαλιστεί ότι θα έχει η κεντρική τράπεζα την εποπτεία του συστήματος πληρωμών.

Υφίστανται νομικές ρυθμίσεις που υποχρεώνουν κάθε κεντρική τράπεζα της ευρωζώνης να αποδέχεται τα τραπεζογραμμάτια που εκδίδονται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και τις υπόλοιπες Κεντρικές Τράπεζες των χωρών της ευρωζώνης, όπως επίσης και την άμεση αντικατάσταση σε περίπτωση φθοράς ή καταστροφής του τραπεζογραμματίου, εφόσον ο κάτοχός του έχει στην κατοχή του πάνω από το μισό τεμάχιο του χαρτονομίσματος. Στην περίπτωση της πλήρους απονομισματοποίησης της κοινωνίας ή της αποχρηματοποίησης των συναλλαγών, η πολιτεία υποχρεούται να επιτρέψει την παράλληλη χρήση και την αντικατάσταση εντός έλλογης χρονικής προθεσμίας του παλαιού νομίσματος με το νέο.

Τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα έχουν το αναφαίρετο δικαίωμα να προτάσσουν την κερδοφορία τους και να μειώνουν το λειτουργικό τους κόστος. Οι κυβερνήσεις, όμως, οφείλουν να εφαρμόσουν τον νόμο ο οποίος είναι σαφής και επιτρέπει την χρήση του φυσικού χρήματος για τις συναλλαγές μεταξύ των πολιτών και των επιχειρήσεων, έχοντας σαν προμετωπίδα τον σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα, την συναλλακτική ιδιωτικότητα, την προσωπική ελευθερία και την δημοκρατία. Ο κάθε άνθρωπος είναι ελεύθερος να επιλέγει τον συναλλακτικό τρόπο που επιθυμεί και ανταποκρίνεται καλύτερα στις ανάγκες του. Όπως είπε και ο Ντοστογιέφσκι το 1861 "το χρήμα είναι ελευθερία κομμένη σε νομίσματα".