Η άρση του αδιεξόδου στη λειτουργία των Α.Ε. μέσω των εξω-εταιρικών συμφωνιών

Στην πράξη, είναι σύνηθες να βρεθούν σε αδιέξοδο εταιρίες με ίσες συμμετοχές στο μετοχικό κεφάλαιο, π.χ. μια επιχείρηση με 2 μετόχους 50% - 50%, οι οποίοι δεν ομονοούν για τη λήψη μιας απόφασης, ωστόσο, αδιέξοδο μπορεί να προκύψει και σε εταιρίες με μη ίσες συμμετοχές, όταν η ύπαρξη συμπαγών και αμετακίνητων ομάδων μετόχων εντός της εταιρίας (π.χ. 50% - 40%, 10%) καθιστά αδύνατη την επίτευξη της απαιτούμενης πλειοψηφίας ή ομοφωνίας (όπου απαιτείται). Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, η ασυμφωνία των μετόχων επιφέρει λειτουργικό αδιέξοδο της εταιρίας, είτε σε επίπεδο γενικής συνέλευσης, είτε σε επίπεδο διοικητικού συμβουλίου.

Για την αντιμετώπιση μιας τέτοιας κατάστασης, όταν δηλαδή μια επιχείρηση δεν μπορεί να λειτουργήσει λόγω ίσων συμμετοχών στο κεφάλαιό της, η ελληνική νομοθεσία (άρθρο 166 παρ. 2 του ν. 4548/2018) ορίζει ότι η εταιρεία μπορεί να λυθεί με δικαστική απόφαση, ύστερα από αίτηση μετόχων που εκπροσωπούν τουλάχιστον το ένα τρίτο (1/3) του μετοχικού της κεφαλαίου. Με λίγα λόγια, αν αποδειχθεί ότι η ασυμφωνία μεταξύ των μετόχων είναι μόνιμη και ανυπέρβλητη, καθιστώντας αδύνατη τη συνέχιση της εταιρείας, το εθνικό δίκαιο αναγνωρίζει το deadlock ως σπουδαίο λόγο που δύναται να οδηγήσει στη λύση της εταιρίας και τη θέση της σε εκκαθάριση.

Εντούτοις, παρά την ανωτέρω διέξοδο που προσφέρει ο νόμος, η δικαστική λύση μιας εταιρίας δεν συνιστά πάντα μια επωφελής λύση για τους μετόχους, ιδίως αν η εταιρία είναι επικερδής. Στα αρνητικά μιας δικαστικής λύσης θα πρέπει, επιπλέον, να συνεκτιμηθεί και ο χρόνος που χάνεται στις δικαστικές αίθουσες, οι απολεσθείσες επιχειρηματικές ευκαιρίες για το διάστημα που η εταιρία βρίσκεται σε αδιέξοδο, τα δικαστικά έξοδα, αλλά και η πικρία και η συναισθηματική φόρτιση των μετόχων κατά τη διάρκεια αλλά και μετά το πέρας της δικαστικής αντιδικίας.

Ο παράγοντας των προσωπικών σχέσεων δεν θα πρέπει να υποτιμάται σε μια τέτοια περίπτωση, καθώς στην Ελλάδα πάνω από το 80% των ελληνικών επιχειρήσεων είναι οικογενειακές. Αυτό σημαίνει, αφενός ότι μια οικογενειακή επιχείρηση είναι πολύ πιο ευάλωτη στις διενέξεις με έρεισμα και προσωπικούς λόγους (και όχι μόνο επιχειρηματικούς), αφετέρου ένα εταιρικό αδιέξοδο ή μια δικαστική αντιδικία ενέχει σοβαρό κίνδυνο διάρρηξης και των διαπροσωπικών σχέσεων εντός οικογένειας. Το πρόβλημα δε γιγαντώνεται στις οικογενειακές επιχειρήσεις δεύτερης και τρίτης γενιάς, όπου συχνά προκύπτει deadlock, λόγω ασυμφωνίας των κληρονόμων, π.χ. δύο αδελφών με ίσες μετοχές (50% - 50%) στο μετοχικό κεφάλαιο ή απουσίας ρύθμισης της διάδοχης κατάστασης.

Ποια, επομένως, θα μπορούσε να ήταν η λύση προκειμένου να αποφευχθεί ή να λυθεί ομαλά ένα εταιρικό αδιέξοδο, δίχως να καταφύγει κανείς στην οικονομικά ασύμφορη και ψυχοφθόρα δικαστική λύση της εταιρίας; Τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότερες εταιρίες στρέφονται στη σύναψη εξω-εταιρικών συμφωνιών (shareholders’ agreements - SHA), προκειμένου να ρυθμίσουν τα παραπάνω ζητήματα, πρακτική που απαντάται συχνά στις εταιρίες του εξωτερικού. Στην ουσία, ως εξω-εταιρική συμφωνία χαρακτηρίζεται η συμφωνία μεταξύ δύο ή παραπάνω μετόχων για τη ρύθμιση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών τους που σχετίζονται με τη θέση τους σε μια εταιρία (π.χ. αμοιβές, καθήκοντα, τήρηση ορισμένων υποχρεώσεων, τρόπος εξόδου των μετόχων) και την οποία δεν επιθυμούν να αναγράψουν στο καταστατικό, το οποίο δημοσιεύεται και είναι προσβάσιμο σε τρίτους. Διευκρινίζεται ότι η εξω-εταιρική συμφωνία δεσμεύει ενοχικά και μόνο τους συμβληθέντες μετόχους. Αυτό στην πράξη σημαίνει ότι αν κάποιος από τους συμβληθέντες παραβιάσει το shareholders’ agreement δεν δημιουργείται ακυρότητα των εταιρικών πράξεων, αλλά υποχρέωση αποζημίωσης μεταξύ των συμβληθέντων.

Ειδικά για την περίπτωση της άρσης του αδιεξόδου, οι συμφωνίες των μετόχων ποικίλλουν ανάλογα με την περίπτωση που έχουν να αντιμετωπίσουν οι μέτοχοι. Έτσι, σε μια περίπτωση μεμονωμένης διαφωνίας επί μιας απόφασης (π.χ. κατάρτιση και έγκριση επιχειρηματικού πλάνου, χρηματοδότηση εταιρίας, επενδυτικά σχέδια) το SHA μπορεί να προβλέπει την πρόσληψη ενός εξειδικευμένου εμπειρογνώμονα ή μιας ελεγκτικής εταιρίας για την ανάλυση των αντικειμενικών δεδομένων (οικονομικών ή άλλων), ούτως ώστε να διευκολύνει τη λήψη μιας αμοιβαίας επωφελούς και ορθής απόφασης. Αντίστοιχα, σε περίπτωση διαφωνίας, π.χ. επί των καθηκόντων ή αμοιβών των μετόχων, προκρίνεται η δυνατότητα προσφυγής σε διαιτησία ή διαμεσολάβηση για την εξεύρεση μιας κοινής αποδεκτής συμφωνίας.

Βέβαια, είναι δεδομένο ότι δεν είναι δυνατή πάντα η εξεύρεση μιας αντικειμενικά ορθής λύσης, καθώς η εξέλιξη μιας εταιρίας προϋποθέτει και τη λήψη στρατηγικών αποφάσεων. Στην περίπτωση αυτή, κι εφόσον οι μέτοχοι διαφωνούν για το μέλλον της εταιρίας, αντί της λύσης της με δικαστική απόφαση, μέσω του SHA μπορούν να προβλεφθούν πολλοί δυνατοί τρόποι άρσης του αδιεξόδου, όπως η έξοδος ενός μετόχου, η πώληση της επιχείρησης σε τρίτο επενδυτή - μέτοχο ή η εξαγορά της συμμετοχής του ενός, καθώς και ένας κοινά αποδεκτός τρόπος υπολογισμού της αξίας της εταιρίας, το οποίο είναι σύνηθες σημείο τριβής στις εξαγορές. Στη διεθνή πρακτική, μάλιστα, υπάρχουν τυποποιημένοι όροι/ ρήτρες που περιγράφουν τον τρόπο άρσης του αδιεξόδου μέσω εξαγοράς (π.χ. Texas shootout clause, Mexican shootout clause, Russian Roulette shootout clause, Fairest Bid shootout clause).

Καταληκτικά, μια εξω-εταιρική συμφωνία δύναται να προσφέρει πολλαπλές εναλλακτικές λύσεις, πέρα από τις περιορισμένες δυνατότητες που τίθενται στο νόμο αλλά και στο καταστατικό μιας εταιρίας, όχι μόνο σε επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν εσωτερικές διαμάχες και φαινόμενα deadlock, αλλά και σε εταιρίες που επιθυμούν να χτίσουν μια στέρεη και μακροχρόνια συνεργασία ή να διασφαλίσουν τη συνέχειά τους στις επόμενες γενιές.