Οι δημογραφικές πιέσεις, το επενδυτικό και δημοσιονομικό κενό και η χαμηλή αποταμίευση είναι τέσσερα συστατικά που δημιουργούν την ανάγκη ενίσχυσης των Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης (ΤΕΑ). Είναι προαιρετικά και συμπληρώνουν την δημόσια κοινωνική ασφάλιση.
Η επαγγελματική ασφάλιση αναπτύσσεται προαιρετικά, στο πλαίσιο μιας επαγγελματικής δραστηριότητας με βάση συμφωνία που έχει συναφθεί μεμονωμένα ή συλλογικά μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων (ή εκπροσώπων τους) ή μεταξύ ελεύθερων επαγγελματιών. Συνδυαστικά με τη δημόσια και την ιδιωτική, προσφέρει σημαντικά οικονομικά και κοινωνικά οφέλη, σύμφωνα με τον ΙΟΒΕ.
Οι τρεις βασικές αρχές των ΤΕΑ: Το πλαίσιο λειτουργίας τους είναι μη κερδοσκοπικό. Διαχωρίζουν πλήρως τα περιουσιακά τους στοιχεία από τις χρηματοδοτούσες οντότητες. Ιδρύονται και διακυβερνώνται από τους κοινωνικούς εταίρους μέσα από επαγγελματική διαχείριση
Βασικές λειτουργίες: Λειτουργούν ως οργανισμοί διαχείρισης κινδύνων και ανεξάρτητοι θεματοφύλακες, υπόκεινται σε εσωτερικούς ελέγχους, έχουν την υποχρέωση να συμμορφώνονται σε κανονιστικές ρυθμίσεις , παρέχουν την δυνατότητα ασφάλισης και λοιπών κινδύνων, πέρα από γήρας, όπως υγεία, βασίζονται στην σχέση εισφορών – παροχών.
Στόχος τους: η αποτελεσματική διαφοροποίηση χαρτοφυλακίου τοποθετήσεων των αποθεματικών, με όρια για τον περιορισμό του ρίσκου και κριτήρια τη βελτιστοποίηση του λόγου αναμενόμενης απόδοσης/ρίσκου των επενδύσεων.
Ανώτατα όρια επενδύσεων
Το ανώτατο όριο επενδύσεων στην ίδια επιχείρηση (5%) ή όμιλο (10%) του χρηματοδότη εργοδότη, με εξαίρεση τους τίτλους Ελληνικού Δημοσίου
Ανώτατο όριο επενδύσεων σε μετοχές, διαπραγματεύσιμα χρεόγραφα εξομοιούμενα προς μετοχές και σε εταιρικά ομόλογα εισηγμένα προς διαπραγμάτευση σε ρυθμιζόμενες αγορές: κυμαινόμενο μεταξύ 35%-70% (απόφαση της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, μετά από σύμφωνη γνώμη της Εθνικής Αναλογιστικής Αρχής)
Ανώτατο όριο επενδύσεων σε ξένο νόμισμα: 30%
Άλλα επί μέρους όρια γενικά ή ειδικά (ανά ΤΕΑ) μπορούν να καθορισθούν με απόφαση του Υπουργού Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, μετά από σύμφωνη γνώμη της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς.
Τρεις εποπτικοί φορείς
Το ισχύον ρυθμιστικό πλαίσιο των ΤΕΑ προβλέπει τρεις εποπτικούς φορείς: Υπουργείο Εργασίας, Εθνική Αναλογιστική Αρχή, Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς.
Φορολογία συνταξιοδοτικής αποταμίευσης / μηνιαίες συντάξεις
Σύμφωνα με το: Financial incentives for funded private pension plans και τον ΟΟΣΑ: Στην περίπτωση της Ελλάδας, όρια για τις εισφορές που εκπίπτουν από το φορολογητέο εισόδημα συχνά περιλαμβάνονται στο καταστατικό του κάθε ΤΕΑ. Στην περίπτωση της Γαλλίας, της Κύπρου, της Λετονίας, της Λιθουανίας, της Ολλανδίας, του Ισραήλ και του Μεξικού, οι εισφορές εκπίπτουν από το φορολογητέο εισόδημα ή τυγχάνουν εναλλακτικών φορολογικών κινήτρων δεν μπορούν να υπερβαίνουν το 10%, 20%, 10%, 25%, 13,5%, 7,5% και 12,5% του ακαθάριστου μισθού, αντίστοιχα.
Η Σλοβακία και οι ΗΠΑ περιλαμβάνουν όρια σε απόλυτο μέγεθος στις μηνιαίες προαιρετικές εισφορές που απαλλάσσονται φόρου. Στην περίπτωση της Σλοβακίας, οι αποδόσεις φορολογούνται μόνο κατά την εκταμίευση της παροχής. Στην περίπτωση της Ελλάδας, οι αποδόσεις φορολογούνται πλην εκείνων μέσω Οργανισμών Συλλογικών Επενδύσεων σε Κινητές Αξίες (ΟΣΕΚΑ).
Συνταξιοδοτική αποταμίευση παροχές αφορούν εφάπαξ
Στην περίπτωση της Ελλάδας, όρια για τις εισφορές που εκπίπτουν από το φορολογητέο εισόδημα συχνά περιλαμβάνονται στο καταστατικό του κάθε ΤΕΑ.
Στην περίπτωση της Γαλλίας, της Κύπρου, της Λετονίας, της Λιθουανίας, της Ολλανδίας, του Ισραήλ και του Μεξικού, οι εισφορές που εκπίπτουν από το φορολογητέο εισόδημα ή τυγχάνουν εναλλακτικών φορολογικών κινήτρων δεν μπορούν να υπερβαίνουν το 10%, 20%, 10%, 25%, 13,5%, 7,5% και 12,5% του ακαθάριστου μισθού, αντίστοιχα. Η Σλοβακία και οι ΗΠΑ περιλαμβάνουν όρια σε απόλυτο μέγεθος στις μηνιαίες προαιρετικές εισφορές που απαλλάσσονται φόρου. Στην περίπτωση της Ισλανδίας, τα φορολογικά κίνητρα για την εφάπαξ παροχή συνδέονται αποκλειστικά με χρήση για αγορά πρώτης κατοικίας ή αποπληρωμή στεγαστικού δανείου. Στην περίπτωση της Λετονίας, τα φορολογικά κίνητρα για την εφάπαξ παροχή αφορούν αποκλειστικά το μέρος χρηματοδότησής της από εισφορές του εργαζόμενου. Η Νορβηγία δεν επιτρέπει εφάπαξ παροχές για τον π2, ενώ η Ολλανδία τις επιτρέπει έως ένα χαμηλό όριο.
Μεγέθη: από 4 ΤΕΑ το 2004 σε 21 το 2021
Ιστορικά υψηλότερο τα μεγέθη, στο 82,7% κατά μέσο όρο την περίοδο 2011-2019. Αλλά όχι τόσο συγκριτικά με άλλες χώρες της Ευρωζώνης, καθώς το 2019 διαμορφώθηκε στο 50,5%.
Άνοδος του ενεργητικού με υστέρηση σε σχέση με την Ευρώπη
Διαχρονικά αυξητική τάση στο ενεργητικό καταγράφουν και τα ΤΕΑ πλην των 4 υποχρεωτικής ασφάλισης, αν και το μέγεθός τους παραμένει σημαντικά μικρότερο, περί τα 155 εκατ. ευρώ στα τέλη του 2020. Η Ελλάδα παρουσιάζει το χαμηλότερο μέγεθος ΤΕΑ σε όρους ενεργητικού προς ΑΕΠ στην Ευρωζώνη το 2019, ωστόσο βρίσκεται πάνω από τη μέση κατάταξη απόδοσης ΤΕΑ με ποσοστό 9,1%.
Επενδύσεις
Σύμφωνα με την EIOPA, το μεγαλύτερο μέρος του ενεργητικού των ΤΕΑ είναι τοποθετημένο σε μερίδια επενδυτικών οργανισμών
Τα μερίδια επενδυτικών οργανισμών, των οποίων οι αποδόσεις δεν φορολογούνται, αποτελούν το 71,9% του ενεργητικού και αφορούν κυρίως επενδύσεις σε χώρες της Ευρωζώνης. Τα χρεόγραφα αποτελούν το 13,1% του ενεργητικού, με σχετική ισορροπία στην κατανομή τους μεταξύ χωρών της Ευρωζώνης και Ελλάδας. Οι καταθέσεις αποτελούν το 11,6% του ενεργητικού και οι μετοχές και λοιπά μέσα κυριότητας το 0,6%. Τα λοιπά στοιχεία ενεργητικού (εμπορικές απαιτήσεις, λοιποί χρεώστες) αποτελούν το 2,8% του ενεργητικού. Οι εγχώριες τοποθετήσεις αφορούν περί το 25% του συνολικού ενεργητικού
Γιατί έχουν μείνει πίσω
Η χαμηλή εμπιστοσύνη σε συμπληρωματικούς θεσμούς ασφάλισης (πολύ χαμηλά επίπεδα δαπανών για ιδιωτική ασφάλιση, προτίμηση σε διευθετήσεις που παρέχονται από το Κράτος) αλλά και φόβος ότι η εδραίωση των ΤΕΑ θα οδηγήσει στην ιδιωτικοποίηση της κοινωνικής ασφάλισης κράτησαν τα ΤΕΑ σε χαμηλά επίπεδα.
Έξι σημαντικοί μακροοικονομικοί παράγοντες που λειτουργούν αρνητικά
Η Δομή ελληνικής οικονομίας: μικρό μέγεθος επιχειρήσεων και υψηλά ποσοστά μη εξαρτημένης εργασίας. Τα χαμηλά επίπεδα ιδιωτικής αποταμίευσης. Τα υψηλά ποσοστά ιδιοκατοίκησης. Η χαμηλή εμπιστοσύνη στον χρηματοπιστωτικό τομέα: επιδείνωση εν μέσω κρίσης (capital controls και κίνδυνος bail-in). Το υψηλό φορολογικό βάρος (φορολογία και ασφαλιστικές εισφορές) ως ισχυρό αντικίνητρο έναντι του ενδεχόμενου περαιτέρω κρατήσεων. Η κατακόρυφη μείωση διαθέσιμου εισοδήματος λόγω κρίσης και αυξημένο κόστος διαβίωσης και το ασταθές φορολογικό περιβάλλον έχουν φρενάρει την ανάπτυξη των ΤΕΑ.
Σχόλια