Οι δολοφόνοι δημοσιογράφων εξακολουθούν να μην τιμωρούνται και να ξεφεύγουν

Η Σομαλία παραμένει η χειρότερη χώρα στον κόσμο για ανεξιχνίαστες δολοφονίες δημοσιογράφων, σύμφωνα με τον ετήσιο Παγκόσμιο Δείκτη Ατιμωρησίας της CPJ, ο οποίος παρουσιάζει χώρες όπου μέλη του Τύπου φονεύονται και οι δράστες απελευθερώνονται.

Ο δείκτης παρουσίασε μικρή αλλαγή σε σχέση με ένα χρόνο νωρίτερα, με τη Συρία, το Ιράκ και το Νότιο Σουδάν, με αυτή τη σειρά, και πάλι πίσω από τη Σομαλία για να καταλάβουν τις χειρότερες τέσσερις θέσεις στη λίστα, καθώς οι συγκρούσεις, η πολιτική αστάθεια και οι αδύναμοι δικαστικοί μηχανισμοί διαιωνίζουν κύκλος βίας κατά δημοσιογράφων.

Ωστόσο, τα τελευταία στοιχεία -που καλύπτουν την περίοδο από 1 Σεπτεμβρίου 2011 έως 31 Αυγούστου 2021– δεν αντικατοπτρίζουν πλήρως τον αυξημένο κίνδυνο που αντιμετωπίζουν οι δημοσιογράφοι στο Αφγανιστάν. Το Αφγανιστάν κατέλαβε την πέμπτη θέση, όπως και τα δύο προηγούμενα χρόνια. Ενώ η θέση της χώρας στον δείκτη δεν άλλαξε, η κατάσταση στο έδαφος για τους δημοσιογράφους επιδεινώθηκε δραματικά το 2021, καθώς οι Ταλιμπάν ανέλαβαν τον έλεγχο στα μέσα Αυγούστου εν μέσω της αποχώρησης των δυνάμεων των ΗΠΑ και του συνασπισμού και της φυγής του προέδρου Ασράφ Γκάνι. Εκατοντάδες δημοσιογράφοι εγκατέλειψαν τη χώρα επειδή φοβήθηκαν το βάναυσο ιστορικό των Ταλιμπάν σχετικά με την ελευθερία του Τύπου και το τι θα μπορούσε να σημαίνει η διακυβέρνησή τους για την ασφάλεια των δημοσιογράφων.

Η δικαιοσύνη για τους 17 δημοσιογράφους που δολοφονήθηκαν στο Αφγανιστάν κατά τη δεκαετή περίοδο ευρετηρίου ήταν ήδη άπιαστη, και η ατιμωρησία για τους δολοφόνους εκεί μπορεί τώρα να γίνει τόσο εδραιωμένη όσο στη Σομαλία και σε άλλα έθνη στην κορυφή του δείκτη. Το δικαστικό σύστημα του Αφγανιστάν καταρρέει, με αναφορές από το Αφγανιστάν να λένε ότι τα δικαστήρια είναι κλειστά, οι δικηγόροι φεύγουν από τη χώρα και οι γυναίκες δικαστές έχουν αναγκαστεί να κρυφτούν. Επιπλέον, οι ηγέτες των Ταλιμπάν φαίνονται ακόμη λιγότερο πιθανό από την προηγούμενη κυβέρνηση του Αφγανιστάν να ανταποκριθούν στις τοπικές και διεθνείς εκκλήσεις να τερματιστεί η κουλτούρα της ατιμωρησίας της χώρας για εγκλήματα κατά δημοσιογράφων.

Οι υποσχέσεις που δόθηκαν από την ηγεσία των Ταλιμπάν για προστασία της ελευθερίας του Τύπου ήταν κούφια λόγια, καθώς, μέσα σε λίγες μέρες από την ανάληψη, οι μαχητές τους διέπραξαν πολλές παραβιάσεις κατά των εργαζομένων στα μέσα ενημέρωσης, συμπεριλαμβανομένων ξυλοδαρμών και αυθαίρετων κρατήσεων. Και δεδομένου ότι τουλάχιστον δύο από τους πέντε δημοσιογράφους που δολοφονήθηκαν το 2020 -ο ρεπόρτερ του Radio Azadi Elyas Dayee και ο ελεύθερος επαγγελματίας Rahmatullah Nikzad- είχαν δεχθεί απειλές από τους Ταλιμπάν πριν από το θάνατό τους, φαίνεται ότι η νέα κυβέρνηση των Ταλιμπάν του Αφγανιστάν δεν θα αναζητήσει τους δολοφόνους.

Κατά τη διάρκεια της δεκαετούς περιόδου ευρετηρίου –μια ταραχώδης περίοδος που περιλαμβάνει τον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας, εκτεταμένες διαδηλώσεις κατά των αραβικών κυβερνήσεων και επιθέσεις εναντίον εργαζομένων στα μέσα ενημέρωσης από εξτρεμιστικές ομάδες και συνδικάτα οργανωμένου εγκλήματος– 278 δημοσιογράφοι δολοφονήθηκαν για τη δουλειά τους σε όλο τον κόσμο. Σε 226 από αυτές τις υποθέσεις, ή στο 81%, το CPJ κατέγραψε πλήρη ατιμωρησία, που σημαίνει ότι κανείς δεν έχει καταδικαστεί σε σχέση με το έγκλημα. Για την προηγούμενη περίοδο ευρετηρίου (1 Σεπτεμβρίου 2010 έως 31 Αυγούστου 2020), η CPJ διαπίστωσε ότι το 83% των δολοφονιών δημοσιογράφων ήταν ανεξιχνίαστες, συνεχίζοντας μια πρόσφατη τάση σταδιακής προόδου στην επίλυση υποθέσεων. Στο « Ο δρόμος προς τη δικαιοσύνη», μια εξέταση του 2014 για τα αίτια της ατιμωρησίας σε δολοφονίες δημοσιογράφων και πιθανές λύσεις, η CPJ διαπίστωσε ότι οι δολοφόνοι αφέθηκαν ελεύθεροι σε εννέα από τις 10 περιπτώσεις μεταξύ 2004 και 2013.

Αναδεικνύοντας την ενδημική φύση αυτής της έλλειψης λογοδοσίας, και οι 12 χώρες του δείκτη έχουν εμφανιστεί πολλές φορές από τότε που η CPJ κατέταξε για πρώτη φορά τα δεδομένα το 2008 και οι επτά εμφανίζονται κάθε χρόνο.

Το Μεξικό κατέχει την έκτη θέση στον δείκτη για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά. Παρά τις βασικές καταδίκες για τις δολοφονίες των δημοσιογράφων Javier Valdez Cárdenas και Miroslava Breach Velducea το 2020 και το 2021, τα μέσα ενημέρωσης συνεχίζουν να στοχοποιούνται με ανησυχητικό ρυθμό. Από τις 31 Αυγούστου, έρευνα του CPJ διαπίστωσε ότι τουλάχιστον τρεις δημοσιογράφοι δολοφονήθηκαν στο Μεξικό για τη δουλειά τους ατιμώρητα το 2021. Τέσσερις είχαν αυτή τη μοίρα το 2020, δεύτεροι μόνο μετά τον αριθμό των δολοφονηθέντων στο Αφγανιστάν.

Παγκοσμίως το 2020, τουλάχιστον 22 δημοσιογράφοι επισημάνθηκαν για δολοφονίες ως αντίποινα για τη δουλειά τους, υπερδιπλάσιος από το σύνολο για το 2019. Για το 2021, ο αριθμός των δολοφονιών παρακολουθείται στενά, αλλά η πολιτική αστάθεια στο Αφγανιστάν και σε άλλα υψηλά έθνη κινδύνου, καθιστά το τελικό σύνολο του 2021 δύσκολο να προβλεφθεί.

*Σε εκατομμύρια. Πηγή: Παγκόσμιοι δείκτες ανάπτυξης 2020 της Παγκόσμιας Τράπεζας

Το Μπαγκλαντές βελτιώθηκε κατά μία θέση στον δείκτη φέτος, στην 11η, λόγω των καταδίκων τον Φεβρουάριο για τις δολοφονίες του κοσμικού blogger Avijit Roy και του εκδότη του, Faisal Arefin Dipan, το 2015. Πολλά μέλη της απαγορευμένης μαχητικής ομάδας Ansar al-Islam καταδικάστηκαν σε θάνατο για το ρόλο τους στις δολοφονίες. (Το CPJ δεν υποστηρίζει τη θανατική ποινή και προέτρεψε το Μπαγκλαντές να επιβάλει «ανθρώπινες» ποινές στην έφεση.)

Το έτος 2021 καταδικάστηκαν επίσης ή υπήρξαν θετικές εξελίξεις σε δύο άλλες υποθέσεις δολοφονίας υψηλού προφίλ, οι οποίες αφορούσαν χώρες που δεν κατατάσσονται στον δείκτη. Στη Μάλτα, ο επιχειρηματίας Γιόργκεν Φένεχ κατηγορήθηκε τον Αύγουστο για τον φερόμενο ρόλο του στη δολοφονία της ερευνητικής δημοσιογράφου Daphne Caruana Galizia το 2017, μια κίνηση που η Corrine Vella, η αδερφή του δημοσιογράφου, χαρακτήρισε «σημείο καμπής στην επιδίωξη της δικαιοσύνης». Τον Φεβρουάριο, ένας από τους φερόμενους δολοφόνους ομολόγησε την ενοχή του και καταδικάστηκε σε 15 χρόνια φυλάκιση για τη δολοφονία της Caruana Galizia.

Και στη Σλοβακία τον Ιούνιο, το Ανώτατο Δικαστήριο ακύρωσε τις αθωωτικές αποφάσεις δύο κατηγορουμένων για τη δολοφονία του ερευνητικού ρεπόρτερ Ján Kuciak και της αρραβωνιαστικιάς του το 2018, αντιστρέφοντας μια οπισθοδρόμηση στην επιδίωξη της δικαιοσύνης για έναν άλλο δημοσιογράφο που -όπως ο Caruana Galizia- σκοτώθηκε για το ρεπορτάζ του για τη διαφθορά στην Ευρωπαϊκή Ένωση.