Ευρωπαϊκά Ταμεία Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας - Κοινωνική Τραπεζική σε μια επενδυτική αγορά που αλλάζει

Ο ευρωπαϊκός Κανονισμός για τα Ταμεία Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας είναι πια μια πραγματικότητα. Τα Ευρωπαϊκά Ταμεία Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας (European Social Entrepreneurship Funds – EUSEFs) είναι μια οργανωμένη μορφή ηθικής τράπεζας, που θεσμοθετείται στο επίπεδο της ευρωπαϊκής τραπεζικής αγοράς.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέλει να αναπτύξει ολοκληρωμένα τον τρίτο τομέα της οικονομίας, την Κοινωνική Οικονομία. Κάτι τέτοιο δε μπορεί να γίνει χωρίς το χρηματοδοτικό σκέλος. Στο Social Business Initiative, η Ομάδα των Εμπειρογνωμόνων για τη Μέτρηση Κοινωνικών Επιπτώσεων αναπτύσσει σήμερα ακριβώς τα δύο σκέλη του χρηματοδοτικού κλάδου της Κοινωνικής Οικονομίας: τα Ευρωπαϊκά Ταμεία Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας και το Πρόγραμμα για την Κοινωνική Αλλαγή και Καινοτομία (Programme for Social Change and Innovation –PSCI), που θα παρέχει ρευστότητα σε ενδιάμεσους χρηματοδοτικούς φορείς (Funds of Funds).

Το τελευταίο διάστημα καλούμαστε να διασαφηνίσουμε ένα σύνολο από ζητήματα που θα τα βρούμε σύντομα μπροστά μας. Το άνοιγμα του τραπεζικού κλάδου στις κοινωνικές επενδύσεις συνεπάγεται πως κοινωνική τραπεζική και κοινωνική πολιτική θα συναντηθούν. Αυτό συμβαίνει για πρώτη φορά οργανωμένα. Ως τα τώρα, οι κοινωνικές επενδύσεις και η τεχνογνωσία τους ήταν αποκλειστική ευθύνη του δημόσιου τομέα. Ανοίγοντας μια τόσο μεγάλη αγορά στις κοινωνικές επιχειρήσεις, στις κοινωνικές τράπεζες και στους ενδιαμέσους φορείς χρηματοδότησής τους, τεράστιοι προϋπολογισμοί του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου, του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης και ιδιωτικοί πόροι θα συνδυαστούν και θα καταστούν προσβάσιμοι και από τους ιδιώτες. Αυτή είναι μια μεγάλη μετάβαση από την κοινωνική πολιτική στην Κοινωνική Οικονομία.

Επειδή, η πληροφόρηση για τα ζητήματα αυτά δεν είναι ακριβώς διαθέσιμη στη χώρα μας, εδώ, θα προσπαθήσω να συζητήσω μερικά από τα πιο κεντρικά ζητήματα, που απασχολούν την Ομάδα Εμπειρογνωμόνων που σχεδιάζει το χρηματοδοτικό μέλλον της Κοινωνικής Οικονομίας σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Ας δούμε μερικές από τις πιο χαρακτηριστικές πρόνοιες του Κανονισμού για τα Ευρωπαϊκά Ταμεία Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας. Τα Ευρωπαϊκά Ταμεία Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας είναι ιδιωτικές τράπεζες. Θεσμικοί επενδυτές και άτομα με μεγάλη περιουσία (high net worth individuals) έχουν δικαίωμα να επενδύουν τα χρήματά τους σ αυτά. Το 70% των διαθέσιμων προς επένδυση κεφαλαίων διοχετεύονται σε επενδύσεις σε κοινωνικές επιχειρήσεις. Το υπόλοιπο 30% μπορούν τα Ευρωπαϊκά Ταμεία Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας να το διαθέτουν σε συμβατικές τραπεζικές τοποθετήσεις και επενδύσεις.

Τα Ευρωπαϊκά Ταμεία Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας μπορούν να επενδύουν όχι μόνον σε κοινωνικές επιχειρήσεις αλλά και μεταξύ τους, διαμορφώνοντας μια διατραπεζική αγορά της Κοινωνικής Οικονομίας. Προτάθηκαν σκέψεις που υποδείκνυαν πως το 100% του portfolio των Ευρωπαϊκών Ταμείων Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας θα έπρεπε να διοχετεύεται στην κοινωνική τραπεζική και άλλες σκέψεις που υποδείκνυαν το ποσοστό αυτό να κυμαίνεται στο 50%. Επικράτησε η λύση του 70%, αν και σίγουρα κάτι τέτοιο θα επανεξεταστεί σε 4 χρόνια από σήμερα, όταν θα μπορούμε να δούμε πώς έχει εξελιχθεί το εγχείρημα.

Έχω διατυπώσει ένα φόβο, που μας κινητοποιεί προς ορισμένα προληπτικά μέτρα: αν αποδειχθεί πως η κοινωνική τραπεζική δεν έχει τα αναμενόμενα οικονομικά οφέλη για τους επενδυτές, ίσως γίνει επιθετική χρήση αυτού του 30% του διαθέσιμου portfolio, σε τοποθετήσεις ασύμβατες με τον κοινωνικό-αναπτυξιακό χαρακτήρα των EUSEFs. Εισηγήθηκα τη θεσμοθέτηση ενός έκτακτου μηχανισμού έγκαιρης προειδοποίησης (early warning system) τουλάχιστον για την επόμενη πενταετία. Σκοπός του θα είναι να παρακολουθεί σε πραγματικό χρόνο τις χρηματοδοτικές ροές και τοποθετήσεις και να αποτρέπει φαινόμενα «φούσκας».

Η συνεργασία μας με την Εποπτική Αρχή των Τραπεζών (ESMA) και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα στοχεύει στη μετάφραση του πολιτικού κινήτρου για δημιουργία μιας βιώσιμης κοινωνικής τραπεζικής αγοράς σε όρους λειτουργικούς, που δε θα δημιουργούν στρεβλώσεις του ανταγωνισμού στο τραπεζικό πεδίο ή κινήσεις κεφαλαίου που θεωρούμε αθέμιτες (ξέπλυμα βρώμικου χρήματος, επενδυτικούς παραδείσους, τοξικές επενδύσεις κτλ). Άλλωστε, εδώ έχουμε να κάνουμε με τράπεζες και συνεπώς, άσχετα με τον επιδιωκόμενο κοινωνικό αντίκτυπο, οφείλουν να παρουσιάζουν μια κάποια κερδοφορία.

Η ποιότητα των χαρτοφυλακίων, η πιστοληπτική τους αξιολόγηση, η κεφαλαιακή τους επάρκεια και η οικονομική τους υγεία εν γένει είναι σημαντικοί παράγοντες. Οι κανόνες της ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΙΙΙ ισχύουν και κανείς δε θέλει να δημιουργηθούν θνησιγενή σχήματα έτσι, ως ένα πολιτικό πυροτέχνημα που θα κρατήσει τρεις μέρες και μετά θα αφήσει πίσω του συντρίμμια.

Ο ρόλος των κεντρικών τραπεζών θα είναι κρίσιμης σημασίας, αφού αυτές, ως οι αρμόδιες εποπτικές αρχές θα πρέπει να συγκεντρώσουν την προσοχή τους, ιδίως στα αρχικά στάδια αυτού του σχεδίου. Μέσα στο 2013 τα πάντα πρέπει να είναι (σχεδόν) έτοιμα και το 2014 θα ακουστεί το σήμα της εκκίνησης. Σε μια τραπεζική αγορά που αλλού καταρρέει και αλλού συρρικνώνεται, η ιδέα της εισαγωγής ενός νέου παίκτη οφείλει να υλοποιηθεί με τεράστια προσοχή. Δέκα φορές περισσότερο, αφού εδώ έχουμε να κάνουμε με χρηματοδοτικά προϊόντα προς κοινωνικές επιχειρήσεις. Ενδεχόμενη αποτυχία μπορεί να έχει τραγικές επιπτώσεις για τους οικογενειακούς προϋπολογισμούς και τα εισοδήματα μεγάλων κοινωνικών ομάδων, που θα επενδύσουν στις κοινωνικές επιχειρήσεις σε τοπικό επίπεδο.

Τώρα έχουμε μπροστά μας ένα πολύ βαρύ αλλά και ενδιαφέρον έργο να επιτελέσουμε. Χτίζουμε την Κοινωνική Οικονομία με ορίζοντα δεκαετίας τουλάχιστον. Είναι μια μεγάλη υπόθεση και όλοι μας, εμπειρογνώμονες και δημόσιοι λειτουργοί αντιλαμβανόμαστε πως αβλεψίες, αφέλειες ή κακή προετοιμασία θα κάνουν περισσότερο κακό παρά καλό. Παρ όλη την πολυπλοκότητα του έργου αυτού, κανείς δε μπορεί να πει πως στερείται ενδιαφέροντος. Μιλάμε εδώ και δεκαετίες για την Κοινωνική Οικονομία και μάλιστα μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις -όπως στην ελληνική- να έχουμε ξεμείνει στα παλιά και τα ξεπερασμένα. Όμως, οι πολίτες οφείλουν να ξέρουν πως η Ευρώπη είναι στην πρωτοπορία, πως σημαντικό έργο εξελίσσεται πίσω από τις κλειστές πόρτες και πως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το έχει πάρει πολύ σοβαρά το ζήτημα. Οι πολίτες οφείλουν να ξέρουν και πιστεύω πως πρέπει να ενεργοποιηθούν, να στηρίξουν και να αγκαλιάσουν αυτή την προσπάθεια. Κάθε φορά που κάτι δύσκολο και μπερδεμένο λαμβάνει χώρα, η πρόκληση πάντα είναι να το καταλάβει και να το υιοθετήσει ο κόσμος. Αυτή η κοινωνική συμμετοχή είναι ο κρίσιμος παράγοντας. Άλλωστε μιλάμε για την Κοινωνική Οικονομία.