Instagram, Twitter και πνευματικά δικαιώματα: Τι πραγματικά ανήκει στον χρήστη- δημιουργό;

Δεν είναι σπάνια τα παραδείγματα, ιδιαίτερα σε μια εποχή που το Internet μπορεί να συμβάλλει καθοριστικά στην απόκτηση φήμης και εισοδήματος, που ένα post στο Instagram ή στο Twitter, που αποτελούν πλατφόρμες μέσω των οποίων ειδικότερα εκφράζονται καλλιτέχνες, designers, φωτογράφοι και εν γένει επαγγελματίες του χώρου της τέχνης –περισσότερο από ότι στο Faceboοk – έχει αποκτήσει μετά τη δημοσίευσή τους τεράστια απήχηση και μέσω αυτής της δημοσίευσης ο χρήστης έχει προωθήσει τις δημιουργίες ή την επιχείρησή του.

Ενώ όμως η πλειοψηφία των χρηστών των μέσων αυτών κοινωνικής δικτύωσης θεωρεί ότι η κάθε δημοσίευση των ιδεών ή των έργων του είναι ασφαλής, οι Όροι Χρήσης στις εν λόγω πλατφόρμες χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής καθώς σχεδόν κανένας χρήστης δεν ενημερώνεται εκ των προτέρων για το πώς τα εν λόγω δίκτυα διαχειρίζονται τις δημοσιεύσεις του και στην ουσία όλοι θεωρούμε ότι οι αναρτήσεις μας είναι ασφαλείς.

Instagram

Οι όροι χρήσης του Instagram κάνουν σαφή αναφορά στη διαχείριση των πνευματικών δικαιωμάτων των χρηστών και τον τρόπο που τo Instagram μπορεί να εκμεταλλεύεται τις φωτογραφίες που ανεβάζουν οι χρήστες.

Συγκεκριμένα, ο όρος «Δικαιώματα» εντός του κειμένου των όρων χρήσης της πλατφόρμας δηλώνει ότι «το Instagram δεν αξιώνει την ιδιοκτησία του Περιεχομένου που δημοσιεύετε στην Υπηρεσία ή μέσω αυτής. Αντ' αυτού, δια του παρόντος παραχωρείτε στο Instagram μη αποκλειστική, αποπληρωμένη και δωρεάν, μεταβιβάσιμη, παγκόσμια και με δυνατότητα εκχώρησης άδεια χρήσης του Περιεχομένου που δημοσιεύετε στην Υπηρεσία ή μέσω αυτής, συμπεριλαμβανομένων των φωτογραφιών σας».

Αυτό σημαίνει ότι κατά την εγγραφή του χρήστη στη πλατφόρμα, παραχωρείται το δικαίωμα να χρησιμοποιεί η τελευταία, χωρίς καταβολή αντιτίμου, οποιαδήποτε φωτογραφία, οπουδήποτε στον κόσμο. Το Instagram δικαιούται βάση αυτής της δυνατότητας εκχώρησης να παραχωρήσει δικαιώματα σε τρίτους. Σύμφωνα με τους όρους, ο κάθε χρήστης εγγυάται εκ των προτέρων ότι είναι ο δημιουργός των φωτογραφιών των οποίων η άδεια εκμετάλλευσης παραχωρείται ή εναλλακτικά ότι έχει την απαραίτητη άδεια δημοσίευσης του περιεχομένου.

Ακόμα, η Πολιτική Απορρήτου της Υπηρεσίας αναφέρει ρητά ότι «Η από μέρους σας χρήση της Υπηρεσίας συνεπάγεται την κατανόηση και αποδοχή της παροχής μιας πλατφόρμας από μέρους μας για να δημοσιεύετε περιεχόμενο, όπως είναι οι φωτογραφίες, τα σχόλια και άλλο υλικό ("Περιεχόμενο χρήστη"), στην Υπηρεσία και για να κοινοποιείτε δημόσια το Περιεχόμενο χρήστη. Αυτό σημαίνει ότι άλλοι Χρήστες μπορούν να αναζητήσουν, να δουν, να χρησιμοποιήσουν ή να κοινοποιήσουν οτιδήποτε από το Περιεχόμενο χρήστη που έχετε επιλέξει να εμφανίζεται δημόσια». Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι οποιαδήποτε φωτογραφία κοινοποιεί ο χρήστης δημοσίως μπορεί να αναπαραχθεί και να χρησιμοποιηθεί από τρίτους.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο κάποιος τρίτος μπορεί να αποκομίσει περιουσιακό όφελος από μια δημοσίευση ενός χρήστη στο Instagram, είναι η υπόθεση Richard Prince. Ο τελευταίος παρουσίασε στο κοινό το 2014 τη συλλογή φωτογραφιών «Τhe New Portraits» όπου παρέθετε ουσιαστικά 37 εκτυπώσεις φωτογραφιών που άλλοι χρήστες είχαν δημοσιεύσει στο Instagram. Οι τροποποιήσεις που επέφερε στις εν λόγω φωτογραφίες ήταν ελάχιστες, όπως το «θόλωμα» κάποιων σημείων και η προσθήκη σχολίων. Τα «έργα» αυτά πουλήθηκαν μέχρι και $100,000 και δημιούργησαν αμφιλεγόμενες εντυπώσεις με τη πλειονότητα των χρηστών των οποίων οι φωτογραφίες είχαν αναρτηθεί να ζητούν αποζημίωση για παραβίαση του copyright. Οι ειδικότερες λεπτομέρειες της δικαστικής διαμάχης δεν μπορούν να αναλυθούν περαιτέρω στο παρόν, είναι πολύ ενδιαφέρον όμως να σημειώσουμε ότι η πλειοψηφία των δικαστικών αποφάσεων έκρινε ότι η επεξεργασία των φωτογραφιών αυτών εμπίπτει στη «δίκαιη χρήση» των κανόνων του copyright.

Twitter

Η πολιτική χρήσης του twitter σχετικά με τις φωτογραφίες είναι και η πιο αμφιλεγόμενη καθώς φαίνεται ότι η προστασία του δημιουργού σε αυτή τη περίπτωση είναι ελάχιστη.
Συγκεκριμένα: H πλατφόρμα κοινοποίησης φωτογραφιών του Twitter (Twitpic) στους Όρους Χρήσης της αναφέρει ρητά ότι με την ολοκλήρωση της εγγραφής του ο χρήστης της Υπηρεσίας παραχωρεί την άδεια στο Twitpic να χρησιμοποιεί, να εκμεταλλεύεται και να διανέμει το περιεχόμενο που δημοσιεύεται στην πλατφόρμα ή σε συνδεδεμένες πλατφόρμες (affiliated sites). Επίσης, ο χρήστης παραχωρεί στο Twitpic μια παγκόσμια, μη-αποκλειστική, δωρεάν και μεταβιβάσιμη άδεια για περαιτέρω χρήση του δημοσιευμένου περιεχομένου με κάθε μορφή ακόμα και σε τρίτους. Ακόμα, κάθε χρήστης αποκτά μια μη αποκλειστική άδεια για πρόσβαση στο περιεχόμενο που δημοσιεύεται από τους άλλους χρήστες καθώς και το δικαίωμα να αναπαράγει, να διανέμει και να μοιράζεται με οποιοδήποτε τρόπο αυτό το περιεχόμενο.

Τρία σημεία προσοχής υπάρχουν στους ανωτέρω όρους:

1. Βάσει του περιεχομένου των όρων οποιαδήποτε φωτογραφία ή βίντεο δημοσιεύεται μπορεί να εκτυπωθεί και να χρησιμοποιηθεί παντού φυσικά χωρίς καταβολή αντιτίμου στον δημιουργό. Αυτό σημαίνει περαιτέρω δημοσίευση σε περιοδικά, βιβλία, στην τηλεόραση κλπ, όπου οποιοσδήποτε άλλος χρήστης μπορεί να καρπωθεί τη φήμη μιας καλλιτεχνικής δημιουργίας.
2. Δεύτερον, το Twitter δικαιούται να προβάλλει παράγωγα έργα εκ των δημοσιεύσεων. Αυτό σημαίνει ότι η Υπηρεσία δικαιούται να χρησιμοποιεί για παράδειγμα τις φωτογραφίες που δημοσιεύουν οι χρήστες για να δημιουργήσει video ή κολάζ φωτογραφιών, χωρίς να είναι υποχρεωμένη σε αναφορά του δημιουργού του πρωτοτύπου έργου.
3. Τρίτον, εφόσον σύμφωνα με τα παραπάνω η Υπηρεσία χορηγεί το δικαίωμα σε οποιονδήποτε τρίτο να χρησιμοποιεί τις αναρτήσεις (φυσικά χωρίς καταβολή αντιτίμου), ακόμα και αν ο χρήστης διαγράψει το λογαριασμό του, τα εν λόγω δικαιώματα αναδημοσίευσης δεν παύουν να ισχύουν!

Καθίσταται σαφές λοιπόν ότι ειδικά οι χρήστες που δημοσιεύουν φωτογραφίες κατ’επάγγλεμα και για τη προώθηση της καλλιτεχνικής δουλειάς τους, πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί με τις ρυθμίσεις απορρήτου των μέσων αυτών κι φυσικά να ενημερώνονται εκ των προτέρων για τους Όρους Χρήσης του Περιεχομένου τους.