Η κοινωνική επιχειρηματικότητα: Ένα εργαλείο για Kοινωνική Ανάπτυξη & Βιωσιμότητα

Η σύγχρονη οικονομία με τις πολιτικές οικονομικής ανάπτυξης που ακολουθεί, εστιάζει στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, παραβλέποντας την σημασία και ανάπτυξη του Κοινωνικού Κεφαλαίου, την εξασφάλιση και την Κοινωνική συνοχή με αποτέλεσμα την Κοινωνική Υπανάπτυξη (Σακελαρόπουλος,1999).

Οι οργανισμοί του 3ου τομέα της οικονομίας, παράγουν το κύριο Κοινωνικό έργο, έναντι των συμβατικών κερδοσκοπικών οργανισμών. Φτάνουν εκεί που το κράτος αδυνατεί. Παρόλα αυτά είναι αποκλεισμένοι από τα εργαλεία του σύγχρονου καπιταλισμού για ανάπτυξη και σχεδόν ολοκληρωτικά εξαρτώμενοι από το κράτος.

Το χειμώνα του 2011, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεσμοθέτησε την Πρωτοβουλία για τις Κοινωνικές Επιχειρήσεις (Social Business Initiative). Βασικός σκοπός της Επιτροπής είναι μέσα από αυτή την Πρωτοβουλία «να συνεισφέρει στη δημιουργία ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος για την ανάπτυξη των κοινωνικών επιχειρήσεων στην Ευρώπη και εν γένει της Κοινωνικής Οικονομίας» (CIRIEC, 2012). Οι κοινωνικές επιχειρήσεις είναι το αναπτυξιακό όχημα της Ευρώπης για την αντιμετώπιση των καίριων κοινωνικών προβλημάτων της δομικής ανεργίας και της φτώχιας στοχεύοντας τις πόλεις και την περιφέρεια. Παράλληλα θα αποτελέσει λύση για την ενίσχυση της οικονομικής δραστηριότητας και της τοπικής ανάπτυξης, στην αντιμετώπιση των θεμάτων της οικολογίας, της παιδείας, της υγείας, στην άμβλυνση των ανισοτήτων και στην στήριξη των ευάλωτων κοινωνικά ομάδων.

Κοινωνικές Επιχειρήσεις & Κοινωνικός Επιχειρηματίας

Οι κοινωνικές επιχειρήσεις λειτουργούν σαν συμβατικές επιχειρήσεις, με την διαφορά ότι στο κέντρο της αποστολής τους υπάρχει ο Κοινωνικός σκοπός. Έχουν κανονική δομή, προγραμματισμό, οργάνωση, διοίκηση, έλεγχο. Κυρίως επανεπενδύουν τα κέρδη τους, δημιουργούν θέσεις εργασίας, κοινωνική επανένταξη και ενσωμάτωση. Η αποστολή αυτών των οργανισμών είναι η επίτευξη κέρδους για την βιωσιμότητα του κοινωνικού τους σκοπού. Η ανάγκη γίνετε πιο εμφανείς στους οργανισμούς του 3ου τομέα της Οικονομίας (Μη κερδοσκοπικού), όπου προκύπτει το ερώτημα:

«Τι θα συμβεί όταν τελειώσουν οι Δωρεές και επιδοτήσεις; Τι θα απογίνουν αυτοί που στηρίζονται στον οργανισμό;»

Στις επιχειρήσεις που ιδρύονται από την αρχή με το μοντέλο των Κοινωνικών Επιχειρήσεων παρατηρείτε ότι δεν αντιμετωπίζουν δυσκολία στην χρήση του κερδοσκοπικού χαρακτήρα για την χρηματοδότηση των κοινωνικών σκοπών (Β.Smith et al, 2010). Στον αντίποδα οι υφιστάμενοι οργανισμοί του τρίτου τομέα που λειτουργούν και επιθυμούν να αποκτήσουν οικονομική ανεξαρτησία και να αναπτυχθούν μέσα από την μετάβαση τους στο νέο υβριδικό μοντέλο, παρατηρείτε ότι δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στην δυαδικότητα της αποστολής τους (Dees, 1998), που προκύπτει από την ενσωμάτωση του κερδοσκοπικού χαρακτήρα στο κανόνα λειτουργίας του οργανισμού.

Η κοινωνική οικονομία, δημιούργησε ένα νέο τύπο επιχειρηματία. Τον Κοινωνικό Επιχειρηματία. Αλλάζει τους κανόνες του παιχνιδιού, εκμεταλλευόμενος τα κενά και τα εργαλεία του Καπιταλισμού, στοχεύει και καταπολεμά τα κοινωνικά προβλήματα παράγοντας κέρδος αρκετό για να συντηρήσει τον ίδιο και κυρίως τον Κοινωνικό του Σκοπό. Αντιμετωπίζει την ανεργία, καταπολεμά την φτώχεια, προστατεύει το περιβάλλον, καλύπτει τα κενά του κοινωνικού κράτους πρόνοιας, φτάνει εκεί που το κράτος αδυνατεί, εξασφαλίζοντας την ανεξαρτησία του, ενώ καταφέρνει να κερδοφορήσει. Δημιουργεί δίκτυα, καινοτομεί, συνεργάζεται, είναι ομαδικός παίχτης, έχει κοινωνικό-ηθική παρακίνηση, νιώθει άβολα για το status quo και επιχειρεί να το αλλάξει. Κάποιοι πλέον τον αποκαλούν ως «Ήρωα Των Επιχειρήσεων».

Ο Κοινωνικός Επιχειρηματίας (ΚΕ):

• Εκμεταλλεύεται τις ευκαιρίες να αλλάξει τα συστήματα,
• Δημιουργεί λύσεις που αλλάζουν την Κοινωνία προς το καλύτερο,
• Εφευρίσκει νέες προσεγγίσεις σε υπάρχουσες δομές & συστήματα
• Δημιουργεί Κοινωνικά μοντέλα Franchise (Zafeiropoulou, 2011), μεταφέροντας την εμπειρία του και την γνώση στην Κοινότητα των ΚΕ.

Η Ευρωπαϊκή και Ελληνική πραγματικότητα

Η Eυρωπαϊκή Ένωση σχεδιάζει δομές και απελευθερώνει κονδύλια για να ενισχύσει την δημιουργία ΚΕ. Στην Ευρώπη οι Κοινωνικές Εταιρείες αντιπροσωπεύουν το 10% των εταιρειών, απασχολεί 11εκ εργαζομένους, 5,9% συνολικής απασχόλησης κ 6,7% έμμισθης απασχόλησης. Στη Μ. Βρετανία το 2012 υπήρχαν 70.000 κοινωνικές εταιρείες απασχολώντας 1 εκ εργαζομένους και δημιουργώντας £55εκ τζίρο. Στην Ελλάδα οι ΚΕ αποτελούν, μόλις το 1,8% της απασχόλησης κ 2,9% της μισθωτής εργασίας (χαμηλότερα ποσοστά Ευρωζώνης) υπολογίζονται:

• 8.400 περίπου συνεταιρισμοί με 950.000 περίπου μέλη
• 1.500-2.000 οργανώσεις εθελοντισμού, από τις οποίες 200-300 έχουν ενεργό δράση. Οι 115-200 δραστηριοποιούνται στο χώρο του περιβάλλοντος και της οικολογίας.
• 71 γυναικείοι συνεταιρισμοί με 1.903 μέλη
• 68 συνεταιριστικές θεραπευτικές μονάδες στα ψυχιατρικά νοσοκομεία
• 15 ΚΟΙΣΠΕ με αντικείμενο την ένταξη των ψυχικά ασθενών στην αγορά εργασίας, αλλά και την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών.

Στην Ελλάδα δημιουργήθηκε μια νέα μορφή Κοινωνικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων (Κοιν.Σ.Επ.) με τον νόμο 4019/11. Στη πλειονότητα τους Οι Κοιν.Σ.Επ. στην Ελλάδα δεν έχουν καταφέρει να ιδρυθούν -πέρα από τη νομική τους ίδρυση. Οι αιτίες που προκύπτουν από έρευνα κέντρου ερευνών της The Nest είναι:

• Έλλειψη διοικητικών και τεχνικών ικανοτήτων,
• Αδυναμίες ικανοτήτων επιχειρηματικότητας,
• Έλλειψη συνεργασιών και ικανοτήτων συνεργατικότητας,
• Έλλειψης κεφαλαίων,
• Έλλειψη οράματος και επιχειρηματικού πλάνου,
• Έλλειψη δικτύωσης,
• Μη φιλικό νομοθετικό/φορολογικό/θεσμικό περιβάλλον,
• Αδυναμίες στήριξης από τους κεντρικούς θεσμούς,
• Οπορτουνισμός και ατομισμός.

Η λύση στην ανάπτυξη τους εστιάζετε στην πρόσβαση σε:

1. Εξειδικευμένες υπηρεσίες υποστήριξης
2. Χρηματοδοτικά κεφάλαια Ίδρυσης, κεφαλαιακής ανάπτυξης & επέκτασης.
3. Στη Δημιουργία Κοινωνικών Εταιρικών Δικτύων (συνεργασίες, δίκτυα κοινωνικών επιχειρήσεων).

Εταιρική Κοινωνική Ευθυνη και Κοινωνική Επιχειρηματικότητα

Όπως αναφέρουν οι Porter & Kramer (2011, pp.62-77), σε άρθρο τους στο Harvard Business Review πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε τον Καπιταλισμό και να γεφυρώσουμε τις σχέσεις της επιχειρηματικότητας με την κοινωνία και τον πλανήτη. Στο ίδιο άρθρο εξηγεί ότι οι οργανισμοί δημιουργήθηκαν για να αναπτύσσουν τις κοινωνίες που δραστηριοποιούνται, και σήμερα έχουν δυστυχώς απομακρυνθεί από αυτές.

Οι οργανισμοί με την άσκηση τυπικών πρακτικών Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης (ΕΚΕ), είναι σαν να συνηγορούν ευθύνη για το αποτέλεσμα, και να χρησιμοποιούν το θεσμό σαν εξιλέωση. Αντί λοιπόν να ξοδεύουν δισεκατομμύρια να πολεμήσουν τον ακτιβισμό, μπορούν να στρέψουν τα μάτια & τους πόρους αυτούς ώστε να πολεμήσουν το πρόβλημα. Με μια άλλη προοπτική, οι οργανισμοί σήμερα μπορούν να επενδύουν τα κεφάλαια που προορίζονται για Κοινωνική Ευθύνη, στην ενίσχυση των Κοινωνικών επιχειρήσεων, εστιάζοντας στον σκοπό τους ως κριτήριο. Με το μοντέλο αυτό οι οργανισμοί είναι σε θέση να επιλέξουν και να έχουν μετρήσιμα αποτελέσματα στο κοινωνικό αντίκτυπο που δημιούργησαν τα κεφάλαια που διέθεσαν για ΕΚΕ.

Πηγές
1. CNN Heroes, Everyday people Changing the World.
2. Dees, J. G., (1998). "Enterprising Non Profits", Harvard Business Review, 76(1), 54-67, US
3. European Commission,(2011). "Social Business Initiative - Creating a favourable climate for social enterprises, key stakeholders in the social economy and innovation" -SEC(2011) 1278
4. Porter M. E., Kramer., (2011), "Creating Shared Value", Harvard Business Review, 89, U.S.
5. Smith, B. R., Knapp, J, Barr, T. F., Stevens, C. E., Cannatelli, B. L., (2010). „Social Enterprises and the Timing of Conception: Organizational Identity Tension, Management, and Marketing. Journal of Non Profit & Public Sector Marketing, 22:108-134
6. Zafeiropoulou, F.A. & Koufopoulos, D. (2013) "The influence of relational embeddedness on the formation of Social Franchising; An explorative qualitative analyses of four Social Franchises active in the UK from a social network theory perspective" Journal of Marketing Channels, Special Issue, Vol.20, No.1/2, pp.73-89
7. Zafeiropoulou, F.A. & Koufopoulos, D., (2012). "The influence of the relational marketing paradigm on the governance structure of the novel channel format named Social franchising; A explorative qualitative analyses of four social franchises from the UK" International Journal of Social Entrepreneurship and Innovation (Inderscience Publishers), Vol. 1, No.4, pp.404-418
8. Zafeiropoulou, F.A. & Woods, A., (2012). "Can issues of poverty be addressed through the emergence of relationally embedded social franchises?" in Halkias, D (Ed.) Entrepreneurship and Sustainability: Business Solution for Poverty Alleviation from around the World, London: Gower Publishing
9. Γεώρμας Κ., Κασσαβέτης, Δ., Κωστας, Α., Οικονόμου Χ., Σουλιώτης Κ., Στραβοσκούφης, Θ., Σωτηροπούλου Ε., (2012), "Κοινωνική Οικονομία: Θεωρία, Εμπειρία και Προοπτικές",Δοκιμιο 20, Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα
10. Μonzon J.L., Chaves, R.,(2012). "The Social Economy in the European Union", CIRIEC,
11. Σακελαρόπουλος Θ., (1999). "Η Μεταρρύθμιση του Κοινωνικού Κράτους", ΤΟΜΟΣ Α, Κριτική, Αθήνα
12. ΦΕΚ Α' 216/30-09-2011, Νόμος 4019/2011: Κοινωνική Οικονομία και Κοινωνική Επιχειρηματικότητα και λοιπές διατάξεις.