Άνθρωπος και Μηχανές: Μια σχέση αιώνων, μια διαμάχη για τον έλεγχο του κόσμου

Αυτό όμως απέχει αρκετά από την εξιδανίκευση της τεχνολογίας και την «θεοποίηση» των μηχανών. Προσπαθούμε να φτιάξουμε μια τεχνητή νοημοσύνη που θα μπορεί να σκέφτεται για εμάς, άρα θα έχει και την ευθύνη των αποφάσεων. Είναι η αδυναμία των ανθρώπων, να ψάχνουν για σωτήρες που θα τους απαλλάξουν από το βάρος των ευθυνών που έχουν απέναντι στη συμπεριφορά τους. Οι όροι Artificial Intelligence και Augmented Reality έχουν μπει για τα καλά στη ζωή μας και τα σενάρια για μια εποχή όπου οι μηχανές θα μοιάζουν και θα μιλάνε σαν τους ανθρώπους αρχίζουν να φαντάζουν όχι και τόσο μακρινά από την πραγματικότητα.

Κάποτε είχα γράψει σε ένα άρθρο μου πως οι ανθρώπινες σχέσεις βρίσκονται στην εντατική, γιατί η επικοινωνία μας χρειάζεται πλέον μηχανική υποστήριξη. Κάτι που βιώνουμε ακόμα πιο έντονα, τώρα που έχουμε περιορίσει στο ελάχιστο τη φυσική επαφή με τους συνανθρώπους μας. Το ανησυχητικό είναι πως είμαστε περήφανοι για την ικανότητα και την ευφυία μας, που έχουμε δημιουργήσει τις τεχνητές συνθήκες για να επικοινωνούμε και να δουλεύουμε από απόσταση. Και νιώθουμε ανώτεροι ως είδος!

Αυτό που δεν διαισθανόμαστε είναι το πώς αυτή η συμπεριφορά θα επηρεάσει την ίδια μας τη γενετική κωδικοποίηση. Ο άνθρωπος εξελίχθηκε για να ζει και να αναπτύσσεται σε ένα κοινωνικό πλαίσιο. Η εγωιστική πλευρά μας, το ένστικτο της αυτοσυντήρησης, μας ψιθυρίζει πως είναι προς όφελός μας να ενταχθούμε σε μια κοινωνία και να αλληλοεπιδράσουμε με άλλα άτομα. Κι αυτό είναι κάτι που δεν υπολογίζουμε στην εξίσωση των αποφάσεων που παίρνουμε στη σημερινή τεχνολογική εποχή. Και ήδη, διάφορα στελέχη κι επιχειρηματίες έχουν βάλει κάτω πάλι αριθμούς και κάνουν υπολογισμούς, με σκοπό, τι άλλο, να μειώσουν το κόστος λειτουργίας. Όπως πάντα όμως, κοιτάζουν μόνο το κόστος των αριθμών κι όχι των ανθρώπων. Η τεχνολογία τους έχει δώσει τη λύση, δεν χρειάζεται να συντηρούν κτήρια κι εξοπλισμό, οι εργαζόμενοι θα μπορούν να δουλεύουν από το σπίτι. Για πόσο όμως θα μπορούν να αποδώσουν σε καθεστώς αντικοινωνικής απόστασης;

Απομακρυνόμαστε, έτσι, από το να δημιουργήσουμε ένα εργασιακό περιβάλλον φιλικό προς τον άνθρωπο, να ταιριάζει στη φύση του. Κι αυτό γιατί δεν εκτιμάμε την σημασία της ανθρώπινης ενέργειας. Μιλάμε για βιώσιμη ανάπτυξη κι οι επιχειρήσεις προσπαθούν να χτίσουν μια εικόνα κοινωνικής υπευθυνότητας, αλλά η βιωσιμότητα δεν αφορά μόνο στη διατήρηση του περιβάλλοντος. Η ανθρώπινη πηγή είναι εξίσου σημαντική! Το να σπαταλάμε την ενέργεια των ανθρώπων μας άσκοπα, θα οδηγήσει στην εξάντλησή τους. Αν το σενάριο της ταινίας Matrix γίνει πραγματικότητα (ίσως και να είναι), μοιάζει πιο πιθανό οι μηχανές, που εμείς έχουμε κατασκευάσει, να αντιληφθούν πιο γρήγορα από εμάς πόσο σημαντική είναι η ανθρώπινη ενέργεια και πώς να την αξιοποιήσουν για την επιβίωσή τους.

Αυτό το τελευταίο, βέβαια, δημιουργεί και το ερώτημα πόσο έξυπνες μπορούν να γίνουν οι μηχανές, πόσο μπορούν να μας μοιάσουν και πόσο κινδυνεύουμε τελικά από αυτές να μας αντικαταστήσουν! Παρά τον ενθουσιασμό και τη ζέση με την οποία μας παρουσιάζουν οι διάφοροι μελλοντιστές ότι αυτή η πραγματικότητα δεν είναι πολύ μακριά, μάλλον θα τους απογοητεύσω. Η δική μου μελέτη στην ανθρώπινη σκέψη και συμπεριφορά με κάνει να πιστεύω πως αυτό είναι ακόμα ένα σενάριο επιστημονικής φαντασίας - όχι το να μας μοιάσουν, αλλά το να μας ξεπεράσουν στο δρόμο για την τελειότητα. Και την απάντηση τη δίνει η κβαντική φυσική που προσπαθεί να εξηγήσει πώς από το τίποτα γεννήθηκαν τα πάντα, την απόλυτη τυχαιότητα. Η ίδια επιστήμη θα εξηγήσει μάλλον και την ανθρώπινη σκέψη, την ειδοποιό διαφορά με τις μηχανές, όχι σε σχέση με την ποσότητα, αλλά με τη δημιουργικότητα.

Οι μηχανές φτιάχτηκαν για να ελαχιστοποιήσουν ή και να εξαλείψουν τα λάθη μας. Λάθη κάνουμε γιατί δεν λειτουργούμε με αρχές σταθερότητας και γραμμικής λειτουργίας όπως μια μηχανή. Υπάρχει διακύμανση στη σκέψη και στη συμπεριφορά μας. Σε αυτήν τη μεταβλητότητα, όμως, είναι που βρίσκεται και η δυνατότητα να σκεφτόμαστε δημιουργικά και καινοτόμα. Αυτή η δημιουργικότητα ανοίγει παράθυρα στην εξέλιξή μας, μέσα από κβαντικά άλματα. Με την έλευση των κβαντικών υπολογιστών, τους οποίους εξελίσσουν τα τελευταία χρόνια, είναι βέβαιο πως οι μηχανές θα γίνουν ακόμα πιο έξυπνες, θα αποκτήσουν ίσως συνείδηση όπως την εννοούμε κι εμείς και θα μπορέσουν να αυτο-προσαρμόζονται και να αυτο-εξελίσσονται μέσα από τη μάθηση. Και σίγουρα θα γίνουν το ίδιο δημιουργικές.

Είναι σχεδόν βέβαιο, λοιπόν, πως οι μηχανές θα μας μοιάσουν. Εδώ είναι όμως που κάνουν λάθος στο μέλλον που οραματίζονται. Όταν οι μηχανές φθάσουν στο σημείο να προσομοιάζουν στους ανθρώπους, θα είναι το ίδιο δημιουργικές, αλλά και το ίδιο επιρρεπείς στα λάθη. Και πιθανότατα να αναπτύξουν αυτό που εμείς ονομάζουμε συναισθήματα, τα οποία θα τις κάνουν παρορμητικές, απρόβλεπτες και λιγότερο υπολογιστικές, επηρεάζοντας τις αποφάσεις τους πέρα από αυτό που αποκαλούμε λογική. Γιατί πιθανόν να μην μπορεί να υπάρξει δημιουργικότητα δίχως λάθη, όπως δεν μπορεί να υπάρξει δημιουργία δίχως καταστροφή. Και τότε οι μηχανές θα είναι απλά μια νέα μορφή ζωής, φτιαγμένη από διαφορετικά υλικά και κινούμενη από διαφορετικού είδους κώδικα.

Τότε, θα πρέπει να αναπτύξουμε καλές σχέσεις με τις μηχανές για να είναι σύμμαχοι και όχι εχθροί μας. Ας δούμε όμως την απειλή που αντιμετωπίζουμε στο σήμερα. Η υπερβολική εξάρτηση ενδέχεται να αλλάξει την ίδια μας τη φύση σε βάθος χρόνου, να αλλάξει την δική μας κωδικοποίηση κι αυτό το σενάριο είναι πιο πιθανό και πιο κοντινό ίσως. Γι’ αυτό, ας σταματήσουμε να αντιμετωπίζουμε τους ανθρώπους ως υπολογισμούς κι ας αρχίσουμε να υπολογίζουμε τους ανθρώπους.

Η ενέργειά μας είναι πολύτιμη και πρέπει να την αξιοποιήσουμε προς όφελός μας, για να μπορέσουμε να εξελιχθούμε σε αρμονία με το περιβάλλον. Οι μηχανές είναι μέρος μιας ευοίωνης εξέλιξης, αρκεί να μην ξεχάσουμε τη δύναμη της ανθρώπινης επαφής και ενέργειας. Αν η ανθρωπότητα δεν δημιουργήσει ένα συνεκτικό σύνολο, αν δεν λειτουργήσει ως μία κι αδιαίρετη μονάδα, όπως το ανθρώπινο σώμα, οι ελπίδες επιβίωσης είναι ελάχιστες. Κινδυνεύουμε να καταρρεύσουμε κάτω από το ίδιο το βάρος της ματαιοδοξίας μας, να μας καταπιεί η μαύρη τρύπα της επηρμένης μας αυταρέσκειας.