Την προηγουμένη εβδομάδα, είχα την χαρά και την τιμή να είμαι προσκεκλημένη ως εισηγήτρια στο Πανελλήνιο Συμπόσιο Επιχειρηματικότητας της Μονάδας Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας του Αλεξάνδρειου Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος Θεσσαλονίκης. Αποδέχτηκα την πρόσκληση κυρίως γιατί μου προτάθηκε η εισήγηση να είναι βιωματική και όχι θεωρητική για το θέμα της γυναικείας επιχειρηματικότητας.
Αν και συμμετέχω ενεργά σε φορείς και δράσεις που αφορούν στην γυναικεία επιχειρηματικότητα, οφείλω να ομολογήσω ότι, ιδιαιτέρως τον τελευταίο καιρό που η επιχειρηματική δραστηριότητα μαστίζεται ανελέητα από τόσους καθοριστικούς εξωγενείς και ενδογενείς παράγοντες, όλη η θεωρία περί εμποδίων, στερεοτύπων και δυσκολιών για τις γυναίκες που επιχειρούν, για εμένα προσωπικά αποτελεί δευτερεύον ζήτημα.
Πρεσβεύοντας, λοιπόν, την θέση ότι η επιχειρηματικότητα, και δη σε καιρούς κρίσης, δεν θα πρέπει να διαχωρίζεται σε γυναικεία ή αντρική, αλλά και γενικότερα, ότι δεν ωφελεί σε τίποτα να αναπαράγουμε, έστω ακούσια, στερεότυπα και νοοτροπίες που βασίζονται στο φύλο, την καταγωγή και την ηλικία, προσπάθησα να μεταφέρω στις απόψεις, τα βιώματα, τους προβληματισμούς και τις εμπειρίες μου ως νέα γυναίκα επιχειρηματίας και όχι ως υποστηρίκτρια του «Νέου Γυναικείου Κινήματος», όπως παρουσιάζεται η αυξανομένη επιχειρηματική δραστηριότητα των γυναικών σε πρόσφατο άρθρο της Natalie MacNeil στο περιοδικό Forbes.
Ως εκπρόσωπος της δεύτερης γενιάς επιχειρηματιών σε μια οικογενειακή μικρομεσαία επιχείρηση που δραστηριοποιείται εδώ και 40 χρόνια, παράγοντας ποιοτικά υδραυλικά συστήματα ανύψωσης, δηλαδή εξειδικευμένα βιομηχανικά προϊόντα, που πλέον εξάγονται σε ποσοστό 80% σε 19 χώρες παγκοσμίως, από την Σουηδία ως την Αργεντινή, η εμπειρία μου αναμφισβήτητα σχετίζεται με έναν «ανδροκρατούμενο» κλάδο, οπού πράγματι, η γυναικεία παρουσία είναι περιορισμένη. Βέβαια, αν αναλογιστώ και τα φοιτητικά μου χρόνια και εκεί το αντρικό στοιχείο ήταν ισχυρότερο: περισσότεροι καθηγητές απ' ότι καθηγήτριες και περισσότεροι συμφοιτητές, απ' ότι συμφοιτήτριες. Οι άντρες υπερτερούν αριθμητικά και στα περισσότερα συνέδρια, σεμινάρια και λοιπές επαγγελματικές ομάδες ή δράσεις στις οποίες συμμετέχω.
Η εικόνα, λοιπόν, του να συνεργάζομαι ή να διαπραγματεύομαι γύρω από ένα τραπέζι με άντρες συνεργάτες, όντας συνήθως η μόνη γυναίκα, μου είναι ιδιαίτερα οικεία πλέον. Αν και θα ήθελα να συναναστρέφομαι επαγγελματικά με περισσότερες ικανές και δραστήριες γυναίκες, ποτέ δεν αισθάνθηκα μειονεκτικά ως εργαζόμενη ή ως επιχειρηματίας λόγω φύλου.
Ομολογουμένως, υπήρξαν περιστατικά, κυρίως παλαιότερα, που δέχτηκα αμφισβήτηση λόγω του γεγονότος ότι είμαι γυναίκα και μάλιστα νέα, αλλά κρατώντας μια συνειδητοποιημένη στάση αυτοπεποίθησης, σοβαρότητας και ευθύνης, μπόρεσα να αντιμετωπίσω την οποία διστακτικότητα ή προκατάληψη και τελικά να κερδίσω όχι απλά τις εντυπώσεις, αλλά την εμπιστοσύνη και την εκτίμηση όσων με αμφισβήτησαν. Και το συναίσθημα αυτό είναι πολύ πιο σημαντικό και σε υποκινει πολύ θετικότερα, απ' ότι μια defacto αποδοχή που μπορεί να σου προσφέρει το φύλο, η ιδιότητα ή θέση. Θεωρώ, λοιπόν, ότι η αυτοπεποίθηση, η αυτοεκτίμηση και η πιστή σε αυτό που κάνεις και στον τρόπο με τον οποίο το κάνεις, είναι, αν όχι προαπαιτούμενο, τουλάχιστον ένα βασικότατο στοιχείο για την νέα γυναίκα που θέλει να δραστηριοποιηθεί επιχειρηματικά.
Η συναναστροφή μου με δραστήριες γυναίκες επιχειρηματίες διαφόρων κλάδων και ηλικιών επιβεβαιώνει στην πράξη την άποψη, ότι σχεδόν πάντα, η επιχειρηματική επιτυχία και η αυτοπεποίθηση είναι έννοιες άμεσα και στενότατα συνδεδεμένες. Πως όμως αποκτάται αυτή η πολυπόθητη αυτοπεποίθηση; Σίγουρα, ως ένα βαθμό σχετίζεται με την προσωπικότητα, όμως πιστεύω ότι η αυτοπεποίθηση και η αυτοεκτίμηση προέρχονται κυρίως από την δράση και όχι το αντίθετο. Η αυτοπεποίθηση πηγάζει από την ισχυρή θέληση, από την επιμονή και την υπομονή και κτίζεται με το δραστηριοποιόμαστε, κοινώς, με το να δουλεύουμε σκληρά και με συνέπεια. Ίσως στην περίπτωση της γυναικάς επιχειρηματία η αποδοχή και η εκτίμηση να μην είναι δεδομένες και να χρειάζεται να παράγει ουσιαστικότερο έργο για να γίνει αποδεκτή και να εκτιμηθεί, αλλά σε καμία περίπτωση δεν πιστεύω ότι μπορεί να μην συμβεί αυτό, αν πράγματι έχει να επιδείξει έργο και συμπεριφορά που αξίζουν αποδοχής και εκτίμησης από συνεργάτες, εργαζόμενους, ακόμα και ανταγωνιστές.
Η πολυπλοκότητα των ρόλων στους οποίους καλείται να ανταπεξέλθει η γυναίκα επιχειρηματίας είναι επίσης ένα στοιχείο που χαρακτηρίζει, καθορίζει και διαφοροποιεί τις γυναίκες συγκριτικά με τους άντρες στον επιχειρηματικό στίβο. Η γυναίκα επιχειρηματίας καλείται καθημερινά να συνδυάσει επιτυχώς τρεις απαιτητικότατους και ουσιαστικότατους ρόλους: αυτόν της εργαζόμενης, της μητέρας και της νοικοκυράς. Όσο κι αν άλλαξαν τα ήθη και όσο κι αν το σύγχρονο ζευγάρι επιμερίζεται την οικονομική συντήρηση και την ευθύνη της οικογένειας και του σπιτιού, ο συνδυασμός και η εκτέλεση των συγκεκριμένων ρόλων βαραίνει μονομερώς σχεδόν πάντα την γυναίκα. Ομολογώ, ότι το να καταφέρεις να ισορροπήσεις την οικογένεια και την επιχείρηση είναι ιδιαιτέρως δύσκολο, αλλά ευτυχώς όχι ακατόρθωτο. Φυσικά έχει το τίμημα του, που για την κάθε μια γυναίκα επιχειρηματία είναι διαφορετικό, αλλά αναμφισβήτητα βαρύ. Πολλές φορές έχεις την αίσθηση ότι ακροβατείς σε μια λεπτή γραμμή, ότι βρίσκεσαι στην μέση και δυο δυνάμεις σε τραβάνε προς αντίθετους πόλους, και χρειάζεται υπερπροσπάθεια για να ισορροπήσεις και να μην καταρρεύσεις παρασύροντας μαζί σου ότι υπάρχει από την μια ή την άλλη πλευρά.
Η ανάγκη σωστού προγραμματισμού, η αποτελεσματική διαχείριση του χρόνου, η ταυτόχρονη ενασχόληση με πολλά διαφορετικά πράγματα, η δυνατότητα να βρίσκεις άμεσες και πρακτικές λύσεις που ικανοποιούν με κάποιο τρόπο αντίθετες πλευρές, αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις για να μπορέσεις να ανταπεξέλθεις στην πολυπλοκότητα και το πλήθος των καθημερινών απαιτήσεων επιχείρησης και οικογένειας. Η γυναίκα επιχειρηματίας που καλείται να λειτουργήσει στα πλαίσια αυτών των ρόλων χρειάζεται να είναι συνειδητοποιημένη και η δέσμευση της προς την οικογένεια, αλλά και προς την επιχείρηση να είναι το ίδιο ισχυρή.
Επίσης, χρειάζεται να έχει την υποστήριξη τόσο του οικογενειακού, όσο και του επαγγελματικού της περιβάλλοντος, κάτι που στην πραγματικότητα δεν συμβαίνει πάντα, και που την επιφορτίζει σωματικά, πνευματικά και ψυχικά. Το να μπορέσει να συνεργαστεί ομαλά και αποδοτικά εντός της επιχείρησης, είναι εξίσου σημαντικό με το να βοηθηθεί ή να συνεργαστεί με τους καταλλήλους ανθρώπους για την φροντίδα της οικογένειας και αναφέρομαι κυρίως στην ανατροφή των παιδιών, όπως και με το να μοιράσει αρμοδιότητες και να εμπιστευτεί. Η συνεργασία και η οργανωτικότητα αποτελούν βασικότατη προϋπόθεση για να μπορέσει να ανταπεξέλθει η γυναίκα επιχειρηματίας στον όγκο, στην πολυπλοκότητα και την διαφορετικότητα των υποχρεώσεων που συνεπάγεται η επιχείρηση, η οικογένεια και το σπίτι.
Την προηγούμενη εβδομάδα σε τηλεοπτική εκπομπή που πραγματεύονταν το αν θα πρέπει να είμαστε αισιόδοξοι ή απαισιόδοξοι για την έκβαση της οικονομικής κατάστασης στην χωρά μας, μια νεαρή γυναίκα γραφίστας, η οποία τα τελευταία χρόνια αδυνατούσε να βρει δουλειά και να ασκήσει το επάγγελμα της, εξηγούσε πως αποφάσισε να κάνει στροφή προς την επιχειρηματικότητα και να κατασκευάσει χειροποίητα κοσμήματα. Ανέφερε, λοιπόν, ότι σαν άνθρωπος αγαπά ιδιαίτερα την δημιουργία, ότι ενημερώθηκε για τον χώρο του χειροποίητου κοσμήματος και βοηθήθηκε από μια φίλη, ότι παρακολούθησε κάποια σχετικά μαθήματα και εν τέλει, ξεκίνησε να αυτοαπασχολείται, στοχεύοντας σταδιακά να δημιουργήσει μια μικρή επιχείρηση.
Αλλαγή, λοιπόν! Η αλλαγή οδηγείται, είτε από το άρμα της ανάγκης, είτε από το άρμα της λύσης. Η νέα γυναίκα επιχειρηματίας πρέπει να είναι αποφασιστική, να τολμήσει και να μην φοβηθεί την αλλαγή. Στην περίπτωση που προανέφερα, η νεαρή γυναίκα τόλμησε την αλλαγή και γιατί υπήρχε ανάγκη, αλλά και γιατί βρήκε την λύση. Η ανάγκη, είτε είναι επιβίωσης, είτε οικονομικής ανεξαρτητοποίησης, είτε προσωπικής ανάπτυξης, είναι διάχυτη σήμερα στο οικοσύστημα μας. Οι λύσεις όμως; Οι λύσεις είναι πιθανότερο να βρεθούν και να αποδώσουν όταν εμπεριέχουν ορισμένα ποιοτικά χαρακτηριστικά όπως: την δημιουργικότητα, την γνώση και την στήριξη. Το παράδειγμα της νεαρής γυναίκας που προανέφερα είναι εύγλωττο και αντιπροσωπευτικό: αγαπά την δημιουργία, ενημερώθηκε και βοηθήθηκε (δηλαδή στήριξη) και παρακολούθησε μαθήματα (δηλαδή γνώση). Δημιουργία - στήριξη - γνώση.
Ο καιρός των τίτλων έχει περάσει ανεπιστρεπτεί. Η γνώση είναι απαραίτητη, όχι όμως αποκλειστικά με την μορφή των πτυχίων και των τίτλων, αλλά με την ουσία της γνώσης, η οποία αποκτάται τόσο μέσω της εκπαίδευσης, αλλά και μέσω των εμπειριών, της προϋπηρεσίας, της καλλιέργειας δεξιοτήτων και ταλέντων, της δραστηριοποίησης, της συμμετοχής και της δικτύωσης. Ίσως στο παρελθόν οι γυναίκες να ήταν λίγο περισσότερο επαναπαυμένες σε σύγκριση με τους άντρες και να πίστευαν ότι το να διαθέτουν τα τυπικά προσόντα αποτελούσε ικανή συνθήκη για μια καλή επαγγελματική σταδιοδρομία. Κάτι τέτοιο μπορεί να ήταν κάποτε αρκετό για μια επαγγελματική αποκατάσταση συνώνυμη με την πρόσληψη στο δημόσιο, αλλά θεωρώ ότι δεν επαρκούσε ποτέ για να διακριθείς και να ανελιχτείς στον ιδιωτικό τομέα, πόσο άλλωστε για να επιχειρήσεις και να πετύχεις.
Η αλλαγή, λοιπόν, της νοοτροπίας αποτελεί σήμερα αδήριτο ανάγκη. Είναι επιτακτική συνολικά για το επιχειρείν, αλλά κυρίως, είναι απαραίτητη για την γυναίκα επιχειρηματία. Οι ιδέες, που είναι η πεμπτουσία της επιχειρηματικότητας, δεν μπορούν να εξασφαλιστούν μόνο με την συσσώρευση της ακαδημαϊκής γνώσης. Οι ιδέες και τα οράματα για να εκκολάπτουν χρειάζεται συνδυασμός γνώσης, πάθους, αγάπης για δημιουργία, εμπειριών, δεξιοτήτων. Η στήριξη είναι επίσης, ουσιαστικότατη, ιδίως για το ξεκίνημα της επιχειρηματικότητας. Η νέα γυναίκα επιχειρηματίας σήμερα πρέπει συνειδητά να αναζητήσει αυτήν την στήριξη, είτε πρόκειται για υλική ή άυλη στήριξη. Οι ιδέες και τα σχέδια που παρουσιάζουν επιχειρηματικό ενδιαφέρον μπορούν πλέον να χρηματοδοτηθούν κάπως ευκολότερα, το πλήθος των φορέων και των δράσεων που παρέχουν ενημέρωση, συμβουλευτική, mentoring, δικτύωση αυξάνονται ταχέως, και οι επιτυχημένες γυναίκες επιχειρηματίες είναι ολοένα και περισσότερες και μπορούν και πρέπει να αποτελέσουν πρότυπα και να εμπνεύσουν ή να εμψυχώσουν τις νεότερες.
Άφησα για το τέλος να αναφερθώ στο πως αποφάσισα εγώ να ασχοληθώ με την επιχειρηματικότητα. Θεωρητικά, λοιπόν, είχα την επιλογή και την δυνατότητα να αποφασίσω τι θέλω να σπουδάσω, με τι θέλω να ασχοληθώ επαγγελματικά, αν θέλω να συμμετέχω στην οικογενειακή επιχείρηση ή όχι, ακόμα-ακόμα αν θέλω να εργαστώ. Έχοντας μεγαλώσει, όμως, μέσα σε μια οικογένεια που θεωρούσε την επιχείρηση αν όχι κομμάτι της, τουλάχιστον προέκταση της, μου ήταν αδιανόητο να μην συμμετέχω σε αυτήν, από ένα προσωπικό αίσθημα καθήκοντος και δέσμευσης προς την οικογένεια, και κατά προέκταση προς την επιχείρηση. Αυτή η συναισθηματική δέσμευση δεν είναι αυτονόητη, αλλά καλλιεργείται και κτίζεται. Η ενασχόληση μου με την επιχείρηση δεν ξεκίνησε στα 25 που τέλειωσα τις σπουδές μου, ή στα 30 που θεωρούνταν τότε μια καλή ηλικία για να κάνεις το επαγγελματικό σου ξεκίνημα, αλλά πολύ νωρίτερα, από τότε που ήμουν έφηβη και καθ΄ όλη την διάρκεια των σπουδών μου. Και σε αυτή την δέσμευση θέλω να σταθώ ιδιαιτέρως και θέλω να επισημάνω ότι είναι καθοριστικότατη για το επιχειρείν.
Όταν, λοιπόν, αποφάσισα να σπουδάσω οικονομικά και διοίκηση επιχειρήσεων, σπουδές που θα με βοηθούσαν στην μετέπειτα επιχειρηματική μου δραστηριότητα, αισθανόμουν ότι ναι μεν κάνω το σωστό, αλλά ίσως όχι αυτό που θέλω πραγματικά, μιας και με ενδιέφεραν άλλες επιστήμες. Όμως, καθώς ξεκίνησα να αναλαμβάνω πλέον ευθύνες, να παίρνω αποφάσεις, να σχεδιάζω και να υλοποιώ και έχω απτά αποτελέσματα των προσπαθειών μου, όταν δηλαδή άσκησα την επιχειρηματικότητα σε όλες τις εκφάνσεις της, ακόμα κι όταν αντιμετώπισα προβλήματα και βρήκα επιτυχημένες ή αποτυχημένες λύσεις, διαπίστωσα με πολύ ενθουσιασμό ότι τελικά δεν θα ήθελα να κάνω τίποτα άλλο στην ζωή μου, παρ' όλες τις δυσκολίες και τις αντιξοότητες που ενέχει το επιχειρείν. Θέλω, λοιπόν, να επισημάνω ότι η επιχειρηματικότητα επιβάλει στον επιχειρηματία την δέσμευση με την ιδέα και το όραμα της επιχείρησης, την αγάπη για αυτό που παράγει ή προσφέρει, το πάθος για εξέλιξη και την αφοσίωση στην οντότητα της επιχείρησης. Και οι έννοιες αυτές μπορεί να είναι προαπαιτούμενες, δεν είναι όμως αυτονόητες.
Η δέσμευση και η αφοσίωση συνήθως δημιουργείται από την αρχή της επιχειρηματικής δραστηριότητας, ή ακόμα και προγενέστερα, από την σύλληψη της ιδέας, αλλά μπορεί να αναπτυχτεί και αφού εκτεθείς πρώτα στην άσκηση της επιχειρηματικότητας, όπως στην περίπτωση μου. Το βέβαιο είναι ότι καλλιεργείται και κτίζεται σταδιακά και συνειδητά. Ακόμα και το λάθος και η αποτυχία αποτελούν πρόκληση για την επιχειρηματία και πολλές φορές μάλιστα μπορεί να είναι σημαντικός σταθμός σε μια κατά τα άλλα επιτυχημένη πορεία, αν μπορεί να διδαχτεί από τα λάθη και τις αποτυχίες και να δημιουργήσει ενσυναίσθηση.
Η γυναίκα επιχειρηματίας πιστεύω πως αναπτύσσει μια πολύ ισχυρή δέσμευση με την επιχείρηση, γιατί εκτός από την δημιουργικότητα και το πνεύμα ομαδικότητας που την χαρακτηρίζουν, ταυτόχρονα δίνει μεγαλύτερη έμφαση στο αίσθημα της αυτοπραγμάτωσης σε σχέση με τα οικονομικά κίνητρα και έχει ένα πιο ήπιο, επικοινωνιακό και αποκεντρωτικό στυλ διοίκησης. Όλα αυτά έχουν ως αποτέλεσμα την δημιουργία μιας επιχείρησης που στηρίζει και στηρίζεται στον ανθρώπινο παράγοντα και ως εκ τούτου, η αφοσίωση και το πάθος καθίστανται συνώνυμα της επιχειρηματικότητας και κατ' επέκταση της επιτυχίας.
Ας υποθέσουμε, λοιπόν, ότι μετά δεκαπέντε και πλέον χρονιά εμπειρίας καλούμαι να απαντήσω στο σαιξπηρικού ερώτημα «to be or not to be», στο αν, δηλαδή, σήμερα πρέπει ή αν αξίζει μια νέα γυναίκα να επιχειρήσει. Απαντώντας, δεν θα αναφερθώ στο αυτονόητο γεγονός ότι η ελληνίδα γυναίκα πλέον δραστηριοποιείται ενεργητικότερα με την επιχειρηματικότητα ή ότι οι συνθήκες για την συμμετοχή της γυναίκας αλλάζουν προς το καλύτερο ή το δικαιότερο. Όπως δεν θα αναφερθώ καθόλου σε παράγοντες, όπως η γραφειοκρατία, η φορολογία, το θεσμικό πλαίσιο, η έλλειψη δικαιοσύνης και αξιοκρατίας, η πρόσβαση στα κεφάλαια, το ασταθές οικονομικό και πολίτικο κλίμα και όλες τις άλλες δυσκολίες που αντιμετωπίζει οποιοσδήποτε θέλει να επιχειρήσει στην Ελλάδα, μιας και θεωρώ ότι αυτά τα εμπόδια είναι κοινά τόσο για τον άντρα, όσο και για την γυναίκα επιχειρηματία.
Η επιχειρηματικότητα δεν μπορεί να διαχωρίζεται σε φύλα. Είναι όμως δόκιμο να διακρίνουμε τις ιδιαιτερότητες, τις διαφορές και τις ομοιότητες στον τρόπο που ασκούν την επιχειρηματικότητα άντρες και γυναίκες, γιατί αυτό ενδεχομένως να μπορούσε να μας προσφέρει χρήσιμα ευρήματα συνολικά για την επιχειρηματικότητα, αλλά και για την καλύτερη συνεργασία των δυο φύλων μεταξύ τους. Θα επισημάνω και πάλι ότι θεωρώ πως σε αρκετές περιπτώσεις η γυναίκα επιχειρηματίας πρέπει να δουλεύσει σκληρότερα ή αποδοτικότερα για να αναγνωριστεί και να εδραιωθεί στην ανδροκρατούμενη, ακόμα, επιχειρηματική αρένα. Αλλά, πιστεύω ακράδαντα, ότι πρωταρχικής σημασίας για την απόφαση μιας γυναίκας να γίνει επιχειρηματίας δεν μπορεί να είναι τα όποια εμπόδια, προκαταλήψεις και στερεότυπα, αλλά η δίκη της προσωπική, συνειδητή και σταθμισμένη απόφαση να εισέλθει στον επιχειρηματικό στίβο. Αν η γυναίκα διαθέτει την ιδέα, το όραμα, την επιμονή, την δέσμευση, τις αντοχές και την αποτελεσματικότητα, δεν μπορεί η ιδιότητα του φύλου να υπερνικήσει αυτά τα χαρακτηριστικά και να καθορίσει την επαγγελματική πορεία της. Αλλά έστω κι αν επιτρέψει την ιδιότητα του φύλου να εξελιχθεί σε εμπόδιο, τότε θεωρώ πως αυτό θα αποτελέσει τροχοπέδη και ίσως και τον λόγο αποτυχίας της ως επιχειρηματία.
Μη γνωρίζοντας τι μου επιφυλάσσει το μέλλον επιχειρηματικά, και παρά το τόσο αντίξοο επιχειρηματικό κλίμα μέσα στο οποίο δραστηριοποιούμαι τα τελευταία χρόνια, δηλώνω συνειδητά ότι προσωπικά αν ξαναέκανα τις επιλογές μου, θα ήταν και πάλι οι ίδιες. Πιστεύω και ελπίζω στις νέες γυναίκες που μπορούν να αντεπεξέρχονται δημιουργικά ή καινοτόμα στις προκλήσεις, που επιζητούν την επιτυχία όχι απαραίτητα και μόνο με λογιστικούς όρους, που δεν διστάζουν να δουλέψουν σκληρά, που κατέχουν την γνώση και τις ικανότητες και επιθυμούν να συνεργαστούν και να συγκριθούν με τους άντρες, που εμπιστεύονται τον εαυτό τους και τις δυνάμεις τους, που δεν φοβούνται το ρίσκο και την αποτυχία. Έχω, λοιπόν, υψηλές προσδοκίες από αυτή τη γενιά των νέων γυναικών και θεωρώ ότι ναι μεν ο επιχειρηματικός κόσμος δεν είναι ένας κόσμος «αγγελικά πλασμένος» στον οποίο όλοι ανεξαιρέτως πρέπει να στραφούμε, αλλά παρ΄ όλα αυτά αξίζει τον κόπο να το επιχειρήσουν όσοι μέσα από την επιχειρηματικότητα μπορούν να ικανοποιήσουν την προσωπική τους ανάγκη για ανάπτυξη, για δράση και για δημιουργία.
Αναμφισβήτητα, ούτε οι συνθήκες είναι ιδανικές, ούτε ο δρόμος που έχει να διασχίσει η νέα γυναίκα επιχειρηματίας είναι ανεμπόδιστος. Από την άλλη όμως, πότε στο παρελθόν δεν υπήρξε καλύτερη περίοδος για την γυναίκα επιχειρηματία και ακόμα και αυτό από μόνο του αποτελεί ένα κίνητρο. Η νέα γυναίκα επιχειρηματίας μπορεί να χρειαστεί να αποτύχει και μια και δυο και τρεις φορές μέχρι να γευτεί τους καρπούς της όποιας επιτυχίας, αλλά αν μη τι άλλο, και το γεγονός και μόνο ότι θα μπορεί στο τέλος της ημέρας να πει «I did it in my way», είναι ένα ανεκτίμητο πλεονέκτημα.
Σχόλια