"Σινεμά το Επιχειρείν". Η Επιχειρηματικότητα μέσα από τον παλιό Ελληνικό Κινηματογράφο

Αφορμή για το συγκεκριμένο άρθρο, αποτέλεσε ένα καταπληκτικό βιβλίο –λεύκωμα που διάβασα, το «Δουλειές με Φούντες: Η ιστορία της Ελληνικής Επιχειρηματικότητας μέσα από τον Ελληνικό Κινηματογράφο (1950-1970)», της Αγγελικής Μυλωνάκη εκδ. Πολ. Εταιρίας Βορείου Ελλάδος. Το βιβλίο αυτό αποτελεί μια σημαντική καταγραφή της σχέσης του παλιού καλού ελληνικού κινηματογράφου και της διαχρονικής πορείας του Επιχειρείν.

Πάντοτε πίστευα στον εκπαιδευτικό χαρακτήρα του Ελληνικού κινηματογράφου, ο οποίος δημιούργησε στάσεις, ανέπτυξε αξίες καλλιέργησε πεποιθήσεις για μια σειρά εννοιών, συμβάλλοντας είτε θετικά είτε αρνητικά στην εξοικείωση της ελληνικής κοινωνίας με αυτές. Ο κινηματογράφος λοιπόν μέρους του πολιτιστικού εποικοδομήματος δεν θα μπορούσε να αφήσει έξω από τη θεματολογία του το επιχειρείν. Παράγοντες όπως το βιοτικό επίπεδο, το εκπαιδευτικό σύστημα, το θρησκευτικό αίσθημα, οι αξίες, τα ήθη και τα έθιμα, οι παραδόσεις κ.λπ., διαμορφώνουν και χαρακτηρίζουν τη συμπεριφορά των καταναλωτών και των παραγωγών, επηρεάστηκαν σημαντικά από τον παλιό ελληνικό κινηματογράφο, ο οποίος αποτέλεσε την επιτομή του ελληνικού ονείρου για μια καλύτερη ζωή. Εξάλλου, το παλιό ελληνικό σινεμά δανείζεται από τις ταινίες του Χόλιγουντ το ίδιο αφηγηματικό μοντέλο, που καταλήγει στο "χάπι εντ" και στην υπόσχεση μιας καλύτερης ζωής.

Ο κινηματογράφος ενθαρρύνει το επιχειρηματικό πνεύμα ανεξάρτητα από την κοινωνική καταγωγή των ηρώων του. Η οικονομική κινητικότητα στη μεταπολεμική Ελλάδα είναι τόσο μεγάλη ώστε όλοι, πλούσιοι και φτωχοί ανεξαιρέτως, επιδίδονται σε... δουλειές με φούντες, κυνηγώντας την ευνοϊκή συγκυρία κέρδους, που ως επί το πλείστον βασίζεται στην τύχη και όχι στην εργασία. Οι δεκαετίες του '50 και του '60 ήταν μια εποχή κρίσιμων πολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών και πολιτισμικών αλλαγών, που σημάδεψαν και διαμόρφωσαν τη μεταπολεμική Ελλάδα. Ήταν η εποχή της ανασυγκρότησης και της εντατικής οικονομικής ανάπτυξης, της εκβιομηχάνισης και της αστικοποίησης, της εμφάνισης νέων επιχειρηματικών πεδίων, όπως ο τουρισμός και οι κατασκευές, που καθόρισαν την ιστορία και τη φυσιογνωμία της επιχειρηματικότητας στη χώρα, αλλά και το προφίλ του Έλληνα επιχειρηματία (Ωνάσης, Νιάρχος) για πολλά χρόνια αργότερα.

Δεν είναι τυχαίο ότι οι δεκαετίες '50 και '60 αποτελούν τη "χρυσή εποχή" και για τον ελληνικό κινηματογράφο, ο οποίος αποτελεί μια επικερδέστατη επιχειρηματική δραστηριότητα, που δημιουργεί το δημοφιλέστερο ΜΜΕ του κοινού. Η εγχώρια κινηματογραφία ήταν μια ιδιότυπη "βιοτεχνία ονείρων", με περισσότερες από 2.000 ελληνικές ταινίες, οι οποίες λειτούργησαν ως "η τηλεόραση της εποχής τους" και επηρέασαν ήθη, αξίες, πρότυπα και συμπεριφορές του κοινού. Παρά τη χρονική απόσταση από το σήμερα, το ελληνικό σινεμά εκείνης της εποχής εξακολουθεί να επικοινωνεί με τους θεατές, να προσφέρει το γέλιο ή τη συγκίνηση και να είναι τελικά το πιο διαχρονικό προϊόν στην ιστορία των ελληνικών ΜΜΕ.

Ο μικρός Βασιλάκης Καΐλας ως λουστράκος, ο Γιάννης Γκιωνάκης ως Αχόρταγος, η Αλίκη Βουγιουκλάκη ως κόρη βιομηχάνου αλλά και σοσιαλίστρια, η Τζένη Καρέζη ως δεσποινίς διευθυντής, ο Κώστας Χατζηχρήστος ως Ζήκος-μπακαλογατί, ο Θανάσης Βέγγος σε ένα πλήθος εργασιών για να επιβιώσει, να θρέψει στόματα και να παντρέψει αδελφές και κόρες, είναι κάποιοι από τους πρωταγωνιστές της κινηματογραφικής ελληνικής επιχειρηματικότητας.

Θυμηθείτε τη σκηνή που ο Βέγγος ως θυρωρός πολυκατοικίας σταματά το ασανσέρ για να ανεβάσει, με το αζημίωτο φυσικά, μερικούς ορόφους στην πλάτη του την εύσωμη κ. Καλιακούδα!

Πρόκειται για έναν κόσμο που σε μια πολύ δύσκολη εποχή αγωνίζεται με χίλιους δυο τρόπους να επιβιώσει. Άλλωστε, όπως λέει κάπου ο Κώστας Βουτσάς, "το θέμα είναι να τρουπώσεις"! Έτσι, όλοι αυτοί κινούνται στα όρια της νομιμότητας και της παρανομίας, με θεμιτά και αθέμιτα μέσα, που μερικές φορές μάς θυμίζουν τον πρόγονό τους, τον Καραγκιόζη, και τα ποικίλα κατορθώματά του.

Δεν λείπει όμως ούτε και ο κόσμος των βιομηχάνων, των εφοπλιστών, των εργολάβων, των ιδιοκτητών ξενοδοχείων, ούτε οι παραξενιές και τα χούγια των ίδιων και των οικογενειών τους.

Οι ελληνικές ταινίες ξεκινούν από τους φτωχούς βιοπαλαιστές, τους μικροεμπόρους και τους αυτοαπασχολούμενους των ταινιών της δεκαετίας του '50, οι οποίοι απηχούν τον αγώνα της επιβίωσης σε μια Ελλάδα που μόλις έχει βγει από τα δεινά του πολέμου. Υπάρχει στενή σχέση του επιχειρείν με την κινηματογραφική αναπαράστασή του, διότι το σινεμά του '50 βρίσκεται πιο κοντά στο λαϊκό κοινό, στην καθημερινότητα και στις αγωνίες του.

Μέσα σε μία μόλις δεκαετία, η κινηματογραφική εικόνα του επιχειρηματία διανύει μια τεράστια διαδρομή, που οφείλεται τόσο στην έντονη οικονομική ανάπτυξη της χώρας στη δεκαετία του '60 όσο και στη μαζικοποίηση του κινηματογράφου. Έτσι, οι ταινίες του '60 ξεφεύγουν από την ιστορική πραγματικότητα και υπηρετούν τις ανάγκες της μαζικής διασκέδασης, προβάλλοντας το μικροαστικό όνειρο της ευημερίας και της κατανάλωσης.

Στην οθόνη κυριαρχεί ο κόσμος των μεγάλων επιχειρήσεων (κατασκευαστικών εταιρειών, τουριστικών και εργοστασιακών μονάδων), όπου καθιερώνονται οι πανίσχυροι κεφαλαιούχοι (εφοπλιστές και μεγαλοβιομήχανοι). Ταυτόχρονα, στις ταινίες συνυπάρχουν οι μικροαστοί ήρωες, η επιχειρηματικότητα των οποίων εξαρτάται από την εύνοια της τύχης και το κυνήγι του γρήγορου κέρδους, που θα τους βοηθήσει να "πιάσουν την καλή" και να ανέλθουν κοινωνικά.

Έτσι, ο πλουτισμός προβάλλει στις ταινίες ως χαμόγελο της τύχης και όχι ως μαζική κοινωνική δυνατότητα.

Οι ταινίες του ελληνικού σινεμά λειτουργούν ως "πολύτιμες συνταγές επιβίωσης" για μια μεγάλη μερίδα του κοινού, που προσπαθεί να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα της αστικοποίησης και του εκσυγχρονισμού της Ελλάδας.

Ο κινηματογράφος προσφέρει μια αισιόδοξη άποψη για τη ζωή, ιδιαίτερα ευεργετική για έναν λαό που υπέστη τα δεινά της Κατοχής και του Εμφυλίου. Λ.χ. στις λαϊκές ταινίες της δεκαετίας του '50 τα σενάρια υπαγορεύουν την πίστη στην έννοια της εργασίας, που αποτελεί το μοναδικό μέσο για την εξασφάλιση του βιοπορισμού. Έτσι, στις ταινίες αυτές πρωταγωνιστούν μικροί επαγγελματίες και αφοσιωμένοι υπάλληλοι, εργατικοί νέοι με ταπεινή καταγωγή και υψηλά ιδανικά, που προσπαθούν να εξασφαλίσουν το μεροκάματο, αποδεικνύοντας στο κοινό ότι μπορεί να ακολουθήσει το παράδειγμά τους. Ίσως καταφέρουμε να κλέψουμε κάποιες συνταγές για τη σημερινή κρίση, που μας βρίσκει αντίθετα από τον κόσμου του παλιού ελληνικού σινεμά, χορτάτους, χωρίς διάθεση για μάχη και προσπάθεια, και χωρίς ίχνος υπαναχώρησης απέναντι στο βιοτικό επίπεδο που φτιάξαμε με τόσα πολλά δανεικά...χρήματα και όνειρα.