Και μετά τις σπουδές τι; - Διερευνώντας την στροφή στην επιχειρηματικότητα αποφοίτων στην Ελλάδα

Ο καθηγητής Βασίλης Κώστογλου και ο Ερρίκος Σιάκας μέσω του άρθρου τους στο περιοδικό "Annals of Innovation & Entrepreneurship" που δημοσιεύτηκε το Μάρτιο παρουσιάζουν τα ευρήματα έρευνας που αφορά στις τάσεις και προκλήσεις που σχετίζονται με την στροφή στην επιχειρηματικότητα και την αυτό-απασχόληση των αποφοίτων των πανεπιστημίων.

Η έρευνά τους διεξήχθει στη Θεσσαλονίκη και το δείγμα τους αποτελείται από αποφοίτους του ΑΤΕΙ της περιοχής, ενώ επιλέχθηκε με τη μέθοδο της τυχαίας δειγματοληψίας μέσω τηλεφώνου. Η έρευνα κινήθηκε σε τρεις βασικούς θεματικούς άξονες: τα κίνητρα που ωθούν τους αποφοίτους να ξεκινήσουν μια δικιά τους επιχείρηση, τη διαδικασία μέσω της οποίας ξεκίνησαν τη δική τους επιχείρηση και τα θέματα χρηματοδότησης του εγχειρήματος στο ξεκίνημά του. Το άρθρο καταλήγει με το αδιαμφισβήτητο πλέον συμπέρασμα που είναι παράλληλα και επιτακτική ανάγκη, και αφορά στη δημιουργία ολοκληρωμένης και συστηματικής στρατηγικής σε εθνικό πλαίσιο για την έμπρακτη ενίσχυση της επιχειρηματικότητας.

Σκοπός της παρούσας αναφοράς δεν είναι να μεταφράσει το άρθρο αλλά να επισημανθούν τα κυριότερα σημεία του. Από την επισκόπηση της βιβλιογραφίας προκύπτει ότι ένα από τα πιο ισχυρά επιχειρήματα υπέρ της επιχειρηματικότητας είναι η άρρηκτη σχέση αυτής με την τοπική ανάπτυξη και τη βιωσιμότητα των εθνικών οικονομιών. Το σχόλιο που ταιριάζει είναι ότι η συνειδητοποίηση αυτής της σχέσης θα έπρεπε να έχει ενσωματωθεί στο στρατηγικό σχεδιασμό που υλοποιείται από τους ΟΤΑ και τις Ελληνικές Περιφέρειες.

Ακόμη ένα σημείο άξιο αναφοράς είναι ότι η επιχειρηματικότητα εγκαθιδρύθηκε ως ακαδημαϊκή αρχή σχετικά πρόσφατα και θα πρέπει να παρέχονται στους φοιτητές ικανότητες και γνώσεις σχετικές με επιχειρηματικές δραστηριότητες και διαδικασίες.

Ίσως το βασικότερο εμπόδιο είναι η χρηματοδότηση, γιατί ιδέες... υπάρχουν. Η έρευνα έδειξε ότι το πρόβλημα με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τους κυβερνητικούς πόρους είναι η βιωσιμότητα. Αυτή και άλλες παρόμοιες τάσεις φαίνεται να επηρεάζουν αρνητικά την στροφή των φοιτητών στην επιχειρηματικότητα.

Ποιοι παράγοντες όμως επηρεάζουν θετικά την στροφή στην επιχειρηματική δράση; Σύμφωνα με σχετική έρευνα η οποία αναφέρεται στο άρθρο το σύνολο αυτών των παραγόντων μπορεί να χωριστεί σε δύο ευρύτερες «ομάδες». Η μια εξ' αυτών ονομάζεται «push factors» και είναι όλοι εκείνοι οι παράγοντες που ουσιαστικά «ωθούν» κάποιον στην ανάληψη επιχειρηματικής δράσης. Αυτοί μπορεί να είναι οι ακόλουθοι:

• Ανεργία
• Απόλυση
• Ύφεση ή δυσπραγία
• Εμπόδια στην επαγγελματική εξέλιξη
• Απογοήτευση από την προηγούμενη δουλειά

Η δεύτερη ομάδα είναι το σύνολο των παραγόντων που «ελκύουν» κάποιον να ασχοληθεί με την επιχειρηματικότητα και ονομάζονται «pull factors». Οι κυριότεροι παράγοντες αυτής της κατηγορίας είναι η ανεξαρτησία, το να είναι κάποιος αφεντικό του εαυτού του και τα κίνητρα για κέρδος. Σημαντική προσθήκη που γίνεται από άλλον ερευνητή είναι το κίνητρο της οικογενειακής παράδοσης. Αυτή ειδικά είναι μια συχνή τάση στην Ελλάδα: η επιχείρηση κληροδοτείται στα παιδιά – η απορία όμως που προκύπτει εύλογα είναι αν κληροδοτείται και ο «επιχειρηματικός νους»;

Με βάση τα ανωτέρω παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον τα ευρήματα της έρευνας για τη Θεσσαλονίκη, ειδικά αν αναλογιστούμε και το τεράστιο ζήτημα των υψηλών ποσοστών ανεργίας της Βορείου Ελλάδος τα τελευταία έτη. Καταρχήν, αξίζει να σημειωθεί ότι περισσότεροι από το 50% των ερωτηθέντων αναγκάστηκαν να ξεκινήσουν δική τους επιχείρηση «από το μηδέν» αμέσως μετά την αποφοίτησή τους και πάνω από το 35% ήταν αυτοαπασχολούμενοι σε οικογενειακή επιχείρηση.

Ένα από τα ευρήματα που η έρευνα ανέδειξε, αφορά στον ισχυρό συσχετισμό ότι το τμήμα φοίτησης ενός σπουδαστή παίζει σημαντικό ρόλο στη στροφή σε επιχειρηματική δράση. Δεδομένου ότι το τμήμα φοίτησης καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την αυτό-απασχόληση, δεν προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση το γεγονός ότι απόφοιτοι από τα τμήματα της διατροφολογίας και μηχανικής στρέφονται πολύ περισσότερο στην επιχειρηματικότητα απ' ότι απόφοιτοι τμημάτων όπως τα παιδαγωγικά, η νοσηλευτική και ο τουρισμός.

Οι κυριότερες μεταβλητές που φαίνεται να έχουν παίξει ρόλο στην επιλογή των αυτό-απασχολούμενων ερωτηθέντων είναι οι εξής:

• Το φύλο
• Η ειδικότητα του πτυχίου
• Η σχολή όπου φοίτησαν κατά τη διάρκεια των προπτυχιακών σπουδών
• Η απόκτηση ενός μεταπτυχιακού τίτλου
• Ο βαθμός του πτυχίου

Όσον αφορά στην ικανοποίηση, η πλειονότητα των ερωτηθέντων που είναι αυτό-απασχολούμενοι απάντησαν ότι είναι επαρκώς ή πολύ ευχαριστημένοι για την επαγγελματική τους κατάσταση.

Τα βασικά συμπεράσματα που εξάγονται και μπορούν να αποτελέσουν τροφή για σκέψη και προβληματισμό είναι η σημασία της διασύνδεσης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με την επιχειρηματικότητα καθώς η πρώτη παίζει καθοριστικό ρόλο στην στροφή των νέων σε επιχειρηματικές δραστηριότητες. Επίσης, θα πρέπει να εδραιωθεί και να παίξει πιο ενεργό ρόλο ο θεσμός των «συλλόγων αποφοίτων» (alumni) με σκοπό την τόνωση της καινοτομίας, της επιχειρηματικότητας και της ανάπτυξης.

Είναι απαραίτητο να καταστεί σαφές ότι η επιχειρηματικότητα δεν χρειάζεται απλώς να είναι μια αναγκαιότητα με την έννοια της «τελευταίας επιλογής» αλλά μια ευκαιρία και πρόκληση που ίσως έχει να τους προσφέρει πολλά περισσότερα από ένα εισόδημα.